De Grote Verontschuldiging

De actualiteit kan onverbiddelijk zijn, ook voor een bijdrage aan Konfrontatie. Dus deze bijdrage gaat niet over de oudere werknemer of de pensioenen, maar over de vraag: wat bezielde de Amsterdamse burgemeester Halsema 24 april jongstleden? Ik ben verbaasd, niet over massatoerisme of dertig kilometer als maximumsnelheid, maar over haar Grote Verontschuldiging over het historisch falen van de bestuurders en ambtenaren van de Amsterdamse gemeentelijke diensten gedurende de Tweede Wereldoorlog.

De Volkskrant, 25 april 2025: Volgens Halsema is ‘de onontkoombare conclusie dat de gemeente moreel heeft gefaald’. Nooit klonk er vanuit het stadhuis een helder ‘nee’ tegen de bezetter, aldus de burgemeester. ‘Stap voor stap werd het gemeentelijk apparaat onderdeel van de machinerie van het kwaad’.

Stakingen

24 april was niet zo maar een dag, maar de jaarlijkse Joodse herdenking van de Holocaust, de dag van de vernietiging, Jom Hasjoa. De dag dat in 1943 de Joden in het getto van Warschau in opstand kwamen tegen de nazi's. Traditioneel herdacht in de Hollandsche Schouwburg Amsterdam, de verzamel- en deportatieplaats van waar opgepakte Joden in 1942/1943 via kamp Westerbork of kamp Vught vervoerd werden naar de vernietigingskampen.

Amsterdam was de stad waar in Nederland de meeste Joden woonden, ongeveer 80.000, waarvan driekwart werd vermoord. Behalve de huizen binnenvallende politieagenten en bereidwillige ambtenaren, ook van het openbaar vervoer, legde ook de toenmalige burgemeester de nazi bezetters niets in de weg.

Maar dit is beslist niet het allesoverheersende beeld, getuige de stakingen op 19 februari 1941 bij de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij in Amsterdam-Noord. Op 25/26 februari gevolgd door de unieke staking, elk jaar herdacht met als symbool de Dokwerker - Staakt! Staakt Staakt!. Een protest tegen de deportatie van de Joden door de Duitse bezetters, tegen het antisemitisme en de terreur. Begonnen bij de blokkade van de tramremise in de Lekstaat. Ook om die reden is er vooraf aan die in de Hollandsche Schouwburg, een herdenking door het personeel van het Gemeentelijke Vervoersbedrijf.

Wereldnieuws

De selectieve terugblik van Halsema roept vragen op. Omdat tachtig jaar na de bevrijding van Amsterdam een mooi rond getal is voor een zelfkritische evaluatie? De Dokwerker kennen we nu wel, is het een goede gelegenheid de weliswaar geschonden wapenspreuk "Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig" te benadrukken? Hebben de huidige gemeentelijke diensten en ambtenaren een opfrisbeurt nodig? Is het om een kritisch onderzoek van het NIOD voor te zijn over de rol van de gemeente onder andere bij de jodenvervolging dat eind mei te verwachten is? (NIOD: Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies)

Een beslissende overweging lijkt mij de oproep, november vorig jaar, van de Amsterdamse gemeenteraad aan de 'regering Schoof' om zich te keren tegen de genocide in Gaza ten gunste van de Palestijnse zaak. Dit mede naar aanleiding van studentenacties en demonstraties ten gunste van de Palestijnen. Bovendien had Halsema nog wel wat recht te zetten na haar poging tot een 'middenweg' standpunt bij het antisemitisch geweld tegen provocerende voetbalsupporters van het Israëlische Maccabi, 9 november 2025. Netanyahu had bliksemsnel een paar vliegtuigen naar Schiphol gestuurd om de supporters te 'bevrijden'. Wereldwijd nieuws over een falend Amsterdams gemeentebestuur.

Beter laat dan nooit

Tot slot, nog drie opmerkingen.

* De door de gemeente beschikbaar gestelde 25 miljoen euro om te investeren in de toekomst van Joods Amsterdam - zonder Joods leven is er geen Amsterdam - is een wrange moderne 'aflaat': een kwijtschelding van eerder gedane zonden die bijna de leeftijd van de paus halen.

* Tachtig jaar na de bevrijding van de nazi-bezetting is voor de Grote Verontschuldiging wel 'wat laat'. David Simon, voorzitter van de Stichting die de jaarlijkse herdenking organiseert: Vanuit de Joodse gemeenschap heb ik verschillende reacties gehoord. Veel mensen vinden het te laat. Anderen hebben zoiets van: wat hebben we aan excuses en een geldbedrag. Laat de gemeente er nu vooral voor zorgen dat we veilig op straat kunnen. (De Volkskrant, 25 april 2025)

* Over laat gesproken. Halsema: Voor de actieve betrokkenheid van het Amsterdamse stadsbestuur bij het commerciële systeem van koloniale slavernij en de wereldwijde handel in tot slaaf gemaakten bied ik, namens het college van burgemeester en wethouders, excuses aan. Dat was 1 juli 2021 bij het Nationaal Slavernijmonument van Erwin de Vries dat in 2002 was onthuld. (NOS-nieuws, 1 juli 2021)

Anderen waren haar zeer voorzichtig voorgegaan en zwegen over het kolonialisme. In 2005, minister van Buitenlandse Zaken, Bot: Nederland stond lang aan de verkeerde kant van de geschiedenis (de Volkskrant, 10 augustus 2005) Koning Willem Alexander, 2020: Ik wil mijn spijt uitspreken voor Nederlandse geweldsoprispingen tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. (NOS Nieuws, 10 maart 2020) Minister-president Rutte kwam in 2022 nog later: Diepe excuses voor het structureel geweld in Indonesië. (NOS Nieuws, 17 februari 2022)

Kortom, deelname aan de besturing van het maatschappelijk systeem bevordert geen kritische afstand tot dat systeem. Politieke en persoonlijke verantwoordelijkheid hinderen de vastlegging en beoordeling van een kritische geschiedschrijving. Sterker nog, de actualiteit dreigt te vervallen tot voortzetting van de geschiedenis. Zo beschouwd zijn de uitspraken van Halsema niet uitzonderlijk, positief is dat ze zich niet tot mededelingen beperkt.

Overigens, de 'Nederlandse Antillen' lijken Trump geïnspireerd te hebben, toen hij de Gaza Strook wilde omvormen tot een bijzondere toeristische Rivièra.