Feminisme-Plus

Een paar honderd, had ik verwacht, maar volgens verschillende berichten waren het er rond de twintigduizend. Vrouwen, en andere mensen. Zaterdag 8 maart, op de Dam in Amsterdam. Het was alweer een tijdje geleden dat ik meeliep in zo'n grote demonstratie. Zo een die eigenlijk al begint op het station, waar bebuttonde mensen elkaar in de hal staan op te wachten. In de trein stonden en zaten we dicht op elkaar gepakt in het halletje en in de gangpaden. Vrouwen van verschillende leeftijden, maar ook een paar jongens met een protestbord met een leus tegen het patriarchaat, een oproep voor mannen om mens te zijn. Spontaan ontstonden gesprekken, de zon scheen, er werd gelachen, de telefoons bleven in zak, tas of jas. Zo kan het leven ook zijn, je zou het bijna vergeten.

Hoe kan het nou, vroegen we ons af, dat er wereldwijd mannen aan de macht zijn die alles waarvoor we gestreden hebben willen terugdraaien? Vrouwenhaters. Antifeministen. Het idee dat alles makkelijk kon veranderen hadden we al achter ons gelaten, dat het langzaam ging, echt wel heel erg langzaam, dat was elke keer weer even slikken. Maar zo'n terugval hadden we toch echt niet verwacht.

Begin jaren negentig stonden we er anders voor. Toen leek de tweede feministische golf voorbij en vroegen we ons af hoe het toch kwam dat bevrijdingsbewegingen steeds in golven komen. Dat leek ons niet noodzakelijk. Het leek ons logischer om gewoon door te gaan met de strijd, met het ontwikkelen van ideeën, om verder te gaan. Om verbindingen aan te gaan ook, want niet alleen vrouwen hebben te maken met onderdrukking, werknemers ook, mensen van kleur, vluchtelingen, immigranten, ouderen, jongeren, lgbtiq of +, mensen met een 'beperking', een gebruiksaanwijzing, een 'rugzakje', een trauma, kortom iedereen heeft ermee te maken, aan de ene of aan de andere kant van de streep, en velen met meerdere soorten benadeling (of bevoorrechting) tegelijk. En voor zover je aan de bevoorrechte kant zit is het je eigen verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat je zelf niet (onbewust) meedoet aan allerlei vormen van discriminatie, dus aan het benadelen van anderen. (En dat geldt natuurlijk ook voor de behandeling van niet-menselijke dieren.)

Inmiddels is het onder de meeste feministen gangbaar om naast seksisme allerlei andere vormen van onderdrukking en discriminatie te zien en de samenhang ervan te erkennen. Inclusiviteit. Vaak valt hierbij de term intersectionaliteit, ook wel kruispuntdenken genoemd.

Er is een sterke, kritische beweging die dit vanzelfsprekend vindt, en voor deze alerte houding is vaak het woord woke gebruikt. Dat betekent gewoon waakzaam, alert dus, en het woord werd eerst vooral gebruikt in de antiracismebeweging in Amerika. Inmiddels wordt het vooral gebruikt als scheldwoord door rechts, als een soort overtreffende trap van 'politiek correct'. Deugmensen, het schijnt voor veel macho's iets vreselijks te zijn.

Het je inleven in het ongemak, de discriminatie of onderdrukking die een ander kan voelen is in wezen alleen maar vanzelfsprekend voor mensen die prettig met elkaar willen samenleven: sociaal, solidair, gericht op een wereld waar niet alleen geen onderdrukking is, maar waar ook iedereen zich op haar/zijn/diens gemak kan voelen. Vooral op universiteiten sloeg deze solidaire manier van denken aan. Studenten eisten dat lesstof gedekoloniseerd werd en dat er safe spaces kwamen voor mensen die zich gediscrimineerd voelden of die overprikkeld raakten. Bepaalde woorden of termen werden 'afgeschaft'. Hoe ver ga je hierin? Dat is niet altijd duidelijk. Maar is dat erg?

Rond de jaren tachtig bewoog ik me vol enthousiasme in vrouwenhuizen, vrouwencafés en in allerlei vrouwengroepen waar mannen niet welkom waren. Een vrouwenhuis was voor vrouwen in feite een safe space. De gedachte erachter was dat je op die manier op die plek niet met seksisme te maken kreeg. Er waren ook groepen en plekken voor lesbische vrouwen, voor zwarte vrouwen enzovoort.

Werden hierdoor mannen, heterovrouwen en witte vrouwen gediscrimineerd? Welnee. Degenen die er moeite mee hadden waren vaak ook degenen waar degenen die behoefte hadden aan afzondering met lotgenoten of gelijkgezinden last van hadden.

Toch is het nu anders. Het feministisch separatisme is blijkbaar niet meer zo nodig. Mannen die het feminisme willen steunen zijn welkom om mee te doen, graag zelfs. En niet alleen om anderen te steunen, maar ook en misschien vooral voor zichzelf, omdat feminisme een verrijking is voor iedereen. Omdat het opkomt voor het mens-zijn, met alle mogelijkheden je te ontplooien, voor iedereen.

Misschien dreigde deze kritische beweging te veel succes te krijgen? Is het succes van rijke macho's deels te zien als de wraak van verongelijkte witte mannen? Zielig. Alleen jammer dat hun idolen erg rijk zijn en dat die dus veel macht kunnen uitoefenen.

Er zouden natuurlijk op zo'n feminist march veel meer dan twintigduizend mensen moeten meelopen. Vooraf waren er goeie toespraken, maar ze waren niet te verstaan op de plek waar wij stonden. Dat ze goed waren hoorde ik van een paar vrouwen die vooraan stonden. Tijdens het lopen was het een groot deel van de tijd stil, er was af en toe een wave, een golf van geluid, geloei, geklap, af en toe riepen een paar mensen wat, maar er waren geen gezamenlijke leuzen. Ik ben toen maar wat liedjes gaan spelen op mijn blokfluit, een schelle sopranino. Een van de bekendste liedjes van de tweede golf: 'De heksen zijn terug…' bleek het collectieve geheugen niet te hebben bereikt. Ik werd vriendelijk toegelachen en duimpjes gingen omhoog, maar niemand zong mee. Dat gebeurde pas bij 'Bella ciao', het antifascistische strijdlied van Italiaanse partizanen in de Tweede Wereldoorlog.