Begrip

Hoe heerlijk ik het ook vind samen te lachen (of te huilen) met gelijkgezinden, om alle domheden die rechtse politici begaan, hoe heerlijk ook om mijn gal te spuien over de nietsontziende inhaligheid van de superrijken en hoe verleidelijk om meewarig mijn hoofd te schudden over de lichtgelovigheid en de meeloperij van een groot deel van de mensheid, uiteindelijk denk ik dat Spinoza gelijk had: het gaat er niet om menselijke handelingen te bespotten, het gaat er niet om ze te betreuren, en het gaat er niet om ze te veroordelen, het gaat erom ze te begrijpen.

Echt? Ook de extreem-rijken, uitbuiters, profiteurs, en andere egoïsten? Racisten? Seksisten? Dierenbeulen? Extreem-rechtse straatvechters? PVV-stemmers? Fascisten?

Helaas wordt dat begrijpen vaak verkeerd begrepen. Begrijpen wordt vaak afgedaan als goedpraten, en dus als 'fout'. En veroordelen wordt juist goed gevonden, mits je de juiste kant kiest natuurlijk. Wie schadelijke handelingen niet veroordeelt is blijkbaar een voorstander van die handelingen, is de gedachte erachter. Vaak zijn mensen wel bereid moeite te doen om de ene partij (waar ze begrip voor hebben) te begrijpen, maar niet de andere (die ze veroordelen).

Kortom, Spinoza zou in de huidige wereld met die uitspraak gezien worden als iemand die niet wil kiezen, of als gematigd, terwijl de gedachte achter deze uitspraak van hem volgens mij juist heel radicaal is.

Als je alles zou begrijpen zou je nooit kwaad worden. Als je niet kwaad bent kun je helderder denken en betere oplossingen verzinnen. Maar veel mensen, zeker in de actiewereld, zijn het hier niet mee eens. Kwaad worden, of ten minste verontwaardigd zijn, is volgens hen een voorwaarde voor verzet. Als je niet kwaad bent, en zelfs niet verdrietig, waarom zou je dan moeite willen doen om de wereld te verbeteren? Blijkbaar ben je al tevreden. Dat zou dan dus betekenen dat je alles maar over je heen laat komen. Een groot misverstand als je het mij vraagt.

Niet dat Spinoza zelf nooit kwaad was. Over Spinoza gaat het verhaal dat hij in woede ontstak toen de gebroeders De Witt door een (ook al razende) meute vermoord werden. Als zijn huisgenoot hem niet had tegengehouden, had hij buiten een poster opgehangen met de tekst 'ultimi barbarorum' (ergste barbaren), waardoor hij zich ongetwijfeld op zijn beurt de woede van diezelfde meute op de hals gehaald had.

Toch een leuk verhaal, waaruit blijkt dat hij zich ook niet altijd kon beheersen, maar wel wist waarover hij het had als hij zei dat woede niet nodig was – die lost het probleem niet op en kan gemakkelijk de ellende verhogen.

Iemand proberen te begrijpen, iemand die anders denkt en handelt dan jij, wil dus niet zeggen dat je geen kritiek meer hebt. Ook wil het niet zeggen dat het altijd zal lukken iets of iemand te begrijpen. Soms is het al heel moeilijk, zo niet ondoenlijk om jezelf te begrijpen. Toch maakt het willen-begrijpen je blik op de wereld heel anders. Doorgronden zou misschien een beter woord zijn. Gebeurtenissen en gedrag van mensen proberen te doorgronden, niet om dingen te vergoelijken, maar juist om beter te kunnen ingrijpen, om inzicht te krijgen in hoe je zelf zou kunnen handelen om aan de gebeurtenissen een draai te geven, de goede kant op.

In wat voor wereld willen we leven? In een wereld waarin mensen moeite doen om elkaars gedrag te begrijpen (doorgronden), of in een wereld waarin mensen elkaar bespotten en veroordelen. Voor mij is dat geen vraag. Maar zo'n wereld is heel ver weg, want de meeste mensen zijn er helemaal niet op uit om degenen die anders leven en denken als zijzelf te begrijpen.

Niet geheel onbegrijpelijk, maar wel jammer.