-
12 december 2024
De wereld van Wicked is Oz
Wicked? Een musical. Gadver! Onrealistisch. Bah! Je reinste escapisme. Jakkes! Supercommercieel. Nee, dank je! Maar wacht even, kritische linkse vrienden en vriendinnen. Misschien is het tóch de moeite waard om de film Wicked te gaan zien. Als onschuldig kerstvermaak bijvoorbeeld. Met bijna drie uur mooie plaatjes, wervelende actie, goede acteurs en actrices, prachtige zang en dans, en ja, een verhaal dat zich afspeelt in een wereld die best wel interessant is.
Spetterend
De musical-film Wicked gaat vooral over twee jonge vrouwen die elkaar ontmoeten op een heksenschool in het land van The Wizard of Oz (de Tovenaar van Oz). In de oerversie van The Wizard of Oz waait het meisje Dorothy in een orkaan vanuit Kansas naar het sprookjesland Oz. Na diverse avonturen met een blikken man, een leeuw, een vogelverschrikker en drie heksen komt ze bij de almachtige alleenheerser, de Tovenaar van Oz. Almachtig? Niet echt, de tovenaar blijkt ook een uit Kansas overgewaaid middelmatig mannetje te zijn, die met wat goocheltrucs, een hoop herrie en een uitvergrote projectie van een angstaanjagend hoofd het volk van Oz aan zich onderwerpt.
The Wizard of Oz is begin 20e eeuw geschreven door de Amerikaan L. Frank Baum. Hij schreef nog 14 vervolgverhalen en zijn oerboek werd in 1939 verfilmd met Judy Garland in de hoofdrol.
De film Wicked speelt in een wereld waarin Oz nog door ‘zijn onderdanen’ als een almachtige tovenaar wordt beschouwd. De film van nu is qua plot een vrij getrouwe weergave van de Broadway-musical uit 2003. Maar hij pakt nog spetterender uit dan de musical al deed.
Twee heksen
In musical en film zoemt Wicked in op twee heksen in het land van Oz, te weten op Glinda, de heks van het Noorden, en Elphaba, de heks van het Westen. Glinda is het mooie, lieve, populaire, maar ook ijdele en niet al te slimme blondje. Elphaba is een geheel groene, begaafde en kritische meid. Ze ontmoeten elkaar op de heksenschool van het Land van Oz. Na een aanvankelijke wederzijdse afkeer worden ze vriendinnen. Zelfs de competitie om het hart van de door beiden aanbeden tovenaarsleerling Fiyero schaadt hun vriendschap nauwelijks. Er ontstaat pas verwijdering als Elphaba het opneemt voor de dieren in het Land van Oz. Ze doet dit wanneer van de dieren steeds meer rechten worden afgepakt. Uiteindelijk wordt van de dieren ook letterlijk hun stem (spraakvermogen) afgenomen. Glinda blijft volharden in haar rol van oh-wat zijn-wij-heden-blij en niks-aan-de-hand-toch. Ze laat zich gebruiken om rust en orde te bevorderen, waar Elphaba een poging tot omkoping weerstaat en de strijd aangaat. Fiyera kiest dan definitief voor Elphaba, maar kan het tij niet doen keren. Elphaba wordt voortaan afgeschilderd en vervolgd als De Boze Heks van het Westen. Glinda blijft in Oz als De Goede Heks van het Noorden.
Niets is wat het lijkt
De ondertitel van de musical Wicked in Nederland - met Chantal Janzen, Willemijn Verkaik en Jim Bakkum - was “Niets is wat het lijkt”. En dat wordt volledig waargemaakt. Het mooie lieverdje is een gewillig en zeker niet onschuldig instrument van een dictatuur die de schone schijn wil ophouden. De boze heks van het westen is in werkelijkheid een bevlogen verzetsstrijdster. De gevreesde en vervaarlijke dictator-tovenaar van Oz blijkt ook hier al voor de hoofdrolspelers een tamelijk armzalige bedrieger die met leugens en intimidatie zijn macht kan uitoefenen. Niets is wat het lijkt! Thema’s als valse propaganda, nepnieuws en manipulatie van de massa worden voorzichtig aangetikt. Niet al te nadrukkelijk. Terwijl discriminatie en racisme er tamelijk dik bovenop liggen. Om dat te kunnen tonen hebben de makers ervoor gezorgd dat de cast wat betreft kleur, gender en herkomst een toonbeeld is van diversiteit. Cynthia Erivo als de groene Elphaba, Ariana Grande als de blonde Glinda en Jonathan Bailey als de beminde Fiyero maken hun rollen zingend en dansend meer dan waar.
Een tweede deel
Regisseur Jon M. Chu, bekend van films als Crazy Rich Asians en In the Heights, heeft een boeiend spektakelstuk gemaakt. Dat mag ook wel want hij is er 3 jaar mee bezig geweest. Zijn budget was ongeveer 350 miljoen dollar. Voor dat geld heeft hij déze Wicked gemaakt en tegelijk een tweede deel. Om het verhaal recht te doen had hij een tweeluik nodig. In 2025 komt dat tweede deel. We zijn benieuwd! In Koeweit zal men ook die Wicked niet in de bioscoop kunnen zien. De film is er net als Barbie vorig jaar verboden. Te homo-achtig of zo. Pfff.
Stalin
Nog even iets anders. Er kleeft een beetje bizar verhaal aan het hele Oz-gedoe, dat dus al meer dan 85 jaar stand houdt. En dat is de toch wel merkwaardige fascinatie die de Sovjet-dictator Jozef Stalin ervoor koesterde. The Wizard of Oz is in 1939 in de Sovjet Unie ten tijde van Stalin en aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog uitgegeven. De vertaler Alexander M. Volkov oogstte er grote successen mee en hij schreef ook enkele vervolgverhalen. Er werd zelfs een Russische fanclub opgericht, de “Vrienden van het land van Oz”. De moraal van het oorspronkelijke verhaal werd wel wat aangepast, de hoofdpersonen werden ware helden die feodale en aristocratische onderdrukkers te lijf gingen en het 'vaderland' Oz fanatiek verdedigden tegen vreemde invasies. Merkwaardig genoeg heeft Stalin kennelijk zichzelf niet herkend in de bedrieglijke heerser van Oz. Anders zou de toen 48 jarige Volkov zeker geen 85 zijn geworden....
Of ligt het anders? Waarom werd dit product uit het verderfelijke imperialistische westen door Stalin uitverkoren? Viel hij voor Judy Garland die in de film de hoofdrol speelde? Of bezat hij juist zoveel zelfkennis én minachting voor zijn omgeving dat hij zich herkende in de figuur van The Wizard? Besefte hij wellicht net als de gevreesde en vervaarlijke dictator-tovenaar van Oz dat hij eigenlijk niet meer dan een gefrustreerd en middelmatig mannetje was dat slechts dankzij de onwetendheid van ‘het volk’ zijn macht kon uitoefenen? En stond hij zo stevig in zijn schoenen dat hij een metaforische ontmaskering niet vreesde? Het zou een historisch toppunt van cynisme zijn.