Soundtrack Afrika

Mijn oudste politieke herinneringen betreffen de Hongaarse opstand van oktober-november 1956. Ik was zes en kon net lezen, de kranten stonden er vol mee. Wat me vooral bijbleef was dat het vaak tanks tegenover gewone burgers betrof. Durf je wel. Met de Suezcrisis stonden die kranten ook vol, maar ik herinner me daarvan eigenlijk niets. Dat was meer staten tegen staten en legers tegen legers en blijkbaar beklijfde dat niet bij me. Pas bij het veel later bekijken van kranten van die tijd bleken deze twee gebeurtenissen tegelijk te hebben plaatsgevonden.

Vervolgens kwam de dekolonisatie van Afrika, die ik nauwkeurig volgde. Vooral in 1960 werden veel landen, bijna twintig, zelfstandig, maar er gingen natuurlijk jaren van gerommel aan vooraf. We hadden een vrij eenvoudige nieuwe atlas, van Albert Heijn misschien wel, waar een transparant blad met de kaart van Afrika inzat, om daarop de veranderende situatie bij te houden. Die atlas zal dus uit 1959 zijn geweest en er hing veel in de lucht, waarop de uitgevers niet hebben gewacht, vandaar dat transparante vel. Ik mocht als oudste van de kinderen dat vel invullen.

In mijn herinnering gaan de dekolonisatie van Afrika en de burgerrechtenbeweging naadloos in elkaar over. Met ook nog elders de bandebombeweging trouwens. Het klopt inderdaad dat die burgerrechtenbeweging in de VS zich erg gesterkt voelde door wat er in Afrika gebeurde. Het zal wel behoorlijk ingewikkeld heen en weer gegaan zijn, maar dat heb ik niet onthouden – als dat soort verbanden al op te maken vielen uit de drie kranten die ik elke dag bekeek en deels las. De Nieuwe Dag, een kopblad van het katholieke De Tijd, De Volkskrant, toen ook nog erg katholiek en De Gooi en Eemlander, een regionale krant. Als ik dat zo opsom dan zie ik daar niet veel progressiefs in en de berichtgeving rond kolonialisme en antiracisme zal niet geweldig geweest zijn. Maar het was voor mij toch meer dan genoeg om het nieuws te volgen en erg te hopen dat die koloniën zelfstandig zouden worden en dat de burgerrechtenbeweging zou slagen – ook al zou dat laatste nog wel wat jaren voortslepen. Overigens zijn beide, koloniaal denken en racisme, helaas nog steeds niet uitgestorven.

Nu is er een film: Soundtrack to a coup d’état. Heel erg interessant! Het gaat vooral over Kongo, dat van België ‘was’ en eerder trouwens persoonlijk bezit van de Belgische koning. Kongo werd in 1960 onafhankelijk en vervolgens is er heel wat geweld en gedoe geweest. In de film zitten veel originele beelden, en heel opvallend is hoeveel van die personen ik nog herkende. Van toen ik 10 was! De beelden worden vermengd met archiefbeelden van jazzmusici, want het racistische USA had bedacht dat het goed voor de public relations zou zijn om zowel in communistische landen als in Afrika goede sier te maken met jazz. Sommige jazzmuzici lieten zich dat aanleunen, sommige niet, sommige kwamen er na een tijdje achter dat het wel leuke snoepreisjes waren, maar dat de rassenwetten in de VS erg contrasteerden met het goede sier maken.

Enzovoort. Alles heel ingewikkeld en complex. De film is in collagevorm gemonteerd. Met soms enorme letters over het hele beeld, want de typografie sluit erg aan bij die van het Blue Note label waar veel van de muziek van die jazzmusici op plaat verscheen. De chronologische volgorde wordt niet altijd aangehouden en soms wordt een grote sprong voorwaarts gemaakt. Er is namelijk nog steeds veel gerommel in dat deel van Kongo, later Zaïre, nu Democratische Republiek Congo waar veel mijnen zijn: Katanga. Het zou voor Kongo de hoofdbron van inkomsten na de afhankelijkheid worden en dús haalde de Belgische regering drie dagen voor de onafhankelijkheid de Union Minière uit de overdracht. Grootleverancier van uranium voor de kernwapens van de VS trouwens. Er was een afscheidingsbeweging van Katanga, waar allerlei landen op de achtergrond vieze spelletjes speelden, economische spelletjes. Het is de streek waar de mijnen ook nu nog van alles leveren voor het rijke westen, een reclame voor de huidige Tesla-auto’s kwam in de film even langs. Het was ook de regio waar de eerste premier van Kongo, Patrice Lumumba vermoord is. Met medeweten of zelfs in opdracht van de VS en België.

De muziek, de Soundtrack dus, is prachtig, het antiracisme komt prachtig naar voren, de viezigheden van kolonialen worden aan de kaak gesteld, het paniekerige anticommunisme van de VS komt langs, de communistische partijleider van de Sovjet Unie Nikíta Chroestsjòf komt er goed van af (beter dan eigenlijk past bij zijn geschiedenis). Gaat het zelf zien.

Twee keer schoot ik vol. Wanneer John Coltrane ‘Alabama’ gaat spelen en wanneer er beelden zijn van een verstoring van een vergadering van de Verenigde Naties door zwarte vrouwen na de moord op Lumumba. Verbijsterend. Het is iets dat ik me totaal niet herinner, maar dat misschien ook niet de kranten van hier heeft gehaald destijds, ik kan het in elk geval niet vinden.

Link naar de film op de Engelse wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Soundtrackto_a_Coup_d%27Etat