Bomans, de Volkskrant en de jaren '60

Ik las een stuk uit de enorme nieuwe biografie van Gé Vaartjes over 'publiek intellectueel', schrijver, humorist en tv-persoonlijkheid Godfried Bomans (1913-1971) - geen figuur waarover iemand nu nog praat. Toch is hij ook nu nog goed voor ruim 600.000 hits op Google. Ik ontdekte dat hij zich uitsprak tegen apartheid, wat ik niet had verwacht. Hij was soms behoorlijk scherp tegen de traditionele katholieke kerk. Ik heb hem een beetje gekend, vandaar.

Uit de bio blijkt dat hij in de jaren '50-'60 veruit de populairste schrijver van Nederland was. Vooral zijn gefingeerde biografie van een patriarch uit de 19de eeuw sloeg enorm aan, 'Pieter Bas',  en zijn 'Erik of het klein insectenboek', plus zijn vele kinderboeken en strips. In de vijf jaar tot 1960 verkocht hij 2,3 miljoen boeken, en nummer twee was een eveneens nu vergeten schrijver, Karel Norel, met 2,2 miljoen. Die toptien eindigde na Mulisch en W.F.. Hermans met Reve: 70.000. Als scholier had ik Bomans al wel eens ontmoet bij een lezing-met-schaaktoernooi-na. En in 1967 moest ik als jongste bediende voor de redactie van de Volkskrant op vrijdag wel eens zijn zaterdagse column bij hem in Heemstede gaan ophalen. Dat ging per trein.

We bewonderden zijn ongelofelijk geestelijke wendbaarheid - intellectueel en humorist op de koop toe, tot en met de tv en een memorabel radioprogramma  als Kopstukken, of zijn tv-interview bij Mies Bouwman - lachen, vooral lachen. Hij bleek verder over de hele wereld lezingen te geven, ook veel in Duitsland omdat zijn werk in tien talen vertaald was en ook daar goed verkocht. Hij draaide zijn hand er niet voor om om voor serieuze lezers toe te spreken, maar vloog ook vrolijk naar Curaçao voor het jubileum van het Mariniersregiment daar. Een grap die hij voor de jongens daar maakte: 'Wat is het verschil tussen een optimist en een pessimist? Een pessimist denkt dat alle vrouwen overspelig zijn. Een optimist ook.'

Maar onbekend aan mij was: hij steunde in de jaren '60 de strijd tegen apartheid, hoewel hij helemaal niks ophad met provo of de opstandige jeugd van '68 van toen. Toch was hij een liberaal katholiek - wat in die tijd in het broeierige Nederland niet ongewoon, maar nog geen gewonnen race was. Tot mijn verbazing hield hij er een stuk of vijf minnaressen op na, de meesten bij hem uit de buurt in Heemstede-Bloemendaal. Hij kampte regelmatig met depressies - zijn ouders hadden hem een afstandelijke opvoeding zonder veel liefde gegeven. Toen hij voor een radioprogramma een week op een onbewoond Waddeneiland, Rottumeroog, moest doorbrengen, stortte hij bijna helemaal in. Jan Wolkers, die hetzelfde deed, vond het er juist prachtig.

Bomans was ook een jaar correspondent voor de Volkskrant in Rome geweest. Daar trok hij op een scooter of wandelend door de stad en schreef verfrissende columns. Aan het einde van zijn jaar laadde hij volgens zijn eigen beschrijving - waar je altijd een korrel zout aan moest toevoegen - al zijn  spullen op zijn Vespa en reed heel Italië door, via München, terug naar Haarlem, waar hij woonde. En waar hij met de plaatselijke groten bevriend was zoals Mulisch, de beeldhouwer Mari Andriessen.

Hij maakte ook mee hoe de Volkskrant, waar hij toch een heel nauwe relatie mee had, in 1965 de term 'katholiek' uit zijn titel schrapte en de weg naar links insloeg. Daar was Bomans niet helemaal voor, en hij wilde het ook niet meer bijhouden. Er kwam een breuk. Ik herinner me dat op maandagmorgens op de redactie vaak de eerste vraag aan een binnenkomend collega ging over de column die Bomans op zaterdagen op de voorpagina publiceerde: 'Hoe vond je Bomans?' Zijn verdwijning was een schok voor de vaste lezers van toen, en voor de redactie. Er was geen weg terug meer...

Maar toch ontving hij ook wegens hulp aan Joodse onderduikers tijdens WO-II de Yad-Vashemonderscheiding uit Israël. Zijn humor bleef wel altijd en overal de kop opsteken: toen hij een keer de wereldberoemde Duitse, maar antinazistische filmster en zangeres Marlène Dietrich te gast, en zelfs aan zijn arm had in het Grand Gala du Disque op tv, verzon hij hardop en live de grap: 'Had mijn vrouw maar één zo'n been...' maar vertaalde dat niet voor Marlène.

De Volkskrant werd steeds progressiever, en Bomans bleef steken ondanks enkele progressieve neigingen. Dat werd dus onenigheid met de nieuwe, progressieve hoofdredacteur, drs Jan van der Pluijm, een afgestudeerd econoom - weliswaar in de beste Volkskrant-traditie uit het zuiden, uit Breda, maar zeer vernieuwend, die van 1964 tot 1982 diende en de krant groot maakte. Zonder Bomans, maar met progressieve columnisten als de vroegzure en niet-katholieke Jan Blokker en wat vrolijker types als de feministe Saartje Burgerhart (Cri Stellweg) en Stoker (Hugo Brandt Corstius).

De krant groeide zonder Bomans qua oplage en invloed uit tot een politieke factor van groot belang met o.m. Wandelganger (Henri Faas), die middenin de vernieuwing in de politiek zat. Dat wilde Bomans nooit. Hij stierf, niet al te vrolijk en nooit de grote schrijver geworden die hij had willen zijn,  in 1971, op 58-jarige leeftijd aan een hartaanval - hij was een zware roker geweest. Hij schreef ongeveer 120 werken. Ik ken niemand meer, die ook maar iets van hem leest. Ik mocht hem graag.