Onvoltooide meidagen

Geschiedschrijving kent geen einde, is dus nooit voltooid. Geschiedschrijving is politiek en ideologisch getekend. Geschiedschrijving is onmisbaar, maar kwetsbaar door voorkeuren. Geschiedschrijving is per definitie een terugblik en afhankelijk van bronnen en ervaringen. Geschiedschrijving vereist openbaarheid en financiering, is dus marktgevoelig.

Akkoord, een paar geabstraheerde open deuren. Hoewel ik hier een keuze maak voor 'persoonlijke ervaringen' met een algemeen geldende pretentie, toch maar even stilstaan bij een door de commercie beïnvloede geschiedschrijving.

Verborgen geschiedenis

Tijdens de inmiddels klassieke meidagen verschenen een driedelige tv-serie en een boek over de april/mei stakingen van 1943: Staken op leven en dood. Duizenden stakers in een groot deel van oostelijk en zuidelijk Nederland keerden zich onder de ogen van de bezetter tegen diens besluit om Nederlandse krijgsgevangenen in te zetten tegen het industrieel arbeidstekort na de in de Sovjet Unie geleden verliezen. Een massaal verzet dat de televisiemakers aankondigden als vergeten geschiedenis, een heldhaftige breuk met het beeld dat vele vaderlanders zich zouden schikken in de Duitse heerschappij.

Daarbij kennelijk vergetend dat al jaren geleden historici zonder een nogal theatrale presentatie dit unieke arbeidersverzet de nodige aandacht gaven. Hoe relevant de serie ook is, de suggestie dat ze een ontdekkingstocht was verkoopt misschien goed, maar klopt niet.

Te betreuren is dat bijvoorbeeld de ernstige bezwaren van de toenmalige koningin Wilhelmina tegen de huisvesting in de buurt van haar paleis door uit Duitsland gevluchte Joden, zelden de media bereiken. Verborgen geschiedenis? Overigens, evenals de veroordeling en moord in 1942 van de revolutionair socialist Sneevliet en zes van zijn kameraden (het achtste lid van de verzetsgroep maakte in de cel een einde aan zijn leven). De jaarlijkse herdenking is een weerwoord tegen de gemarginaliseerde geschiedenis.

Wraak

In een eerdere bijdrage aan Konfrontatie bracht ik een paar persoonlijke oorlogsherinneringen ter sprake. Een schriftje dat ik kort geleden in een boekenkast vond, stond er vol mee. Aanleiding voor mijn zoektocht was een boek over het mislukte bombardement door de geallieerden in maart 1945 op het Bezuidenhout. Doelwit was Het Haagse Bos vanwaar de V2 raketten op Londen werden afgevuurd. Tien jaar later sprak de geschiedenisleraar van het Lyceum Zandvliet, gelegen aan de Bezuidenhoutseweg, waar ik op school zat, over dat drama. In het opstel dat hij de klas opdroeg, haalde ik een herinnering op. Mijn oudere zus werd ziek in de week dat zij bij haar vriendin in de Eerste van de Boschstraat van het Bezuidenhout zou logeren en bleef thuis. De vriendin behoorde met haar ouders tot de vele slachtoffers. Dat was de kern van mijn opstel en op advies van de leraar legde ik beknopt meer herinneringen op. Hier wat verder uitgewerkt,

Bijvoorbeeld aan mijn vader die licht gewond uit de slag bij de Grebbeberg (mei 1940) thuis was gekomen. Boos. Hij was met zijn peloton militair onvoorbereid en machteloos in de buurt van Rhenen gearriveerd. Een uitzichtloze strijd. De eersten die vluchtten, waren de voorheen gesoigneerde officieren.

Zo'n tien jaar later zag ik hem net zo kwaad. Hij voetbalde en de midvoor – ome Frans – werd in een rommelige wedstrijd uitgescholden voor O.W. er, iemand die oorlogswinsten had gemaakt. Ome Frans, een kolenboer, was erin geslaagd een paard en wagen met een afgesloten dak te bemachtigen. Daarmee verplaatste hij tot 1944 onzichtbaar onder oude zakken allerlei materiaal voor zijn verzetsgroep, waaronder krantjes, wapens en een enkele keer mensen. Het werd een vechtpartij op het veld, ome Frans die soms veel uit te leggen had, moest door leden van zijn elftal beschermd worden.

In 1946 werden straatbevrijdingsfeesten georganiseerd. Ook hardlopen, 75 meter, de banen met witte lijnen op straat gekalkt. Mijn moeder, toen 35 jaar, werd stoer tweede in de finale van de snelste vijf van zo'n dertig deelneemsters. Tot onze verbazing kreeg ze de medaille voor de eerste plaats. Een jonge vrouw van een jaar of twintig die glansrijk won, werd uitgesloten. Ze was een keer uit geweest met een even jonge Duitse soldaat.

Zwijgend verzet

Aan het eind van de straat waar ik woonde, wilde in oktober 1945 het teruggekeerde deel van de Joodse familie die daar jaren gewoond had, wel eens weten wie hun huis op nummer 40 hadden overgenomen. Dat werd een stevige ruzie: ''jullie zijn weg geweest, wij namen de boel over en hebben met jullie niks te maken.'' 's Nachts een paar dagen later spijkerde de zoon van de oorspronkelijke bewoners hun oude bordje ''Poetsdoeken Industrie Holland' op de deur. Dat werd een rel, een deel van de buurt sprak daar schande over: ''hadden jullie maar niet weg moeten gaan''.

Op 'tweehoog' woonde een kinderloos echtpaar. Vanaf ongeveer 1943 kwam ik daar graag en leerde schaken. De buurman, een timmerman, ome Kees, was een verwoed schriftelijk schaker en vertelde altijd trots dat hij een keer remise had gespeeld met de wereldkampioen Max Euwe. Maar hij deed veel meer. Zo begreep ik later dat hij achter de gangkasten onzichtbare 'binnenkasten' timmerde, waarin hij en later onder anderen mijn vader succesvol bij verschillende razzia's onderdoken. Na de oorlog vroeg zijn vrouw, tante Ali, of ik wel eens in hun 'binnenkast' was geweest. Ik zag een piepklein paleisje, vol boeken en een radio. Trots liet zij de landkaarten aan de muur zien. Heel Europa met pionnen die de posities van met name het leger van de Sovjet Unie op de voet had gevolgd. Even trots vertelde ze dat zij en ome Kees lid van de CPN waren. Zo leerde ik de eerste zinnen van een lied dat we op straat zongen ''Overal, overal, waar de Russen zijn, hebben we bal''.

Het zijn persoonlijke ervaringen in mijn directe omgeving. Niet meer en niet minder. Opgefrist toen ik het vergeten schriftje onder ogen kreeg en besefte dat wat je meemaakt en tracht te begrijpen een onvergetelijke leerschool is, waarin politieke voorkeuren nauwelijks kwetsbaar zijn. Het is maar goed dat er geen cent mee te verdienen is.