Mislukte of Gegijzelde Staat

Volgens de inmiddels klassieke definitie van de socioloog Max Weber is de staat een institutie (of een samenhangend geheel van instituties) dat in een afgebakend grondgebied het monopolie bezit op de legitieme aanwending van geweld. Analoog aan deze definitie is een staat mislukt indien deze het monopolie op de legitieme aanwending van geweld claimt, maar zonder succes. De nadruk op het geweldsaspect is nogal beperkt en een bredere definitie zegt dat een staat het cluster van instituties is dat op een afgebakend grondgebied de bevolking voorziet van individuele en collectieve veilig- en zekerheid, en essentiële levensbehoeften. Een staat is mislukt wanneer het daarin niet slaagt.

Nu las ik onlangs een artikel over Libanon als mislukte staat. De schrijver, werkzaam aan het Institute of  Social Studies (ISS) in Den Haag, hield een betoog dat er op neer komt dat de staat in het afgebakende grondgebied dat Libanon wordt genoemd mislukt is in zowel de beperkte als brede definitie van het woord. Immers, in het zuiden van Libanon, lag het monopolie op het legitieme gebruik van geweld niet bij de staat, maar bij Hezbollah. Ook voorziet niet de staat, maar Hezbollah in het zuiden van Libanon (en ook daarbuiten) in individuele en collectieve veilig- en zekerheid en essentiële levensbehoeften, zoals gezondheidszorg.

De schrijver ging nog een stap verder. Hij noemde Libanon ook een gegijzelde staat, een begrip dat verwijst naar de kunde van een organisatie of alliantie om de politieke- en beleidsagenda te bepalen, wat zowel haar grip over de staatsinstituties consolideert als reflecteert. Het doel van deze gijzeling, zo betoogt de schrijver, is veranderingen te blokkeren en een status-quo te handhaven. Hizbollah, en haar bondgenoten, zoals de beweging onder leiding van de christelijke ex-generaal Michel Aoun, zouden de Libanese staat in gijzeling houden via hun vertegenwoordigers in het parlement en de regering ((met de verkiezingen van 2005 kreeg Hizbollah 14 vertegenwoordigers in het uit 128 leden bestaande parlement en gingen twee Hizbollah ministers deel uitmaken van de regering).

Nu zou het een kenmerk van iedere partij moeten zijn dat het, weliswaar met wisselend succes, een programma probeert te realiseren, en bepaalde veranderingen tracht te bewerkstelligen en andere te voorkomen. Maar Hizbollah en bondgenoten zouden de staat dus gijzelen omdat zij hun invloed via parlement en regering aanwenden om hun politieke programma te verwezenlijken.
Typisch van de analyse is dat het lukken of mislukken van de staat en haar vermeende gijzeling niet wordt besproken als een afgeleide van het handelen van haar eigen instituties, maar van Hizbollah. En zo wordt het bestaan van Hizbollah het bewijs van de crisis van de staat, om het even of deze als mislukt of gegijzeld getypeerd wordt. De oplossing voor deze crisis, die logischerwijs uit zo´n analyse volgt, is de vernietiging van Hizbollah.

Het probleem van de analyse is de probleemanalyse.
Hizbollah is namelijk niet oorzaak, maar gevolg. Een gevolg van het Palestijns-Israelische conflict, waarin Libanon op dramatische wijze is meegesleurd, en nu al decennia lang het Midden-Oosten gijzelt. Een gevolg van de Israëlische invasie en bezetting van (delen van) Libanon in 1982 (tot Israëls terugtrekking in 2000), en de burgeroorlog. Overigens, aan deze burgeroorlog nam Hizbollah geen deel, anders dan andere milities, de eigenlijk gijzelnemers van de staat zou men kunnen zeggen. En in tegenstelling tot de Hizbollah gaan de meeste van deze burgeroorlog-warlords in het westen door voor gerespecteerde politici. Het kan verkeren.

Nee, Hizbollah is niet oorzaak, maar uitkomst. De uitkomst van Israëlische bezetting en een terugtredende Libanese staat. Een Libanese staat die er de voorkeur aan gaf een stap terug te doen en de bevrijding van het zuiden over te laten aan Hizbollah. De omarming van vrije-markt liberalisme betekende dat deze staat in het sociaal-economische domein een vacuüm achterliet. Uitkomst van deze politiek-militaire en sociaal-economische terugtreding is de ontwikkeling van Hizbollah als beweging.

Maar ach, in het huidige politieke klimaat is het natuurlijk uitermate correct om de problemen in de wereld toe te schrijven aan islamistische bewegingen en partijen. Het getuigt echter niet van scherpzinnigheid en draagt niets bij aan het begrijpen van de sociale realiteit. Terwijl we daar juist zo’n behoefte aan hebben.