Bedreigd mede leven

Om binnen te komen, een paar slagen op het gladde ijs van de eigen sores. Sinds een paar weken is onze kat raadselachtig verdwenen, de dierenarts sluit handel in fitte, jonge katten niet uit. Onze kleindochter zegt op school, de bovenbouw, gepest te worden door een grote jongen, ze is bang, "hij stalkt me". Sinds afgelopen maandag is de familiehond na een ongeluk dood. Zo'n veertien jaar geleden gevonden onder een grote steen in de Negev woestijn, in het vliegtuig meegesmokkeld. Ondanks een moeilijke jeugd, altijd vrolijk. Het is stil in huis.

Klein leed dus, dat je meestal niet rondzingt en in een persoonlijke verwerking, bedoeld of onbedoeld, relativeert met de dagelijkse levensbedreiging die anderen en hun naasten ervaren. Maar de Opinie van Alex de Jong "Selectieve empathie en internationale solidariteit", 2 april 2016, zette me aan het denken. Niet over de verhouding 'klein/groot leed', wel over hoe hij verklaart waarom het grote leed (terroristische aanslagen) dichter bij huis (West-Europa) burgers meer raakt dan ver weg (Afghanistan, Tunesië, Syrië).

Erg dichtbij
Over de kwalijke rol van media en politici die een dergelijke, specifieke selectie maken en bevestigen, zijn we het snel eens. Ook over waar Alex wijst op de westerse bronnen van het terrorisme en de wezenlijke overgang van medegevoel naar internationale solidariteit. Anders ligt het met zijn redenering dat de aanslag op een bekende en misschien zelfs wel vertrouwde stad als Parijs en Brussel vanzelfsprekend meer verontrusting en medeleven met de slachtoffers oproept dan in bijvoorbeeld Lahore (Oost Pakistan) en Maiduguri (Noordoost Nigeria). En dat degenen die daarop kritiek uitoefenen niet vrij zijn van "de blinde vlek waar ze anderen van beschuldigen" en onterecht van een "dubbele standaard" spreken. Bovendien zouden ze de spontaneïteit miskennen waarmee mensen via symbolen als Kuifje, getooid in de Belgische driekleur, hun sympathie betuigen.

Deze overwegingen van Alex zullen een rol spelen, in de trant van: wat bekend is, is minder vreemd en nationalisme kan ook onschuldig zijn. Ze lijken echter voorbij te gaan aan een naar binnen gekeerde ideologie die het vreemde afzondert en bij voorkeur uitsluit. Een wereldbeeld van mensen - om voor één keer staatssecretaris van onderwijs Dekker te citeren - waarin "de lat helaas te hoog ligt". Een verkleinde, onzekere en bedreigende wereld. Soms is het Zaventem, dan de vaten drugsafval in de Brabantse bossen, dan een gasexplosie of een schietpartij in de buurt, de eerste reactie van mensen is inmiddels voorspelbaar: 'het komt nu wel erg dichtbij'. Een vernauwing die ook de mensen treft die op maatschappelijk succes hopen en eraan werken. Ze zien maar één ding, de te nemen hindernis, en dat is de al aardig hoog liggende lat; dóór, dóór - het is de maatschappelijke ladder die tot elke prijs bestegen moet worden. De succesvolle rest wenst te genieten en daarin niet gestoord te worden, de lat is irrelevant, de schuifladder, dat is het. Wie dat belet, vormt een met alle middelen te bestrijden kwaad.

Positieve variant
Hoe versimpeld deze 'klassenstructuur' ook is en sociale bewogenheid en verzet tegen lat en ladder ongenoemd laat, ze draagt een ideologie waarin de bekommernis voor de verwante slachtoffers van terrorisme een positieve variant is. Niet vanzelfsprekend en beslist niet algemeen. Uitbreiding en omvorming tot internationale solidariteit staan op gespannen, beter gezegd haakse voet met de reële basis van deze ideologie. Een basis die aan de orde van de dag is en overigens Alex bepaald niet onbekend; hier dan ook kort en opsommend slechts in herinnering gebracht.
Het gaat om een reeks verschuivingen - economisch, sociaal en politiek - die we pakweg de afgelopen dertig jaar meemaken. Om er een paar te noemen: de toenemende tegenstelling tussen private rijkdom en publieke armoede - de sociaaleconomische onzekerheid en uitzichtloosheid die een paar miljoen mensen treffen - de opgedrongen flexibiliteit in de arbeidsverhoudingen - het lege politieke bedrijf, waarin 'links' een magere tegenkracht biedt - de groeiende legitimiteit van extreem rechts en bepaald niet te onderschatten hoe types als Zijlstra een 'beschaafd' pleidooi houden voor 'eigen volk eerst' en 'sluit de grenzen'.
Dus een precair bestaan en toekomstbeeld voor velen. Een voedingsbodem voor schuldig nationalisme en een gesloten oog en oor voor het groot maatschappelijk leed. Zo beschouwd, is elke empathie voor de door terrorisme getroffenen een daad van humaniteit en is en blijft internationale solidariteit, om het maar klassiek te zeggen, een historische opdracht.