Abstract

‘Sapiens’ is de naam die Linnaeus in 1758 aan de mens als soort gaf. Het betekent ‘verstandig’ of zelfs ‘wijs’. Dat laatste is wel een tikje overdreven, omdat er door mensen zoveel onwijs gedrag wordt vertoond. ‘Verstandig’ klinkt ook al naar wijs, maar kan ook neutraler ingevuld worden. Als iemand een groot verstand heeft wil dat niet zeggen dat iemand erg wijs door het leven gaat, alleen maar dat iemand veel weet en veel denkt.

Allerneutraalst ingevuld wil sapiens slechts zeggen dat mensen relatief veel hersenen hebben. Met die hersenen kunnen ze nogal veel en Wikipedia noemt als eerste eigenschap van die grote hersenen dat ze in staat zijn tot ‘abstract redeneren’. Terzijde: ik heb niet uitgezocht wie dat op wikipedia heeft geschreven en wat voor bron er gebruikt is. Zou ik iets anders hebben willen lezen, dan had ik wikipedia gewoon even aangepast. Soms staat in de krant over iemand ‘dat er niet eens een wikipediapagina over diegene is’. Eigenlijk staat daar dat de journalist te lui was zo’n pagina te maken!

Abstract redeneren is zeker iets waar mensenhersenen toe in staat zijn. Ik heb geen idee hoeveel onze verwanten aan abstract redeneren doen, maar het is wel zeker dat ze de stelling van Pythagoras niet bedacht zullen hebben. Veel mensen trouwens ook niet. Wiskunde is een vorm van heel abstract redeneren, ik hou nogal van wiskunde, ben er niet bang van en had zonder abstract denken nooit een eigen wereldkaart kunnen bedenken, maar wat echte wiskundigen doen is nog heel wat lagen abstracter!

Wiskunde speelt zich vaak af buiten het dagelijkse leven, maar ook binnen het dagelijks leven kan abstract redeneren erg nuttig zijn. Heel wat toestanden tussen mensen zouden er heel anders uitzien, of zelfs verdampen, als mensen er abstracter naar keken. Neem de hoofddoekjes. Abstract gezien gaat het hier om een verschijnsel dat wijst op een patriarchaal gebruik dat gekoppeld wordt aan een bepaalde religie. Een kritische blik op dat verschijnsel bestaat dan ofwel uit patriarchaatkritiek (of nog ruimer: archaatkritiek), ofwel uit religiekritiek, ofwel uit alletwee die kritieken.

Nooit zal de kritiek gaan over die bepaalde religie, omdat andere religies er ook wat van kunnen. Voor katholieke nonnen met hun hoofddoeken bijvoorbeeld geldt exact hetzelfde – trouwens, in mijn jeugd moesten volwassen vrouwen naar de (katholieke) kerk ook altijd iets op hun hoofd hebben. En niet-religies kunnen er ook wat van, van expliciete of impliciete kledingvoorschriften voor vrouwen.

Patriarchaat is dat (een deel van) de mannen de baas wil zijn en meent uit dien hoofde te kunnen voorschrijven wat vrouwen op hun hoofd moeten hebben. Omdat mannen die de baas willen zijn ook een smak geweld in kunnen zetten, is het nog niet niks om onder zo’n voorschrift uit te komen. Vervelender nog, met de dreiging van geweld kan een patriarchale cultuur ontstaan ook al is er daadwerkelijk niet veel geweld te zien. En nog vervelender: er ontstaat een vooral impliciete druk tot aanpassing en zie daar maar onderuit te komen. Om er dus niet bij te horen. Dat lukt niet zo veel mensen.

En valt dat ze te verwijten? Kritiek op iets patriarchaals of wat voor onderdrukkend systeem ook, dient gericht te zijn op de heersers. Nooit op de onderliggenden, hoezeer die een patriarchale cultuur misschien ook geïnternaliseerd hebben. Wie de vrouwen met hoofddoekjes bekritiseert voegt een extra laag patriarchaat toe aan wat er al aan patriarchaat was. Heel slechte zaak!

Koppelen van onderdrukking aan een religie is een heel geniepig mechanisme. Abstract gezien gaan alle religies helemaal nergens over, het zijn denksystemen die beginnen met lege begrippen, niet bestaande entiteiten. Maar niet abstract denkende mensen tuinen daar in, tja, als je iets van jongsaf hoort, wanneer het abstract denken zeker nog niet ontwikkeld is. Geniepig inderdaad. Religiekritiek ligt voor de hand als je bijvoorbeeld patriarchaat aan religie gekoppeld ziet worden, maar dan wel kritiek op het verschijnsel religie en niet heel toevallig op ándere religies dan wat in een bepaalde streek eeuwenlang verkondigd is. De bijbel is trouwens het meest gewelddadige boek dat ik ooit gelezen heb, met ondermeer door de herehere goedgekeurde moordpartijen, terwijl de qur’an meer een soort ellenlange catechismus is met dit mag niet en dat mag niet.

De bijbel bevat rond die moordpartijen ook heel wat racisme. ‘Ras’ is ook zo’n abstract gezien leeg begrip, dat toch door velen als een bestaande entiteit in hun denken opgenomen wordt. Het inzien van dat soort dingen is iets wat de grote hersenen van Homo sapiens echt niet te boven gaat. Genoeg voor vandaag.