Bevlogen wereldverbeteraar

Op 5 september 2023 overleed Willem Hoogendijk. Bevlogen wereldverbeteraar, kunstkenner en nog veel meer. Tijdens de uitvaartplechtigheid werd me duidelijk dat zijn leven uit veel meer bestond dan zijn idealen en zijn politieke activiteiten, dat ook het deel van zijn leven met familie en geliefden heel belangrijk voor hem moet zijn geweest. Natuurlijk. Dat zijn huis vol kunst stond had ik gezien. Maar ik kende hem toch vooral als politieke activist en idealist.

Het zal eind 1973 geweest zijn of anders begin 1974 dat ik, zoekend naar iets goeds waarvoor ik me zou kunnen inzetten, Aktie Strohalm ontdekte en er actief werd. Milieu was al vanaf mijn middelbareschooltijd een belangrijk onderwerp voor me, het was ook toen al vijf voor twaalf – ook al weet ik niet of die uitdrukking toen al bestond. In elk geval waren er volop alarmerende berichten, het rapport van de Club van Rome werd door velen aangehaald. Nu moest de wereld nog verder doordrongen raken van al die serieuze dreigingen, en vooral heel snel veranderen. Dat dit zo langzaam ging moest een oorzaak hebben. In Tilburg had ik colleges politieke economie gevolgd. Strohalm sprak me aan omdat dit geen ‘vage’ milieugroep was, maar een die de kapitalistische economie zag als oorzaak van milieuvervuiling en andere ellende.

Bij Strohalm maakte ik natuurlijk al gauw (waarschijnlijker nog: meteen) kennis met Willem Hoogendijk, die enkele jaren daarvoor deze milieugroep samen met anderen had opgezet. Ik was nog geen twintig, Willem was al ongeveer veertig, maar hij, en anderen in zijn kringen, leefden onaangepast, vrijgevochten, ik maakte daar maar een zweem van mee, maar ik voelde het zo aan, en ze waren daarmee een bevestiging van een manier van leven waarin ik me thuis voelde. Zie je wel, dacht ik, een eigenzinnige manier van leven is niet aan leeftijd gebonden.

De tijd bij Strohalm was belangrijk voor me, en Willem was daar duidelijk de centrale figuur. Bijna vijftig jaar geleden is dat nu. Onvoorstelbaar en toch ook weer niet, het waren duidelijk andere tijden. Het kantoor van Strohalm zat toen in het pand van de Kargadoor, waarvan Willem een van de stafleden was, en ik heb in ‘de grote zaal’ waar ik nog steeds regelmatig kom, ook in die tijd heel wat discussieavonden doorgebracht. Ik herinner me een avond waar onder anderen de toen binnen links bekende Piet Reckman aan het woord was, die als conclusie van een kritische discussie over milieu-organisaties (met een knipoog naar Willem) zei: ‘Strohalm mag blijven, hoor’.

Milieu lag niet zo lekker bij links in die tijd, het was volgens velen geen ‘politiek’ onderwerp. En daarmee was ik het grotendeels eens, want ze vergaten vaak de economie in hun analyse mee te nemen. Toch was ik het niet eens met elke redenering. Ik herinner me dat Strohalm een kleine brochure had waarin werd uitgelegd dat het beter was je tijd te besteden aan actievoeren dan om helemaal naar een winkel te lopen of fietsen waar ze melk in flessen verkochten. Koop maar gewoon in de supermarkt melk in een pak en zorg liever dat de hele economie verandert. Maar (even afgezien van de koemelk die ik toen nog dronk), waarom niet beide strategieën toepassen? Op weg naar de kleine winkel kan je nadenken over je volgende actie, bovendien steun je iets dat je voorkeur heeft, en een winkel die betere keuzes maakt. Ik weet trouwens niet wie die brochure geschreven had, maar die vatte wel goed samen hoe er binnen de (radicaal) linkse milieubeweging gedacht werd. Ik denk dat het vooral een reactie was op andere, apolitieke, milieugroepen.

Een dag per week deed ik bij Strohalm bureauwerk, telefoontjes aannemen, mensen informeren of doorverwijzen, post beantwoorden, bestellingen versturen. Ook zat ik in een werkgroep Stop Kalkar. Er kwamen altijd allerlei mensen langs, bijvoorbeeld activisten rond Amelisweerd. Willem bruiste van de energie en kwam om de haverklap met een nieuw plan voor een actie of een campagne. Zo zette hij een actie op onder de noemer: ‘fiets in de trein’. Ik heb daar ongetwijfeld folders voor verspreid en op andere manieren aan meegewerkt. Het zou veel makkelijker moeten worden om je fiets mee te nemen in de trein, zodat mensen van en naar hun werk de auto zouden laten staan. Een goed idee, zoals zoveel acties goeie ideeën waren, maar een kleine vijftig jaar later is het fietsvervoer helaas nog steeds knudde.

Ik herinner me ook een tentoonstelling in de Buurkerk (toen zat daar nog niet het museum Van speeldoos tot pierement): Milieu Educatief. Ik stond buiten aan een tafel met folders, maar ook naast een klein autootje met mini-zonnepaneeltjes erop. Om mensen naar de tafel en naar de tentoonstelling te lokken riep ik: dit autootje rijdt op zonne-energie! Dat was toen heel nieuw, terwijl er nu op heel wat huizen panelen liggen. Toch had ik niet gedacht dat het allemaal zó langzaam zou gaan.

Na anderhalf tot twee jaar hield ik op bij Strohalm. Ik had op de sociale academie maar tijd voor één dag per week stage of vrijwilligerswerk en ik koos toen voor een werklozencentrum.

Later veranderde Strohalm in STRO en had Willem een nieuwe organisatie opgezet: Stichting Aarde. Ook was hij betrokken bij het Milieucentrum Utrecht en bij vele andere organisaties. Hij schreef brochures, pamfletten en boeken, waaronder het boek ‘Economie ondersteboven’. Ik bleef hem tegenkomen, bij bijeenkomsten en acties, of in de biologische winkel waar hij vlakbij woonde, en altijd weer had hij enthousiaste plannen, nieuwe ideeën om de wereld te veranderen, van onderop natuurlijk. Eind jaren negentig en daarna was hij actief op de conferenties van Voor de verandering waar ook milieu en economie centraal stonden, later werd dit het Platform Duurzame en Solidaire Economie. Conferenties die me altijd een hoopvol gevoel gaven.

Dat Willem de laatste tijd wel eens moedeloos was over de wereld kon en kan ik me goed voorstellen. Het contrast tussen zijn enorme inzet en het logge systeem, de onwil van degenen die de macht in handen hebben om dat systeem te veranderen, alle desastreuze ontwikkelingen, de vele klimaatrampen, het moet moeilijk voor hem zijn geweest om, door ziekte geveld, niet meer in actie te kunnen komen, althans niet op de manier zoals hij zou willen. Maar tot op het laatst was hij strijdbaar, verontwaardigd over al het onrecht. En ik geloof wel dat zijn mede-idealisten hem hebben kunnen overtuigen dat hij velen heeft geïnspireerd en dat zijn enorme inzet niet voor niets is geweest, dat hij vele zaadjes heeft gepland die nu en straks uitkomen.