Hardnekkig verknoopte draden

Toenemende klimaatchaos, en het kapitalisme dendert voort. Meer oorlogen, de wapenindustrie floreert en het kapitalisme vaart er wel bij. Groeiend rechts-extremisme, de rijken worden rijker en de armen armer. Overal op de wereld zijn protesten, maar het wordt er niet beter op, want de populisten zijn populair en tegen de tijd dat de schellen van de ogen vallen is de zoveelste dictatuur ingesteld die het leven zuur maakt en protest een daad vol gevaar.

En het kapitalisme dendert voort. Het heeft de wereld veroverd en houdt stand. Hoe lang nog?

In 1548 schreef Etienne de la Boétie (in De vrijwillige slavernij) al dat er geen machthebbers zouden zijn als er geen mensen waren die naar hun pijpen dansten. Een gedachte waar geen speld tussen te krijgen is, en die later nog vaak (dagelijks) opnieuw zal worden uitgevonden. 'Heel het raderwerk staat stil, als uw machtige arm het wil!' Ja! Maar dan moeten er velen (wij allen) elkaar de arm reiken, elkaar een arm geven, elkaar overeind zien te houden.

Stel dat we allemaal dezelfde keuzes zouden maken, of grotendeels dezelfde: sommige dingen niet (meer) doen, andere dingen wel, het kapitalisme boycotten, zoveel mogelijk, en overal op de wereld natuurlijk, en ondertussen een vrije markt opzetten, een echt vrije markt, waarin de vrijheid van iedereen geldt, inclusief de vrijheid om te kunnen kopen wat nodig is, de vrijheid om uit te delen. Een deeleconomie, een weggeefeconomie. Het is niet onmogelijk. Maar dat is allemaal wel naïef natuurlijk.

Het punt is, zoals met veel dingen, dat het niet loont, althans niet voor jezelf, om de eerste stap te zetten. De eerste stap is vaak zelfs uiterst riskant, zoals bij ontwapening, of géén wraak nemen. Dan is de kans groot dat de andere kant nogmaals aanvalt. Jij wilt geen macht gebruiken, maar die ander wel. Hoe die macht te ondermijnen zonder er zelf gebruik van te maken? Een formulier niet invullen: je komt geheid in de problemen. Dan beter dingen samen ondernemen. Samenwerken, inhaken. Je weg laten slepen, en opnieuw inhaken. Veel acties veranderen niet meteen iets, maar zijn een manier om het nieuws te halen. Dat kan zelfs in je uppie (Greta!) of met een klein groepje. Maar dan?

Waar te beginnen? De wereld zit ingewikkeld in elkaar, of niet? Is de wereld een stevig bouwwerk, of is het een kaartenhuis? Gaat het erom de juiste kaart eruit te trekken, waardoor alles instort? Of kun je trekken wat je wilt, dan weer aan deze en dan weer aan die kaart, zonder dat er ook maar iets gebeurt – of zo goed als niets.

Lange tijd leek het of er vooral één heel belangrijke kaart was – links had een duidelijk verhaal. Tegen het kapitaal. Tegen onderdrukking en uitbuiting, voor een rechtvaardige verdeling van de welvaart. Voor hogere lonen, voor betere huisvesting, voor goede gezondheidszorg. Maar kapitalisme bleek verknoopt met vele andere onderdrukkingssystemen, een veelkoppig monster dus, en zo kwamen er gaandeweg heel wat thema's bij: tegen seksisme, tegen racisme, voor inclusiviteit, voor lgbtqia-enzovoort, voor het opnemen van vluchtelingen, voor natuurbehoud, tegen kernenergie, voor klimaatmaatregelen, voor dierenrechten enzovoort enzovoort. Dat alles vormt helaas geen kaartenhuis, maar juist een stevige knoop, een bijna onontwarbare knoop.

Aan welk draadje zal ik nu weer eens trekken? Ze zijn allemaal belangrijk.

Als het ene draadje belangrijker lijkt dan het andere is dat vaak omdat het uitmaakt voor de korte termijn, en voor concrete personen. Die problemen lijken dringender dan wanneer het vooral gaat om de lange termijn, of om complexe systemen, zoals biodiversiteit. Als mensen geen plek hebben om te wonen, dan is het dringend om daar nu meteen verandering in te brengen. Om maar te zwijgen over oorlog of hongersnood. Toch is dat geen reden die andere draadjes dan maar te laten zitten.

Gisteren kwamen we uit het Verzetsmuseum. We waren er stil van, van alle verhalen over wat mensen tussen 1940 en 1945 overkwam, over de afschuwelijke dilemma's en over de dappere keuzes die sommigen maakten. Wat zou ik doen? Mijn moeder zei wel eens dat ze nooit zou hebben gewild dat ik de risico's zou lopen die zij als koerierster wel genomen had. Ik vertelde haar niet alles over acties waaraan ik meedeed, maar dat was uiteindelijk lang en lang zo gevaarlijk niet als de dingen die zij had gedaan, en lang niet in zulke gevaarlijke omstandigheden als de omstandigheden waarin zij die dingen deed. Het gaat om durven, maar het gaat ook om inschatten welk effect iets zal hebben. Het gaat om leven en dood. Van jezelf, maar soms ook van anderen. Loodzware keuzes.

De oorlog ging voorbij en het leven ging door voor wie het overleefd had. Er werd gerouwd maar het accent lag op de opbouw. Mijn ouders wilden er zelden of nooit over praten, wilden ons er niet mee belasten. Ze keken liever vooruit. Er braken betere tijden aan! Ondanks alles ben ik lange tijd blijven hopen dat de verbeteringen door zouden gaan. Mensen kunnen leren, als het goed is groeit de kennis van de mensheid almaar door, ook al is een terugval altijd mogelijk.

Maar nu ligt er die knoop, met vele draden die eruit steken. Sommige draden lijken minder dringend. Maar dat lijkt me geen reden om daar niet aan te trekken. Bijvoorbeeld deze.

Na het museum gingen we op zoek naar een eethuis. Het voelde raar om te gaan eten nadat we hadden meegeleefd met mensen die de hongerwinter hadden ondergaan. En dan nog wel op zoek te gaan naar een eethuis waar ze honderd procent biologische producten gebruiken, en waar je, natuurlijk, veganistisch kunt eten. Nee, dat kon niet in de hongerwinter, en die keuze hebben nu allerlei mensen op allerlei minder welvarende plekken op de wereld ook niet. Maar in Amsterdam en verre omstreken kan het wel, en daarom kies ik daarvoor, en te midden van alle vlees- en bespoten groente-restaurants vonden we een mooie plek waar veganistisch normaal was en alles vrij van landbouwgif. Omdat dat op voedselgebied de beste keus is, zowel voor mensen als voor andere dieren.

Dat veganisme het beste uitpakt voor dieren is duidelijk, maar ook biologisch is belangrijk, dat wil zeggen gewoon onbespoten, zonder gif (en graag ook zonder poespas), behalve goed voor de grond en goed voor de mensen en de planten is het vooral ook goed voor de insecten, de muizen, de wezels, de vogels, en noem maar op.

Als ik aan dat gifbespoten draadje trek komen er andere draadjes mee, ze zitten geheel verknoopt: kapitalisme natuurlijk, want grote bedrijven hebben grote belangen bij gif; Hollandse (?) zuinigheid, waardoor mensen, ook die het makkelijk kunnen betalen, kiezen voor bespoten supermarkt-voer; de macht der gewoonte, waardoor velen blijven kiezen voor hun lapje vlees van een dier dat zwaar geleden heeft. En nog veel meer draadjes bevat de knoop. Het leek zo'n klein draadje, maar het blijkt lastig uit de knoop te halen.

Behalve natuurlijk als ook hieraan veel meer mensen mee zouden doen.