Als we zouden willen is het zo gepiept

Al zo’n tweeëndertig jaar leef ik zonder tv. Aan het meeste dat wordt uitgezonden mis je weinig en mis je toch wat, dan is er altijd nog uitzendinggemist. Zo zag ik laatst weer eens een aflevering van Tegenlicht: ‘De Man door Europa’ heette die aflevering, en ‘De Man’ bleek niet zomaar een man maar de naam van een kunstenaar, theatermaker Lucas de Man, die gevolgd werd in zijn zoektocht naar ‘creatieve geesten’. Naar mensen die ‘de crisis gebruiken om eruit te breken, niet een elite die het voor zichzelf gaat doen’.
Hij begint bij de cultuurfilosoof Lieven de Cauter, die Utopia van Thomas More bestudeert. More verwoordde als eerste de kritiek op het inpikken door rijken&machtigen van ‘the commons’, dat wat van iedereen is. Toen ging dat nog voornamelijk om grond waar zomaar een hek omheen gezet werd, inmiddels wordt ook water en zelfs lucht geprivatiseerd. De rijken&machtigen hebben de halve wereld, maar zijn daarmee nog lang niet tevreden. Ze willen de hele koek voor zichzelf. Natuurlijk, het is een systeem, maar individuen doen ertoe, die kunnen afwijken van het gangbare patroon. De Cauter: ‘We zijn veel machtiger dan we denken. We kunnen Coca Cola in één week ten val brengen, gewoon door een week géén Coca Cola te drinken. Als we door hadden hoeveel macht we hadden om multinationals ten val te brengen, dan was het zo gepiept.’

Zo’n uitspraak aan het begin van het programma suggereert dat er mensen aan het woord komen die op dat idee voortborduren, of die bezig zijn de daad bij het woord te voegen. Niet alleen, mag ik hopen, door Coca Cola te boycotten, maar alle ‘foute’ producten van alle ‘foute’ multinationals. En waarom zet ik fout eigenlijk tussen aanhalingstekens? Omdat het tegenwoordig fout wordt gevonden iets af te keuren, te veroordelen? ‘Ieder zijn/haar eigen waarheid’ ‘Aan ieder de keus’ Ja, en dan gebeurt er dus niets, pardon, weinig, veel te weinig in ieder geval, en hoe komt dat toch? Daar verwacht ik in zo’n documentaire een antwoord op, of minstens verwacht ik dat deze vragen levensgroot overeind blijven staan, maar helaas, hoeveel inspirerends ook aan bod komt, in deze documentaire blijft dat antwoord uit. Het lijkt zelfs of de niet mis te verstane woorden van De Cauter worden vergeten.

Het actiemiddel boycot wordt sowieso zelden van stal gehaald, daarvoor moet schandalig veel aan de hand zijn. Het is misschien moeilijk of zelfs onmogelijk om je hele consumptie zo op te zetten dat je geen enkel ‘fout’ bedrijf steunt, maar je kunt met gemak een heel eind komen. Apolitiek? Nee, niet als je met dat idee aan de weg timmert, niet als duizenden mensen die keuzes maken en daarmee aan de weg timmeren. Of moeten we wachten tot politieke partijen of, nog onwaarschijnlijker, de overheid ertoe oproepen? Misdraagt Shell zich niet overal? En misdragen niet álle oliebedrijven en andere multinationals zich?
Elitair om te kiezen voor verantwoorde producten die met zorg gegroeid of gemaakt zijn? Helemaal niet. Dat sommige mensen niet genoeg geld hebben om naar een natuurvoedingswinkel te gaan is een schande, maar het lijkt me geen reden voor wie het (net) wel kan betalen er zelf dan ook maar niet heen te gaan. Want dan blijven natuurvoedingswinkels en andere mens-, dier en milieuvriendelijke bedrijven kleiner dan ze anders zouden zijn. ‘We hebben mensen nodig die over de morele kant nadenken, niet alleen over de economische of de wetenschappelijke kant,’ zegt Gerald Gutenschwager aan het eind van de documentaire. ‘Het is een morele crisis.’

Veel inspirerende sprekers en tal van hoopvolle initiatieven in deze uitzending, maar erg jammer dat Lucas de Man het nodig vindt te benadrukken dat ‘het niet gaat om links of rechts’. Alsof links uit de mode is. Waar de wereld gebaat zou zijn met niet iets halfslachtigs maar juist een stevig links tegengeluid. Niet alleen op de tv natuurlijk, maar ook en vooral in real life.

http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2015-2016/man-door-europa.html