Kafka in de lucht

Sinds een paar jaar zijn luchtvaartmaatschappijen uit Europa verplicht om allerlei gegevens van hun passagiers die op de Verenigde Staten vliegen van tevoren door te spelen aan de Amerikaanse autoriteiten. Terrorisme, u weet wel. Van alle kanten werd de bezorgde passagier verzekerd dat zijn privacy echt niet in gevaar was. De EU had immers netjes afspraken gemaakt met de Amerikaanse overheid over privacybescherming en passagiers hadden het standaardrecht om inzage te vragen en te krijgen in de gegevens die over hen werden uitgewisseld en wat er zoal met die gegevens gebeurde. Daarmee was de kous af. Het stond immers zwart op wit, en voor de gemiddelde Europeaan verdwijnt elke vorm van argwaan dan als sneeuw voor de zon. Als de autoriteiten iets beloven en zelfs op papier vastleggen, dan zal het wel kloppen.

Gelukkig bestaan er ook nog 'wantrouwige en argwanende' Amerikanen die de overheid niet op hun woord geloven en er niet automatisch van uitgaan dat overheden - en bedrijven - zich houden aan regels, procedures en afspraken. Edward Hasbrouck is zo"n Amerikaan en vroeg bij de KLM inzage in de passagiersgegevens die het bedrijf van zijn vluchten had opgeslagen en uitgewisseld – volgens de privacyregels zou de KLM deze gegevens direct moeten kunnen ophoesten. Niets was echter minder waar. De KLM bleek geen procedures te hebben om met zo’n informatieverzoek om te gaan en had maanden nodig om tot een antwoord te komen. Het antwoord zelf was ook vrij pover: KLM had de verwerking van de passagiersgegevens uitbesteed aan een Amerikaans bedrijf, en aangezien dat bedrijf niet onder de Europese privacyregels valt, was het niet verplicht openheid van zaken te geven.

Hasbrouck riep vervolgens de hulp in van het College Bescherming Persoonsgegevens, maar die kon door gebrek aan technische kennis en menskracht ook weinig uitrichten. Ook de Nederlandse overheid liet – na een jaar – weten niets voor Hasbrouck te kunnen betekenen en adviseerde hem op eigen kosten een civiele rechtszaak tegen de KLM aan te spannen. ‘Tot zo ver mijn – op papier – fantastische rechten onder de Europese privacywetgeving,’ concludeerde een cynische Hasbrouck.

Inmiddels heeft het Amerikaanse Department of Homeland Security (DHS) zelf een rapport vrijgegeven waarin het beschrijft hoe het de privacyafspraken rond passagiersgegevens handhaaft: niet. Inzageverzoeken blijven meer dan een jaar liggen en allerlei bureaucratische trucs worden uitgehaald om niets te hoeven openbaren. Zo krijgen mensen die inzage vragen in ‘al hun records’ geen inzage in hun passagiersgegevens, omdat ze daar ‘niet specifiek om vroegen’. Bovendien blijkt het merendeel van de records die wel worden vrijgegeven zwaar gecensureerd zonder dat duidelijk is waarom de typex zo kwistig wordt ingezet.

Maar op papier klopt alles. Gelukkig maar.