De Russische therapie

Gisteren, 25 december 2016, was het 25 jaar geleden dat Mikhail Gorbatsjov de stekker uit de Sovjet-Unie trok. Een mooier kerstgeschenk kon de kapitalistisch-imperialistische wereld zich niet wensen. De voormalige president van de Sovjet-Unie was de belangrijkste architect van het proces van de perestrojka in zijn land gedurende de jaren 80 van de vorige eeuw. En hij leerde het westen in elk geval twee woorden Russisch: perestrojka en glasnost... ik krijg er 's nachts nog wel eens enge dromen van. Want de herstructurering (perestrojka), die Gorbatsjov in de Sovjet-Unie introduceerde betekende feitelijk niets meer dan het toestaan van privé-eigendom van bedrijven in de sectoren dienstverlening, productie en de buitenlandse handel. Buitenlandse investeerders werden uitgenodigd om hun geld te investeren in joint ventures met staatsbedrijven. Gorbatsjov duwde de deur open naar kapitalistische uitbuiting. Maar het tempo van de prokapitalistische hervormingen ging veel te langzaam voor degenen die de volledige omverwerping van de 'socialistische' eigendomsverhoudingen bepleitten. Ze schaarden zich rond Boris Jeltsin, een voormalige bondgenoot van Gorbatsjov, die zijn belangrijkste opponent werd.

In een referendum (daar heb je dat moderne toverwoord ook weer!) sprak meer dan 70% van de Sovjetbevolking zich uit voor behoud van de Sovjet-Unie. Jeltsin nam daarop zijn toevlucht tot een coup toen in december 1991 de leiders van Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne, drie bureaucraten, elkaar in het geheim achter Gorbatsjov's rug om ontmoetten en eenzijdig besloten om de Sovjet-Unie op te heffen. 'Achter onze rug was er verraad. Achter mijn rug. Ze lieten het hele huis afbranden alleen maar om een sigaret op te steken. Gewoon om de macht te krijgen ... Het was een staatsgreep', zegt Gorbatsjov in een terugblik. Het was echter een coup waarvoor Gorbatsjov wel volledig capituleerde. In plaats van een bevel tot arrestatie van de coupleiders die de wil van de Sovjetbevolking naast zich neerlegden, nam Gorbatsjov gedwee ontslag om 'bloedvergieten en een 'burgeroorlog' te vermijden', zoals hij zelf zei. Maar er zou in feite geen burgeroorlog zijn geweest want deze reactionaire coupplegers vertegenwoordigden alleen zichzelf en de belangen van de imperialistische machten die hongerig waren om het kapitalisme te herstellen. Jeltsin verklaarde de Sovjet-Unie ontbonden en de Communistische Partij illegaal. Hij stelde meteen een nieuwe regering aan en lanceerde een campagne van 'shocktherapie' om in 100 dagen het kapitalisme te herstellen. Staatsbedrijven werden geplunderd en geprivatiseerd door de bureaucraten, zij werden de mega-rijke oligarchen, terwijl miljoenen arbeiders geen loon kregen en aan hun lot werden overgeleverd. Dit leidde tot een opstand onder de bevolking, die Jeltsin neersloeg door op 4 oktober 1993 vanuit tanks het vuur op het gebouw van de Opperste Sovjet, het Russische parlement, te openen en het gebouw door troepen te laten bestormen om de oppositie binnen te verslaan.

Jeltsin is allang voorbij en we hebben nu te maken met zijn opvolger, Vladimir Poetin, een aardige, sympathieke man die me gisteren uitnodigde voor de thee. Nee, niet vanwege de verjaardag van het verdwijnen van de Sovjet-Unie, maar omdat ik zelf jarig was. Wanneer ik de ontvangstkamer met de welbekende malachieten schrijfset op het bureau binnenloop zie ik nog net dat hij enkele gigabytes informatie in de prullenbak gooit. 'Amerikaanse presidentsverkiezingen,' zegt hij lachend, 'dat hebben we niet meer nodig'. Ik knik maar en zie in gedachten de westerse krantenkoppen van de laatste maanden. Op het bureau ligt een gloednieuwe dossiermap. 'Deutsche Wahlen', lees ik in het voor de titel bestemde kadertje. 'Nu ik het toch over verkiezingen heb', haalt Poetin me uit mijn gemijmer, 'zou jij op 15 maart bereid zijn op die malloot met dat matrozenpetje, die van dat referendum, te stemmen?' Ik sta verstomd en weet dan stamelend 'is dat geen beïnvloeding' uit te brengen. 'Welnee', antwoordt Poetin, 'dat deden de Amerikanen en Europeanen op het Maidanplein, ik zie nog dat wanstaltige opgeblazen vollemaansgezicht van jouw landgenoot Van Baalen voor me. Dat deden de Amerikanen 25 jaar geleden om mijn voorganger, die dronkenlap uit Sverdlovsk, aan de macht te brengen. Wij maken alleen strategische keuzes.' Ik roer maar wat in de thee, weet niet goed hoe te antwoorden. Bijna elke avond kijk ik via internet naar het NOS-journaal en hoor ik hele andere verhalen. Poetin ziet me peinzen. 'Doe dat nou niet man, zit er niet over in' zegt hij en biedt me een met vodka gevulde bonbon aan. Hijzelf is geheelonthouder. 'Binnenkort', zo gaat hij verder, 'is er een nieuw Russisch exportproduct. Ik heb van mezelf een matrjosjka laten maken en bij aankoop krijgen ze er een doosje naalden bij. Als ze dan iets of iemand ergens van willen beschuldigen hoeven ze alleen maar een naald uit het doosje te halen en in het poppetje te prikken als was het voodoo. Dat lucht op en gaat de 'Russische therapie' heten...'. Mijn keel knijpt zich samen. Niet omdat ik schrik van Poetin's woorden maar omdat op hetzelfde moment de vodkabonbon zich opent en de inhoud in mijn slokdarm verdwijnt. Want ook vodka behoort tot het arsenaal van de Russische therapie.*

*(Toen ik jaren geleden een ontsteking aan mijn onderbeen had adviseerde de Russische arts in Sint-Petersburg mij om die plek flink met vodka te bevochtigen, dan een zwachtel eromheen te doen om te laten broeien en de rest van de vodka op te drinken).