-
11 februari 2024
The Zone of Interest en Etty Hillesum
Beklemmend. Dat is de film The Zone of Interest van Jonathan Glazer. Het is beklemmend om te zien hoe volstrekt onaangedaan het gezin van Rudolf Höss, kampcommandant van Auschwitz, leeft terwijl naast hun huis met tuin in de loop der tijd, van 1941 t/m 1944, ongeveer één miljoen mensen worden vergast, uitgehongerd of doodgeslagen en daarna verbrand.
Amoraliteit
Inmiddels zijn er heel wat films gemaakt over de holocaust, de massale uitroeiing van joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Schindler’s List van Spielberg kent bijna iedereen. Sophie’s Choice en Son of Saul over slachtoffers van de nazi-terreur zijn ook bij veel mensen wel bekend. Veel films over de ‘daders’ van de holocaust zijn er niet. In 2022 gaf Die Wannsee Konferenz een onthullend beeld van de vergadering waarop hoge nazi-leiders, waaronder Eichmann, besloten hoe ze de massamoord gingen aanpakken.
Met The Zone of Interest is er nu een film die heel dicht kruipt op de huid van Duitsers die direct in de nabijheid van een vernietigingskamp verbleven. Het gezin van kampcommandant Höss, met vrouw en twee zonen en twee dochters, woonde in een huis met een tuin die grensde aan het concentratiekamp Auschwitz. Van wat daar gebeurde krijgen we weinig mee: af en toe wat geschreeuw, hondengeblaf, een enkel schot en ’s nachts wat vlammen uit de schoorstenen van de verbrandingsovens die uittorenen boven de scheidingsmuur tussen tuin en kamp. Het lijkt het gezin van Höss totaal niet te deren. Ze plukken bessen in het bos, zwemmen in de rivier en spelen in hun tuin met mini-zwembad. Ze leven in hun eigen bubbel.
Hun amoraliteit is stuitend. Hun volkomen onverschilligheid beklemt de kijker, die wél weet wat er achter die scheidingsmuur gebeurt. Dat is ook de bedoeling van de maker, Jonathan Glazer, dus het werkt. Maar mijns inziens schiet hij daarbij iets te ver door. Hij maakt het wereldje van het gezinnetje voor de geloofwaardigheid net iets té mooi. Te schoon, clean, bijna idyllisch. Maar goed, qua effect zal het niet voor iedereen te sterk zijn en is het dus functioneel.
Een prachtige biografie
Men zou als bezwaar tegen de film kunnen aanvoeren dat er wel erg weinig aandacht is voor de slachtoffers van de holocaust. Daar ben ik het niet mee eens. Van de verschrikkingen achter de muur krijgen we weliswaar weinig mee behalve wat geluiden en oplaaiende vlammen uit de crematoria, maar deze film gaat dan ook over hoe verschrikkelijk het eigenlijk is als mensen hun eigen gemakkelijke leventje leiden te midden van een baaierd aan ellende. Verschrikkingen waarvoor zij ook verantwoording dragen en waarvan zij zelfs profiteren.
Voor wie toch behoefte heeft aan wat meer beeld van de slachtoffers, de mensen aan ‘de andere kant’, heb ik wel een tip. Lees nog eens de biografie van Etty Hillesum. Die jonge vrouw die op haar 29e met haar familie in Auschwitz in de gaskamer aan haar einde kwam. Etty schreef net als Anne Frank een dagboek na de Duitse inval in Nederland. Dat dagboek is net als dat van Anne Frank in vele talen vertaald en wereldwijd gelezen. In 2022 schreef Judith Koelemeijer op basis van Etty’s dagboek een prachtige biografie “Etty Hillesum, het verhaal van haar leven” (Uitgeverij Balans € 34,95). In die biografie gaat Judith uitgebreid in op Etty’s jeugd, haar familie, haar linkse politieke activiteiten, haar liefdes en op de misschien merkwaardige keuze om níet onder te duiken en zo deportatie te ontlopen (dat had gekund!), maar om het lot van haar familie en volk te delen.
Een andere mogelijkheid om nader kennis te maken, biedt Theater Dakota in Den Haag op 4 mei 2024 om 21.00 uur met de voorstelling “Hoe Mooi Ze Was”. Een performance van Dinette Kooiman met fragmenten uit het dagboek van Etty Hillesum en muziek van Theodorakis. Zie www.theaterdakota.nl of bel 070-3265509.