Rellerige literatuur: Het hier en nu

Nu de derde wereldoorlog deze week toch over lijkt te waaien, tenzij die Israëlische drones in Isfahan nog maar het voorspel waren, ga ik u toch maar weer aan mijn hobby blootstellen: literatuur over activisme en rellen. Het kraken in Nederland laten we even liggen voor de actualiteit. Twee boeken vol linksradikale politiek uit Frankrijk en Duitsland

Helaas uit het buitenland dus. Het straatrumoer laat het momenteel weer afweten in de Nederlandse literatuur (maar daar gaat Carolina Trujillo binnenkort weer verandering in brengen zoals ze eerder ook al deed met Lupe Garcia en Mal Abrigo).

Even de polderlandse kraakliteratuur onderbrekend, wilde ik u wijzen op de ‘pageturner’ ‘L’armee D’Edward’ (Christophe Agnus) en de literairdere ‘Liebe und Revolution’ (Jörg Magenau) die in onze buurlanden de papieren grondvesten doen schudden.

Het Franse boek is een thriller over klimaatactivisme. De eerste roman van journalist Christophe Agnus leest makkelijk weg en schreeuwt erom om verfilmd te worden. Edward’s Leger heeft een minutieus en spectaculair plan ontwikkeld om de groten der aarde te ontvoeren om ze te dwingen het klimaat serieus te nemen en wat aan de ramp te doen. Wie Edward is blijft het hele boek lang onduidelijk en er wordt natuurlijk door iedereen naar gegist. Lezers die zijn ingevoerd in de linkse geschiedenis weten dat het natuurlijk om Edward Abbey moet gaan, de schrijver van (onder veel andere) The Monkey Wrench Gang . Een verwijzing naar Earth First en hun acties. Maar dan een moderne variant, wereldwijd en met veel computertechnologie.

Het boek is pure fictie maar kent vele verwijzingen naar de echte wereld. De Amerikaanse president Mick Faeker wordt bijvoorbeeld ontvoerd als hij in Florida in een golfkarretje rijdt. Dat hij de wereldliteratuur niet kent (zoals Trump gepocht heeft nooit een boek te lezen) werkt ook niet bepaald in zijn voordeel aangezien de activisten duidelijk door Jules Verne zijn geïnspireerd, waar de president nog nooit van gehoord heeft. In het boek wordt mooi uit de doeken gedaan hoe de paniek de geheime diensten in de machtige landen (niet alleen de VS, ook China en andere) om de oren slaat als ze verrast worden. En je leert van alles over het inzetten van technologische middelen bij acties. Uiteindelijk, deze spoiler lijkt me wel kunnen aangezien er weinig mensen hier een onvertaald Frans boek zullen gaan lezen, is ook het plot weer verrassend als blijkt dat de ware ‘straf’ voor de ontvoerden pas na vrijlating komt, als de beelden vrijgegeven worden van hun gedrag tijdens de ontvoering.

Het verhaal kiest onvoorwaardelijk partij voor de activisten en leert de lezer dus ook een en ander over middelen en strategie, mocht die geïnspireerd raken. Prachtig dat zoiets in alle Franse boekwinkels ligt (inclusief de tankstations langs de snelweg).

Liefde en revolutie

Liebe und Revolution van Jorg Magenau is veel minder lichtvoetig dan ons eerste boek. Het probeert een ingewikkelde noot te kraken. Namelijk uit te zoeken wat er aan de hand was bij de revolutie in Midden-Amerika in de jaren ‘80 en de mensen die daar solidariteit mee betuigden in ‘het westen’. Het boek is veel meer dan de Franse pocket een zwaarder literair werk. Maar desondanks goed leesbaar en ook spannend. En romantisch, want het gaat niet alleen over Paul, die in het West Berlijn van de jaren ‘80 politiek volwassen wordt, maar ook over zijn weemoedige relaties met vriendinnen, waarvan Beate de meest prominente is. Eigenlijk gaat Paul naar Nicaragua (om aan een bouwproject bij te dragen in solidariteit met de Sandinistische revolutie aldaar) omdat zijn stille liefde voor Beate niet beantwoord wordt. Als hij terugkeert – nadat hij daar een andere geliefde op een gruwelijke manier heeft zien verdwijnen in de burgeroorlog – is in Berlijn net de muur gevallen. West Berlijn wordt overspoeld door ‘Ossies’ die ‘het socialisme’ zijn ontsnapt en de vraag dringt zich op – en wordt in het boek ook gesteld – waarom je ver weg de strijd voor socialisme gaat steunen maar in ‘eigen land’ niemand dat meer wil. In de menigte die Berlijn overspoelt vindt Paul bij toeval Beate terug en ze trekken die nacht als een soort road movie door de stad en vertellen elkaar wat er nu tien jaar eerder allemaal aan de hand was.

Het boek geeft ook een tijdsbeeld van de linkse discussies van die tijd, en de rol die literatuur daarbij speelde. Met name Peter Weiss en zijn ‘Die Ästhetik des Widerstands’ (en we kunnen niet genoeg herhalen; dat werk is ook in Nederlandse vertaling beschikbaar!). Maar ook Brecht, en de Frankfurter Schule en Walter Benjamin worden in het boek uitgebreid opgevoerd, hun werk dan. En zelfs de Nederlandse band Bots.

Maar uiteindelijk gaat het toch om het handelen van Paul en zijn vrienden en vriendinnen en wat ze met de wereld proberen uit te spoken. Paul weet het eigenlijk niet goed, en net zoals hij bij zijn vriendinnen nooit de knoop door durft te hakken, en eerder geleefd wordt dan zelf te kiezen, zo gaat hij om met de politieke werkelijkheid om hem heen. Uiteindelijk overkomt het je allemaal. Maar dan, op dat moment, kun je wel kiezen of je willoos slachtoffer van de gebeurtenissen bent, of je verzet. Het is eigenlijk een melancholiek verhaal over momenten in de wereldgeschiedenis dat alles leek te veranderen en je daar een rol in kon spelen, om vervolgens te ontdekken dat het meestal mislukt maar dan misschien wel wat oplevert.