Honderd jaar Oktoberrevolutie

Volgend jaar is het honderd jaar geleden dat de Oktoberrevolutie in Rusland plaatsvond. De eerste publicaties die teruggrijpen op dat memorabele gebeuren zijn inmiddels verschenen. Er valt natuurlijk na honderd jaar wel het één en ander over te zeggen en te schrijven. De Russische Revolutie van 1917 heeft immers de toestand in Europa en eigenlijk de hele wereld zo'n beetje de hele 20e eeuw sterk beïnvloed. Vlak erna braken opstanden uit in Duitsland en Oostenrijk; in de Soviet Unie kwam Stalin aan de macht; in de Tweede Wereldoorlog werden beslissende slagen tegen het fascime en nationaal-socialisme uitgevochten aan het Oostfront; na WO II domineerde de Koude Oorlog de internationale verhoudingen; uiteindelijk implodeerde in het zicht van de 21e eeuw wat in Oktober 1917 als een communistisch experiment was aangevangen.

Redenen genoeg om terug te blikken. Om nog eens te bekijken wat die revolutie was, waar ze toe leidde en welke betekenis er achteraf aan kan worden toegekend. En misschien kan er ook nog iets gezegd worden over hetgeen we ervan zouden kunnen leren.

Anekdotes
Inmiddels zijn er al twee terugblikken verschenen:
“Midden in de revolutie. Petrograd 1917” van Catherine Merridale. Hierin wordt aan de hand van ooggetuigenverslagen van buitenlanders het revolutiejaar beschreven. Een hoofdrol is weggelegd voor de Engelse ambassadeur, een rabiate anti-communist en vriend van de Tsaar. Dan weet je het wel.
“Lenin in de trein. De reis naar de revolutie” van Helen Rappaport. Een reconstructie van de reis van Lenin in een verzegelde wagon door Duitsland naar Rusland. Met onder andere de 'onthulling' dat Lenin niet wilde dat er in zijn coupé gerookt werd. Dat weten we dan ook weer.

Onrust
Interessanter is wellicht de recente heruitgave van “Revolutie in de 21e eeuw” van Chris Harman. (1) Chris is een revolutionaire socialist die zowel terugblikt op de Oktoberrevolutie als vooruit kijkt naar mogelijke komende revoluties. Hij behandelt uitgebreid 'het concept'. Waar komen revoluties vandaan? Wat is ervoor nodig? Hoe verlopen ze? Wanneer kunnen ze succesvol zijn? Hij maakt een tour door de hele wereld en de gehele geschiedenis langs zo'n beetje alle vormen van strijd (stakingen, opstanden) sinds het ontstaan van het kapitalisme. Hij voorspelt dat onder het kapitalisme altijd weer onrust zal ontstaan. “Maar het resultaat van die onrust staat niet van tevoren vast.” Het is niet uitgesloten dat uiterst rechts met de revolutie aan de haal gaat.

Ketens
Chris Harman gaat vrij diep in op pogingen om het kapitalisme te hervormen (reformisme) en ook op pogingen het systeem op vreedzame wijze fundamenteel te veranderen. Hij schrikt evemin terug voor de mogelijkheid dat revoluties ontsporen (stalinisme) of blijven steken. Hij haalt hierbij de oude opvatting van Gramsci over 'het tegenstrijdig bewustzijn' van de arbeiders van stal. Een bewustzijn dat zowel de wens tot bevrijding van de mensheid in zich draagt als de kluisters van het systeem waarin men is opgegroeid, opgevoed en waarin men nog dagelijks door de media wordt geketend.

Meerdere uitkomsten
Chris grijpt niet alleen af en toe terug op klassieke marxisten. Hij analyseert ook moderne ontwikkelingen, zoals de herstructurering van de arbeidersklasse (o.a. van industrie naar diensten) en het ontstaan van een brede middenlaag. Ontwikkelingen die een omwenteling niet per sé makkelijker maken, maar ook niet noodzakelijkerwijs in de weg behoeven te staan. Veel hangt zijns inziens af van het optreden van een revolutionaire partij die de massa's in de juiste richting kan aanvoeren én van 'de menselijke aard'.
Wat de partij betreft neemt Chris scherp afstand van elke opvatting die de partij in de plaats stelt van de massa (substitutie zoals in het stalinisme). Maar ook het oude Leninistische concept van een 'voorhoedepartij' komt bij hem niet terug. Hij kiest voor een in de massa gewortelde netwerkorganisatie.
Hij gaat ook in op de vraag of de menselijke aard wel een betere wereld zonder uitbuiting en onderdrukking mogelijk maakt. De vraag is of de menselijke natuur wordt gedomineerd door egoïsme of door solidariteit en samenwerking. Helaas is dit vertoog nogal kort en tamelijk optimistisch, maar hij ontwijkt dit thema tenminste niet! En zijn analyse, waarin 'de concrete omstandigheden' een belangrijke rol spelen, laat meerdere uitkomsten toe. Niet alleen de meest wenselijke. Eén van de laatste zinnen in dit boek luidt dan ook: “De vraag is niet of er de komende eeuw revoluties zullen komen, maar welke kant die revoluties op zullen gaan.”

Algemeen en bijzonder
Inmiddels is er nóg een boek op de markt verschenen met beschouwin
gen over de Oktoberrevolutie en over revoluties in het algemeen: “October 1917. Workers in power.” (2) Met artikelen van Paul Le Blanc, Ernest Mandel, David Mandel, Leon Trotsky, Rosa Luxemburg en Lenin. Ook in dit boekwerk verhandelingen over de actualiteit van 'de revolutie', met algemene beschouwingen, maar ook met een recent diepgaand onderzoek naar het functioneren van de fabriekscomités in het heetst van de revolutionaire strijd in het Rusland van 1917. Dit boek zal ik binnenkort nader bespreken op www.grenzeloos.org.

(1)“Revolutie in de 21e eeuw” van Chris Harman. Uitgegeven door LeesLinks 2016. Met 137 zeer leesbare pagina's, verkrijgbaar voor € 5,- (€ 7,50 inclusief verzendkosten).
(2)“October 1917. Workers in power” van o.a. Paul Le Blanc. Uitgegeven door International Institute for Research and Education (IIRE) 2016. Met 234 pagina's voor € 20,-.