-
29 december 2008
Dag Jan
Sinds ik als puber Turks Fruit las, was ik betoverd door de beelden die hij met woorden opriep. Als geen ander schreef hij over liefde, dood, eenzaamheid, verlangen. En hij liet zien, voelen, proeven, ruiken, horen.
Van 21 oktober 2008 tot en met 15 februari 2009 is er een tentoonstelling van het beeldend werk van Jan Wolkers in het Leidse Stedelijk Museum De Lakenhal. Als Wolkers-fan van moet ik daar natuurlijk heen.
Op de site van De Lakenhal staat: "De expositie belicht het hele spectrum van het werk van Wolkers met een accent op zijn beeldende kunst: tekeningen, schilderijen, beelden, vroeger en recenter niet eerder getoond werk, verrijkt met gedichten en fragmenten uit zijn literaire werk. Vanaf zijn vroegste jeugd bezocht Wolkers vaak De Lakenhal. Het wereldberoemde Laatste Oordeel van Lucas van Leyden liet een onuitwisbare indruk op hem achter en waarschijnlijk inspireerde de collectie hem als beeldend kunstenaar en schrijver. De tentoonstelling Jan Wolkers is mede daarom opgezet als een parcours door het hele museum en in samenspel met de eigen collectie van De Lakenhal."
Wat ik me bij deze beschrijving voor moet stellen, weet ik zo gauw niet.
In Kort Amerikaans spelen de vele uren die Wolkers in De Lakenhal doorbracht, toen hij in de oorlog in Leiden ondergedoken zat, een grote rol. Het is mooi dat zo'n groot man in een relatief klein museum wordt geëerd.
Op een mistige dinsdagochtend in december worden W. en ik bij de kassa ontvangen door een studentikoos type met een zwart brilmontuur en een gastvrije uitstraling. Hij lijkt na zijn studie te zijn blijven hangen in het museum na een baantje als suppoost via StudentJob. Ik zwaai met mijn VPRO Backstagepas en zo ontvangen we twee kaartjes voor de prijs van een. Samen 4 euro. Vriendelijke prijs.
De studentsuppoost legt uit dat je zelf koffie mag tappen en bij hem mag afrekenen. Ook alweer zo vriendelijk. Aan een lange tafel zit al een klein groepje vrouwen afkomstig uit het oosten des lands, aan hun koffiepraat te horen.
Na een Wiener Melange beginnen we aan het 'parcours'. In een van de eerste ruimtes liggen boeken opgestapeld, waaronder Zo is het genoeg. Een dagboek over Wolkers, samengesteld door biograaf Onno Blom. Dat wil ik graag hebben.
In een volgende ruimte lopen we langs een stilleven met een bruine schedel, twee gekruiste botten, een vaas, een dicht en een open boek en een smalle fles met een kurk.
De Lakenhal heeft een mooie mix gemaakt van de vaste collectie en het werk van Wolkers. Naast het stilleven hangt een tekening van hem uit 1944 met als titel Laatste mogelijkheden, die hij maakte toen zijn broer op sterven lag. ('Opgedragen aan m'n zieke broer').
De Lakenhal is zelfs nog een stapje verder gegaan dan enkel het combineren. Bij sommige werken zijn op de muur delen van de tekst - die daarover gaat - uit zijn boeken geplaatst.
Bij Laatste mogelijkheden staat ' ... Die tekening is goed, dacht hij. Nog nooit is er een zon zo getekend. Je kan zien wat er aan het gebeuren is. Een gevecht op leven en dood.' Uit: Kort Amerikaans.
Net als we verdiept staan in een Mistletoe, pen en inkt op papier, wordt W. op zijn schouder getikt. Een grijsharige man lijkt W. iets te willen vragen over de camera die hij in zijn hand heeft. Misschien wil hij weten of je hier wel foto's mag maken. Nergens bordjes gezien en zonder flits is dan wel toegestaan, wil ik al zeggen. Maar als ik een walkie talkie aan zijn riem zie, denk ik dat het misschien een van die andere vriendelijke suppoosten is, die ons wil wijzen op een beter perspectief om foto's te maken. De suppoost zegt echter weliswaar vriendelijk, maar zeer dringend dat de erven Wolkers niet zo blij zullen zijn met het feit dat wij daar enthousiast foto's lopen te maken. Snel schiet ik achter W's rug vandaan nog een plaatje van twee naakten in waterverf. Dan bergen we braaf de camera's op.
Het parcours slingert zich naar boven waar de laatste werken van Wolkers hangen in een grote lichte ruimte op de bovenste etage van de Hal. Grote doeken met 'streepjes en stippen', die hij gedachtenlandschappen noemde. Daartussen hangt de tekst over de - achteraf - laatste woorden. Het geroezemoes van de drentelende bezoekers is even ver weg als ik lees: ’Zo is het genoeg,’ zei Jan. Hij lachte terug naar Karina en viel in slaap.'
Wat deze tentoonstelling zo bijzonder maakt is de combinatie van de Lakenhalcollectie met de teksten van Wolkers. Dat je met eigen ogen kan zien wat hem raakte.
De documentaire Oceaan van hoop (vertoond in de Lakenhalse oudhollandse keuken) mag je ook niet missen.
Maar het bijzonderst vind ik de hommage Levend archief.
In een van de eerste ruimtes beneden kom je meteen al bij een echt Wolkeriaans tafereel. Op een in de muur ingebouwd tv-scherm wordt een video afgespeeld van een groepje naakte vrouwen in een duinpan. Ze gaan steeds in verschillende houdingen gekronkeld liggen en staan weer op.
Enigszins afgeleid door de uiteenlopende vormen borsten en variaties in schaamhaarsoignering heb ik niet 1,2,3 in de gaten wat de vrouwen uitbeelden. Dan zie ik het: met hun lichamen vormen ze elke keer een letter. Een J. Daarna zag ik een A en een N. Oh ja, Jan Wolkers spellen ze natuurlijk, is mijn eerste gedachte. Maar nee. Als je langer kijkt zie je dat ze Dag Jan leggen/liggen.
Bevangen door de gedachte dat dit wel heel erg Wolkers is, vraag ik me af of dit een idee van hemzelf is geweest. Zou het al eens eerder uitgevoerd zijn? Zo nee, dan had hij het vast prachtig gevonden.
NB Levend Archief
Van 1 januari t/m 31 december 2009 is iedereen van harte uitgenodigd om een hommage aan Wolkers te brengen. In een duinpan, bij hotel Duinoord aan de Wassenaarse Slag, registreert een vaststaande camera alle bijdragen op een interactief internetplatform. Deelnemers kunnen zelf de opgenomen filmpjes ordenen en een persoonlijk archief samenstellen. Met dit Levend Archief houden de kunstenaars Luna Maurer en Roel Wouters de herinnering aan Jan Wolkers levend.