Toeslagenaffaire, maar dan radicaal anders

Dit weekend wordt er een voorlopig regeringsakkoord verwacht. Als de partijfracties er volgende week mee instemmen, heeft Rutte zijn vierde kabinet. Het gerucht gaat dat de kinderopvang grotendeels gratis zal worden. Zo proberen Rutte en consorten hun schuld af te kopen voor de grote ellende waarin ze vele duizenden toeslaggerechtigden hebben gestort. Nee, geen afkoperij! Maar alle politieke én ambtelijke hoofdverantwoordelijken voor de ´toeslagenaffaire´ flink aanpakken, sluit ze op en laat ze financieel bloeden.

Rapport PwC

Ruim een week geleden publiceerde accountantsbureau PwC een vernietigend rapport over de fraudebestrijding door de Belastingdienst. De dienst Toeslagen hanteerde tussen 2014 en 2019 een geheime en illegale lijst, de Fraude Signalering Voorziening, met de gegevens van zo´n 250- 270 duizend burgers die een of meer vinkjes achter hun naam hadden. Registratie gebeurde om uiteenlopende redenen, zoals vanwege informatieverzoeken, toeslagaanvragen, foutjes op aanvraagformulieren, dubbele nationaliteit en hoge aftrekposten voor zorgkosten tot aan meldingen door anonieme tipgevers over vermoedens van fraude.

Zonder enige regie van bovenaf, zonder onderzoek of navraag, verslaglegging of bewijs namen de medewerkers van een andere dienst -Invorderingen- vervolgens aan dat de geregistreerden daadwerkelijke fraudeurs waren! Dat had dramatische gevolgen. Zo kregen vele aanvragers van een toeslag voor kinderopvang een vordering om meteen alles terug te betalen, zonder recht op schuldsanering, zonder mogelijkheid van weerwoord.

Op basis van haar steekproef constateerde PwC dat er met 13% van die aanvragers helemaal niets mis is. Toch werd hun FSV-registratie niet gewist en bleven ze onder verscherpt toezicht staan. Inmiddels hebben zich ruim 49 duizend mensen gemeld als gedupeerden van het kinderopvangtoeslagenschandaal. Het gaat niet alleen om claims vanwege financiële schade maar ook psychisch leed, echtscheidingen, gedwongen verkoop van woningen en nog veel meer.

Boete Autoriteit Persoonsgegevens

Een andere flinke douw voor de fraudebestrijders was de boete van 2,75 miljoen euro die de Autoriteit Persoonsgegevens op 7 december aan de Belastingdienst oplegde. Een boete wegens ¨onrechtmatig en discriminerend gebruik van persoonsgegevens¨ in de toeslagenaffaire. Tegen de regels in gebruikte de Belastingdienst jarenlang persoonsgegevens als (dubbele) nationaliteit bij de beoordeling van aanvragen voor kinderopvangtoeslag. Niet alleen was dat onrechtmatig en discriminerend, maar de dienst had die gegevens begin 2014 zelfs niet verwijderd terwijl dat had gemoeten. ¨De werkwijze van de Belastingdienst is een inbreuk op fundamentele rechten en vrijwel alle kernbeginselen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming zijn met voeten getreden¨, aldus de toezichthouder.

Waarschijnlijk volgt er nóg een boete voor de Belastingdienst, namelijk wegens het aanhouden en gebruiken van de geheime lijst waarover PwC rapporteerde. Dit illegale namenbestand werd gedurende bijna twintig jaar ongecontroleerd gebruikt door duizenden belastingmedewerkers om burgers -buiten hun medeweten om- te bestempelen als fraudeverdachten. Ook konden die gegevens gemakkelijk worden doorgesluisd naar derden buiten de dienst. Voorziter Wolfsen van de Autoriteit Persoonsgegevens kwalificeerde dit eerder als een ¨ongekende overtreding van de privacywetten op alle fronten¨. Ook moeten ongeveer 120 duizend mensen financieel worden gecompenseerd omdat niet meer te achterhalen is waarom hun namen op de lijst stonden.

Er zijn ook andere hoofdrolspelers in dit toeslagenschandaal. Zoals de bestuursrechters van de Raad van State (volgens de Autoriteit Persoonsgegevens medeplichtig aan discriminatie in de Toeslagenaffaire) en voormalige bewindslieden zoals Menno Snel die als staatssecretaris ronduit loog over het bestaan van de geheime lijst. Of ook diensten als het UWV, het Inlichtingenbureau, de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en het Centraal Justitieel Incassobureau die allemaal gebruik maakten van de gegevens van die lijst.

Er komt voor de zomer van 2022 ook nog een parlementair onderzoek naar de rol van de Tweede Kamer waarin de ¨politieke context¨ en de dynamiek tussen Kamer, ambtenarij en uitvoeringsorganisaties zal worden gereconstrueerd.

Radikaal omroeren?

Dit toeslagenschandaal heeft maatschappelijk heel veel overhoop gehaald. Wie gelooft Rutte die na het aftreden van zijn kabinet in januari beweerde: ¨We hebben geleerd van de toeslagenaffaire. Er moet een radicaal andere bestuurscultuur komen. We moeten het roer radicaal omgooien.¨

En wat houdt die ¨radicale omslag¨ dan in? Flink gooien met goedkoop geleend geld om de maatschappelijke onrust en woede voorlopig te dempen, geld dat de maatschappelijke onderlaag uiteindelijk weer terug moet betalen? In elk geval niet het herzien van andere focus- en uitgangspunten voor de fraudebestrijding en ook niet het schrappen van de wet Gegevensverwerking Samenwerkingsverbanden die bij de Eerste Kamer op de rol staat en die de gewraakte werkwijze van de diensten juist gaat legitimeren?

Afrekenen!

Het roer moet inderdaad radicaal om, maar dan anders. Om te beginnen door af te rekenen met alle hoofdverantwoordelijken voor de toeslagenaffaire. Zet ze af of ontsla ze, laat ze hun salaris terugbetalen en geef ze een boete, laat ze een tijdje in de bak nadenken over hun misdaden en verbied ze de komende jaren een publiek functie te bekleden en om aan te treden als lobbyist!

Taco van Dommels