´Srebrenica´: geen burgeroorlog maar genocide!

Vanochtend zond OVT (VPRO-radio) een interview uit met de maker en twee hoofdpersonen van de theaterproductie ´Gevaarlijke namen - De genocide van Srebrenica vanuit het perspectief van de overlevenden´. Een bijzondere productie die, als het mee zit, met ingang van eind januari te zien zal zijn in verschillende theaters in het land.

Op het podium vertellen de Bosnische vrouw Alma Mustafić en ex-Dutchbatter Raymond Braat dan over hun ervaringen voor en tijdens de Val van Srebrenica in 1995. Ze staan daarbij niet tegenover elkaar, maar náást elkaar. Ze vullen elkaars verhaal aan en verwerken samen hun leed. Beiden vragen zich af: waarom voorkwam de wereld de genocide van Srebrenica niet? En waarom gaven de media de feiten nooit correct weer?

Ondersteund door drie acteurs construeren ze de geschiedenis van de gewone mensen in de Bosnische stad, de waanzin van de haat en hoe de genocide van Srebrenica vijfentwintig jaar later nog steeds hun leven tekent en dat van vele anderen.

Hoofdpersoon Alma Mustafić woonde als meisje in Srebrenica. In het interview schetste ze hoe de Servische haat- en moordcampagne in Bosnië zich begin jaren ´90 ontwikkelde en waar dat in een paar jaar toe leidde. Bosniërs met een achternaam die te herleiden is naar het oude Osmaanse rijk (maar ook andere niet-Serviërs), kregen in toenemende mate te maken met terreur en dodelijk geweld door Serviërs.

Eerst vond dat plaats in enkele afgelegen plaatsen, daarna in steeds meer gebieden in Bosnië. Vele overlevenden vluchtten naar Srebrenica, maar die stad werd uiteindelijk omsingeld door de Serviërs die de toegang tot elektriciteit, drinkwater, voedsel en andere basisbenodigdheden blokkeerden. Het werd één groot ghetto.

De VN stuurde er Dutchbatters heen om de bewoners te beschermen. Maar de VS en grote Europese landen lieten toe dat de Serviërs de uitvoering van de VN-taak steeds meer belemmerden en de Dutchbatters zelfs ontwapenden. Uiteindelijke moesten de Nederlandse soldaten machteloos toezien hoe duizenden Bosnische mannen, waaronder de vader van Alma, werden weggevoerd om elders te worden vermoord.

In het interview gaf Alma aan haar eigen leed ondergeschikt te willen maken om aan deze theaterproductie te kunnen meedoen. Haar streven is dat in Nederland - waar ze nu woont - eindelijk wordt erkend dat er in Bosnië een genocide plaats vond. Wat me erg trof in het interview waren haar heldere analyse en beschrijving over hoe er nu in Nederland en Servië wordt aangekeken tegen de gebeurtenissen van toen.

Het narratief moet hier veranderen, benadrukt ze. Genocides moeten onvoorwaardelijk worden veroordeeld en afgewezen. Het conflict in Bosnië wordt in Nederland nog vaak geframed als ´burgeroorlog´. Zo wijs je ´beide zijden´ aan als schuldige en ontken je dat met name Bosniërs met een ´islamitische´ achternaam het slachtoffer werden van systematisch geweld door de Serviërs. Er vond geen burgeroorlog plaats maar een genocide. En die had voorkomen kunnen worden als Nederland en andere belangrijke spelers zich anders hadden opgesteld. Welke politieke belangen speelden er toen op de achtergrond?

Ook in Servië moet het narratief veranderen. De Serviërs ontkennen volgens haar nog steeds dat in de jaren ´90 onder Milosević een genocide is gepleegd. En de oorlogsmisdadigers van toen worden nog steeds als helden verheerlijkt. Ze voegde kwaad toe: ¨Datzelfde Servië wil nu lid worden van de Europese Unie…¨

De andere hoofdpersoon, ex-Dutchbatter Raymond Braat, onderschrijft haar analyse van de genocide en de achterliggende politieke belangen van bepaalde landen. Hij is ook kwaad op een VN-onderzoekscommissie die weigerde te erkennen dat er in Srebrenica drie Britse SAS-commando´s aanwezig waren; de foto waarop zij stonden was ineens verdwenen…. Hij eist dat nu - 25 jaar na dato - eindelijk alle rapporten en documenten op tafel komen zodat kan worden nagegaan wat er toen is gebeurd en waarom. Pas dan dan er sprake zijn van vergeving.

Volgens hem wisten alle aanwezige Dutchbatters dat de uit Srebrenica weggevoerde mannen zouden worden vermoord (ook al beweerde bevelhebber Karremans iets anders…). Maar hun meerderen hadden hen verboden daarover te praten in de pers. Diezelfde pers hield Nederland - onterecht - het beeld voor dat de soldaten glimlachend en stilzwijgend hadden toegezien hoe de Serviers de Bosnische mannen afvoerden.

Ook bij Braat veroorzaakte ´Srebrenica´ diepe emotionele wonden. Na 25 jaar kampt hij nog steeds met gevoelens van schaamte, schuld en machteloosheid over zijn rol destijds. Zijn oorlogstrauma is ondanks jarenlange therapie nog niet helemaal verwerkt. Toch helpt het deelnemen aan de theaterproductie hem daarbij omdat hij zo uit de negatieve spiraal kan proberen te stappen. Alma drukte hem in het begin keer op keer op het hart dat hij moest stoppen met het zichzelf verdedigen. Hij kon de Bosnische mannen destijds niet helpen en is niet verantwoordelijk voor wat er is gebeurd. Bovendien is het belangrijker dat hij verwoordt wat hij heeft gezien en meegemaakt. Dat is een grote steun voor de nabestaanden.

Raymond hoopt dat andere Dutchbatters zich zullen herkennen in het stuk en dat het hen helpt bij hun eigen verwerking.

Taco van Dommels