Op IAEA-inspectie in Wageningen

Mijn collega en ik keken verrast op toen wij in het voorjaar een verzoek binnenkregen voor het rondleiden van een inspectie van het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) in Wageningen. Niet zo zeer vanwege het onderwerp van de inspectie, maar veeleer waarom dat verzoek aan de stichting Laka - documentatie- en onderzoekscentrum kernenergie - was gericht. Onze stichting heeft geen banden met overheidsorganisaties, is onafhankelijk en voortgekomen uit de antikernenergiebeweging in Nederland, die van eind jaren zeventig tot begin jaren tachtig van de vorige eeuw haar hoogtepunt beleefde. Pas in september werd duidelijk wat er aan de hand was.

Het verzoek was afkomstig van een ambtenaar van Euratom, het Atoomenergie Agentschap van de Europese Unie, een onderdeel van de Europese Commissie. Euratom houdt toezicht op de naleving van regelgeving rond kerninstallaties en de waarborging dat nucleair materiaal niet voor andere doeleinden wordt gebruikt dan het civiel gebruik van kernenergie ('safeguards'). Elke lidstaat van de Europese Unie moet zijn kerninstallaties openstellen voor inspecties die uitgevoerd worden door het IAEA in samenwerking met Euratom. De kernwapenstaten Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk vormen daarop een uitzondering.

De Euratom medewerker refereert bij zijn verzoek aan Laka aan een rapport uit 2002, waarin  voormalig medewerker van Laka Robert Jan van den Berg de ontsmetting beschrijft van het gebouw van het Instituut voor Toepassing van Atoomenergie in de Landbouw (ITAL) in Wageningen. Dat rapport schrijft hij op verzoek van een groep krakers die van plan waren het leegstaande complex van het voormalige ITAL aan de Keijenbergseweg, dat dan al enkele jaren leeg staat, te gaan bewonen. Omdat de naam van het instituut doet vermoeden dat er in het verleden met radioactieve stoffen is gewerkt vraagt de groep krakers Laka voor advies over de mogelijke risico"s. Er werden geen verhoogde stralingsniveaus gevonden, behalve een door de krakers gevonden radioactieve cesiumbron, waar de Inspectie Milieuhygiëne in Rijswijk beslag op legde. De aandacht van de Euratom medewerker gaat vooral uit naar de kernreactor Biologisch Agrarische Reactor Nederland (BARN) die van 1963 tot 1980 in bedrijf is geweest op het terrein van ITAL. De geschiedenis van ITAL wordt in het Laka-rapport beschreven, inclusief de ontmanteling en de schoonmaakwerkzaamheden. Door een beroep te doen op Wet Openbaarheid Bestuur kreeg Laka een aantal relevante rapporten in handen, waaronder over de ontsmettingswerkzaamheden en de afbraak van de BARN-reactor.

De kernreactor was in 1980 stilgelegd, maar de feitelijk ontmanteling van de kernreactor begon in 1996. Eind 1997 werden de laatste onderdelen afgevoerd in samenwerking met het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN).  De hoog actieve delen werden voor verdere behandeling naar het ECN in Petten gebracht om uiteindelijk opgeslagen te worden bij de COVRA in Borssele. (Thans staat dit onderdeel van ECN bekend als Nuclear Research Group (NRG), HvdK) De sloop van de reactor werd in 1999 voltooid met de ontmanteling van het reactorbassin.

In september nam de medewerker van Euratom opnieuw contact op met Laka. De IAEA-inspectie stond voor de deur. Tien jaar na de ontmanteling van de BARN-reactor komt de inspectie kijken of die reactor van 100 kilowatt wel echt is ontmanteld. Robert Jan van den Berg en Laka medewerker Henk van der Keur stemden er in toe om de delegatie rond te leiden. Laka stuurde een rekening voor de rondleiding. De Euratom-medewerker was hogelijk verbaasd over het indienen van die rekening, want dat doen overheidsorganisaties nooit, de medewerkers worden daarvoor al betaald. Inmiddels had Van den Berg telefonisch contact gezocht met de ambtenaar en uit dat gesprek wordt alles duidelijk. Al die tijd had de ambtenaar gedacht dat Laka de licentiehouder was van het ITAL-complex en dacht hij ook dat het Laka-rapport een overheidsproduct was. Ja, hij had het wel vreemd gevonden dat het in opdracht van krakers was geschreven…, maar ja het was een deugdelijk rapport. Als hij drie seconden de moeite had genomen om de website van Laka te raadplegen had hij beter geweten. Maar natuurlijk waren Van den Berg en Van der Keur bereid om deel te nemen als waarnemer.

Op de zonnige woensdagochtend van 14 oktober vindt de voorbereiding van de inspectie plaats in het hotel restaurant Nol in het Bosch op enige honderden meters verwijderd van het voormalige ITAL-complex. We zitten aan een tafeltje met vier heren. Naast de stralingsdeskundige van de Arbo en Milieudienst van WUR en een medewerker de Dienst Landbouwkundig Onderzoek, de licentiehouder, waren dat IAEA-inspecteur Jong Bong Lee en Euratom-inspecteur Guido Meyers. De inspecteurs hebben zich al uitvoerig laten informeren, zodat de bijeenkomst van korte duur was. We begeven ons naar de plek waar zich ooit het ITAL-terrein met de BARN-reactor bevond. Na een korte boswandeling betreden we een ruigte met jonge bomen en struikgewas. Met behulp van foto’s van Google Maps, waarop de contouren van de voormalige gebouwen nog zijn te vinden, wordt het terrein verkend. Na enige discussie bestaat er overeenstemming waar de gebouwen en waar de voormalige reactor moeten hebben gestaan. Jong Bong Lee legt de coördinaten vast met behulp van het Global Position System (GPS). En daarmee is overtuigend vastgesteld dat de kernreactor is ontmanteld. Einde missie.