De Doomsday Machine

De these van Daniel Ellsberg in zijn boek The Doomsday Machine is dat het voortbestaan van de mensheid bedreigd wordt en dat het defensiebeleid van de Verenigde Staten en andere nucleaire machten die dreiging vergroten. Het boek ontving lovende recensies in de pers. Recensenten wezen op de solide documentatie en de diepgang van Ellsberg’s geloofsbrieven. Dat een boek met zo'n serieus en belangrijk onderwerp nauwelijks ophef veroorzaakt komt doordat de cruciale feiten in het boek al jaren publiekelijk bekend zijn.

Soortgelijke waarschuwingen zijn eerder geuit door voormalige presidenten, kabinetsfunctionarissen en hoge militaire commandanten. En toch staat het onderwerp niet hoog op de publieke agenda. Een voormalig minister van Defensie zei onlangs: “Het gevaar van een nucleaire ramp is nu groter dan tijdens de Koude Oorlog, toch lijken de meeste mensen er zich gelukzalig niet van bewust.” Het boek van Ellsberg voegt veel nuttige historische achtergronden toe. De titel is afkomstig van nucleaire oorlogsplanners in de jaren vijftig. Het verwijst naar een hypothetisch apparaat dat al het menselijk leven op aarde zou kunnen vernietigen. Zoals Ellsberg opmerkt, leek zo'n apparaat - voor zover men op dat moment wist - alleen hypothetisch te zijn. In 1964 werd de term "doomsday machine" ruimer bekend door de film Dr. Strangelove, Stanley Kubrick's sardonische komedie over een kernoorlog.

Misschien herinneren mensen zich nog wat de ondertitel van die film was: “Hoe ik heb leren te stoppen met zorgen maken en van de bom te houden.” Vandaag lijkt het er bijna op dat de meeste mensen dat hebben geleerd. Niet zozeer om de bom te willen liefhebben, maar om die te accepteren als een permanente eigenschap van het moderne leven. Iets waar wij voor onbepaalde tijd mee moeten leren leven. Maar Ellsberg's boek toont met huiveringwekkende details aan dat dit geen houdbare optie is. Het boek is verdeeld in twee hoofddelen. Het eerste, “The Bomb and I”, vertelt de geschiedenis van de persoonlijke betrokkenheid van de schrijver bij nucleaire oorlogsplanning. In verschillende functies bij het ministerie van Defensie en bij de RAND Corporation nam hij actief deel aan de planning van de nucleaire strategie onder twee Amerikaanse regeringen.

Ellsberg beschrijft hoe hij in de loop der jaren veranderde van een overtuigde Koude Oorlogskrijger, met geen enkele twijfel over de noodzaak van kernwapens voor nationale veiligheid, naar een criticus die gelooft dat ze irrationeel en ondraaglijk gevaarlijk zijn. Misschien wel de meest belangrijke factor die Ellsberg tot de overtuiging bracht dat nucleaire oorlogsonderneming irrationeel en immoreel is, was zijn groeiende afkeer van de nonchalance waarmee nucleaire oorlogsplanners discussieerden over de vernietiging van honderden miljoenen mensenlevens. In het tweede deel - “The Road to Doomsday” - richt Ellsberg zich op de wetenschappelijke bevindingen over de nucleaire winter. Aan het begin van de jaren tachtig, toen het aantal kernwapens in de wereld zijn Koude Oorlogspiek van bijna 70.000 naderde, begon wetenschappelijk onderzoek te verschijnen over de klimaateffecten van de rook die door nucleaire vuurstormen wordt veroorzaakt.

Klimaatmodellen gaven aan dat de rook die in de atmosfeer blijft hangen en het zonlicht blokkeert, kan leiden tot drastische temperatuurdalingen en ernstige verstoring van de wereldlandbouw. De publiciteit over wat ‘nucleaire winter’ zou worden genoemd, kwam onder de aandacht van zowel Ronald Reagan als de Sovjetpresident Gorbatsjov en ze namen het serieus. Beiden hebben gezegd dat het een van de redenen was voor hun gezamenlijke verklaring: “Een nucleaire oorlog kan niet worden gewonnen en mag nooit worden uitgevochten”, en voor latere overeenkomsten die het aantal kernwapens sterk hebben verminderd. Maar met het einde van de Koude Oorlog en de vermindering van de internationale spanningen viel het concept nucleaire winter grotendeels weg uit het publieke bewustzijn.

Ongeveer tien jaar geleden, gemotiveerd door toenemende bezorgdheid over nucleaire risico’s en de verslechterende relaties tussen de VS en Rusland, heropende een aantal wetenschappers het onderzoek naar de klimaateffecten van een nucleaire oorlog. Deze keer waren de beschikbare klimaatmodellen met behulp van computertechnieken enorm verbeterd ten opzichten van die van de jaren tachtig. De resultaten van het nieuwe onderzoek toonden aan dat de eerdere bezorgdheid over de nucleaire winter in feite sterk onderschat was. De rook die wordt gegenereerd door een kernoorlog tussen de VS en Rusland, zelfs bij het veel lagere aantal wapens dat is toegestaan door het nieuwe START-verdrag, zou gedurende tien jaar in de bovenste atmosfeer blijven hangen, waardoor de temperatuur zou dalen tot niveaus die sinds de laatste ijstijd niet meer zijn gehaald, en een ineenstorting van de wereldlandbouw zal veroorzaken. Elk land dat een kernoorlog initieert, pleegt dus letterlijk zelfmoord.

In zijn laatste hoofdstuk, ‘Ontmanteling van de Doomsday Machine’, stelt Ellsberg dat de enige blijvende verzekering voor het voortbestaan ​​van de mens de volledige eliminatie van kernwapens is. Wetende dat de huidige omstandigheden dit op korte termijn zullen verhinderen, dringt hij erop aan dat de kernmachten minimaal hun wapens van ‘hair-trigger alert’ halen en hun aantal drastisch verminderen tot het aantal dat nodig is voor een minimale afschrikking. Hoewel Ellsberg het punt niet bespreekt, zou dit duidelijk een praktische optie zijn, omdat één grote kernmacht - China - het al heeft aangenomen.

In tegenstelling tot de VS en Rusland, heeft China vele jaren geleden aangekondigd dat het nooit de eerste zou zijn die kernwapens zou gebruiken; het enige doel van zijn arsenaal zou zijn om een ​​nucleaire aanval op China af te schrikken, en de omvang van dat arsenaal - dat minder dan vijf procent is van dat van de VS of Rusland - is zo berekend dat het alleen voldoende is om een ​​geloofwaardige vergelding te garanderen. Om een ​​dergelijke vermindering van kernwapens te bereiken en ze uiteindelijk volledig af te kunnen schaffen, stelt Ellsberg dat regeringen moeten worden gedwongen om de wetenschappelijke feiten over de nucleaire winter onder ogen te zien. Hij gelooft dat dit niet zal gebeuren voordat het publiek zich volledig bewust wordt van de feiten en regeringen onder druk zet om te handelen.

Daniel Ellsberg, The Doomsday Machine: Confessions of a Nuclear War Planner, Bloomsbury 2017. (In Europa verscheen het boek in 2018, HvdK)