Gerechtigheid

Uit Amerika komen opnieuw onthullingen over de door Bush en Cheney aangevoerde 'War on Terror'. Deze keer zou het gaan om een geheim programma van de CIA dat voor het Congres verzwegen is. Wat het programma precies behelst is nog onduidelijk; het zou gaan om het ontvoeren of doden van kopstukken van Al Qaida. Het programma zou bovendien nooit tot wasdom zijn gekomen. Deskundigen hadden al eerder voorspeld dat er nog een aantal lijken uit de terrorismekast zouden vallen als Bush c.s. eenmaal het veld hadden geruimd. Uit de onthullingen van de afgelopen jaren vallen in ieder geval een aantal terugkerende elementen te destilleren: minachting voor burger- en mensenrechten, minachting voor de volksvertegenwoordiging en minachting voor de rechterlijke macht. Het is een typische uiting van wat wel ‘raison d"état’ wordt genoemd: het al dan niet uitdrukkelijk door de overheid aanvoeren van (veelal buitenjuridische) argumenten om zich buitenwettelijke bevoegdheden aan te meten, om de toepassing van rechtsregels te omzeilen of rechtsregels creatief te verbuigen. De Italiaanse filosoof Agamben noemde het de ‘permanente staat van uitzondering’: maatregelen en praktijken die alleen in uitzonderlijke omstandigheden door de beugel kunnen, worden steeds meer gemeengoed en de natuurlijke staat van regeren.

De grote vraag is of Obama het aandurft c.q. aankan om de verantwoordelijken voor de rechter te dagen. Tot nu toe heeft Obama een halfhartige positie ingenomen: aan de praktijken van zijn voorganger moet een einde komen, maar een strafrechtelijk onderzoek wijst hij af. Uiteraard wordt her en der het voetvolk dat de marsorders van Bush en Cheney in de praktijk uitvoerden voor het gerecht gesleept, maar de meest interessante en explosieve vraag is natuurlijk of de politiek verantwoordelijken ook moeten vrezen voor vervolging. Dat zou de zaak in het hart van de macht in Washington brengen. En terecht. Maar de politieke fall-out van een vervolging van de hoogste verantwoordelijken zal enorm zijn; dergelijke zaken worden liever in alle stilte achter de schermen afgehandeld. Te veel mensen hebben boter op hun hoofd en een écht justitieel onderzoek zou een politieke ravage aanrichten. Vanuit machtspolitieke overwegingen is het voorstelbaar dat Obama terugdeinst om de bezem echt door Augiasstal te halen. Maar vanuit het oogpunt van rechtvaardigheid deugt het uiteraard niet.

In diverse tribunalen - Joegoslavië, Rwanda – worden juist wel de politiek verantwoordelijken vervolgd voor hun bijdrage aan genocide, martelingen of etnische zuiveringen. Vanuit de gedachte dat het principieel fout is om alleen de onderknuppels te pakken en de bazen te laten lopen. Westerse landen staan over het algemeen achter deze aanpak en gieten er een mooi sausje overheen waarin mensenrechten en het internationale recht prominent naar voren komen. Maar zoals wel vaker gebeurt, wordt in dit soort zaken met twee maten gemeten. Zodra het vuur te dicht bij de Westerse elite komt, worden de spelregels aangepast. Dan gelden plotseling allerlei politieke rationaliteiten en machtspolitieke overwegingen die anderen ontzegd worden. Klassenjustitie, noemden we dat ook wel.