Kruitvat Oekraïne VI: De ene vluchteling is de andere niet

Op de zesde, en laatste bijeenkomst van www.haagsemug.nl in de serie “Kruitvat Oekraïne”, was het woord aan Chris Keulemans. Chris is schrijver ‘in solidariteit met vluchtelingen’. Hij vertelde een boeiend en onthutsend verhaal over een recente reis langs de grens van Polen met de Oekraïne en Belarus (Wit-Rusland). Het werd hem al snel duidelijk dat daar op heel verschillende manieren met vluchtelingen wordt omgegaan. Het woord ‘racisme’ viel meerdere malen…

Aan twee grenzen

Inmiddels zijn door de Russische invasie zo’n 5 miljoen mensen in de Oekraïne huis en haard ontvlucht. Ruim 3 miljoen zoeken momenteel hun heil in de rest van Europa, meestal in of via Polen. Toen Chris aankwam bij de Pools-Oekraïense grens zag hij hoe tal van vrijwilligers en grenswachten de vluchtelingen hartelijk verwelkomden. Eten, drinken, kleding, onderdak , warmte, aan niets was er gebrek. Slechts enkele tientallen kilometers verderop, aan de Pools-Belarussische grens, trof hij een totaal andere toestand. Prikkeldraad, genadeloze grenswachten, vluchtelingen die, soms na een pak slaag, werden teruggejaagd naar een onherbergzaam bos en ijzige velden. Sommige van die vluchtelingen overleefden hun vluchtpoging niet. Wat verklaart dit verschil?

Wel en geen regeling

De Oekraïense vluchtelingen worden opgevangen volgens een regeling die de Europese Unie (EU) in 2001 heeft vastgesteld na de massale vlucht vanwege de Balkan-oorlog in de negentiger jaren. Het is een humane regeling, waarbij de vluchters snel worden opgevangen en allerlei rechten krijgen, zoals een burgerservicenummer (BSN), gratis openbaar vervoer en een werkvergunning. Dat helpt! Natuurlijk zijn er meer redenen voor de enthousiaste bejegening van de Oekraïners. De smerige inval van de Russen bijvoorbeeld. Het feit dat het vooral om vrouwen en kinderen gaat. Géén mannen! Ook speelt herkenning een belangrijke rol: witte mensen, christenen, zelfde outfit, zelfde huisdieren. Tenslotte wordt verwacht dat de meeste mensen weer vrij snel naar de Oekraïne terug zullen gaan.

Hoe anders zijn de vluchtelingen aan de Belarussische grens. Syriërs, Afghanen, Afrikanen. Zwart, overwegend mannen (‘testosteronbommen’), islamieten. Niet uit de eigen regio. Dus: geen humane opvang, geen automatisch recht op asiel, geen recht op werk. Hun lot is in het beste geval onderbrenging in kampen of zelfs dat niet. Polen trekt momenteel 400 miljoen euro uit voor een soort muur om migranten buiten te houden – voor 40 miljoen zouden ze die migranten fatsoenlijk kunnen opvangen. De EU besteedt jaarlijks rond 70 miljoen euro aan Frontex voor grensbewaking van Fort Europa.

Een kans?

Volgens Chris bieden de huidige ervaringen met de Oekraïense vluchtelingen eigenlijk een enorme KANS. Ze laten zien dat het mogelijk is juist met een humane opvang een snelle doorstroming van álle vluchtelingen te realiseren. Het kán wel!

Tegelijk is Chris niet heel erg optimistisch. De kans is groot dat deze kans niet benut wordt.

In de eerste plaats houdt de EU strak vast aan de regel van ‘opvang in de eigen regio’, waarbij de Oekraïne wordt gerekend tot ‘onze’ regio.

In de tweede plaats regeert de angst voor een ‘aanzuigende werking’ en nóg meer jonge mannen uit Noord Afrika is een schrikbeeld.

In de derde plaats zullen we zien dat de gastvrijheid voor vluchtelingen, óók voor die uit de Oekraïne, zal opdrogen. Het kost namelijk altijd een paar centen en een hoop verdraagzaamheid voor net wat andere gewoonten en gebruiken. Zelfs de door god en allah aanbevolen gastvrijheid in bijbel en koran ging nooit verder dan een paar dagen. Daarna moesten de gasten toch wel weer wegwezen.

Maar de belangrijkste reden voor het missen van de kans op een menselijk bestaan van álle vluchtelingen wortelt in het alomtegenwoordige racisme. Het onderscheid dat gemaakt wordt tussen ‘wij en zij’. Tussen ‘ons-westerse-witten’ en ‘hun-zwarten-van verre’. Dat maakt het moeilijk. Die verschillen zijn er. Fysiek, sociaal en cultureel. Herkenning is een sterk motief voor acceptatie. Zolang we er niet in slagen om een cultuur te creëren waarin het racisme wordt overwonnen, zullen we kansen blijven missen om een betere wereld te scheppen.

Lezen!

Wie geïnteresseerd is in het verhaal van Chris Keulemans leze in De Groene Amsterdammer van 5 mei 2022 zijn artikel “Langs Oekraïne’s grenslanden”.

Wie zich graag verder wil verdiepen in zijn benadering leze zijn boek “Gastvrijheid”, voor € 12,50 verkrijgbaar bij o.a. bol.com.