-
31 december 2018
Op naar de vereniging van links
De redactie van Konfrontatie berichtte me in haar gebruikelijke herinnering, een paar dagen voor de beoogde plaatsing van de 'blog': 'Je bent uitverkoren om het jaar uit te luiden'. Misschien werden met deze uitverkiezing op de geplande datum van 31 december een jaaroverzicht en voorkeurslijstjes verwacht. Best verleidelijk met de gelukstelegrammen van Rutte aan de bijna één miljoen mensen die in een langdurige armoede verkeren. Of de tevreden mededeling van de koning dat 'een beter Nederland begint in kleine huisjes', terwijl hij zijn nieuwe woning had laten 'renoveren' voor 59 miljoen euro, waar afgelopen jaar nog eens drie miljoen 'onvoorziene kosten' bij kwamen. Twee heren met voorkeur nul die zonder enige schroom hun boosaardige vervreemding tonen.
Of in de buurt van links, de onwaarachtige aanvallen door Lodewijk Asscher op de ooit politieke vrienden van de VVD. Of het gejuich van Jesse Klaver bij de komst van de 'vernieuwende' Macron. De oud-bankier die er tijdens zijn verkiezingscampagne geen geheim van maakte de vakbeweging aan banden te willen leggen en de 35-urige werkweek af te schaffen. Nee, zo'n bijna dramatische opsomming wordt het niet. De keuze is gevallen op een klassieke uitspraak van Marx: 'Inderdaad staat de internationale belijdenis van het programma nog oneindig diep beneden die van de vrijhandelspartij.' Een actualisering zou wel eens wat ongemakkelijk kunnen uitpakken.
Ongemakkelijke overpeinzingen
Marx doelde in 1875 op het nieuwe programma van de gefuseerde sociaaldemocratische arbeiderspartij in Duitsland. Hij vond haar internationale oriëntatie en organisatie mager en bovendien fundamenteel tekortschieten ten opzichte van de kapitalistische productiewijze en in haar kielzog de liberale en conservatieve partijen. In de loop van de jaren kreeg Marx' uitspraak de algemene betekenis van 'rechts heeft zijn zaakjes aanzienlijk beter voor elkaar dan links'. Een toepassing op de Nederlandse verhoudingen is, hoe summier ook, de moeite waard. Met als kanttekening dat rechts en links ruim worden opgevat, respectievelijk bevestiging van en kritiek op het bestaande.
Rechts, overtuigend. Ondernemers, hun topmanagement, organisaties en partijen als de VVD tonen in hun denken en handelen een vanzelfsprekende overeenkomst. Vaak ongeschreven en niet gebonden aan beslissende momenten. Aanvallend, aanpassend of verdedigend. Overduidelijk tijdens een economische en/of politieke crisis, waarin gezamenlijke belangen het winnen van de onderlinge verschillen en interne concurrentie. Een georganiseerd opportunisme dat rust op macht en kapitaal. Verhoudingen die meer dan ooit uitgedragen worden door (nieuws-)media met sturende opvattingen en geselecteerde feiten. Onder meer door de privatisering van staatsactiviteiten krijgt het ondernemersdenken steeds meer invloed op het werken, wonen en leven. De vele advies-, onderzoeks- en planbureaus doen 'de rest'. Want wie heerst, bepaalt de ideologie. Met als bijzonderheid van vandaag dat de beheersten zich leren beheersen: zelfbestuurde gedragscontrole.
Links, problematisch. Een gemeenschappelijke typering van partijen, vakbeweging en sociale organisaties blijft al snel hangen bij wensen voor sociale rechtvaardigheid, minder inkomensverschillen, bescherming van de zwaksten en zorgen over klimaat en milieu. Vaak voorzien van morele begrippen als 'respect', 'eerlijk'. 'fatsoenlijk' en 'toekomstbestendig'. Samenwerking is niet vanzelfsprekend. Politieke partijen zijn de maat, waarin vakbonden en bijvoorbeeld milieugroepen zich kunnen voegen of niet. Terugkerende voornemens voor een gezamenlijk optreden stranden op verschillen in opvatting en strategie. De afzonderlijke programma's monden, zeker in verkiezingstijd, uit in onderling bekvechten en benadrukken van het eigen gelijk. Klein links, vol revolutionaire hoop, neigt zich te profileren door een onverbiddelijke kritiek op 'overig links' en weet geen verbindingen te leggen. De ontwikkeling van een gezamenlijke 'alternatieve' ideologie heeft geen prioriteit.
Rechts komt ermee weg
Ook zonder een overzicht liggen de illustraties voor het oprapen. Een keuze tot drie. Eerst de gruwel van de dividendbelasting, een kabinetsgeschenk aan de aandeelhouders van met name grote bedrijven die een gegeven paard niet in de bek wensen te kijken; in dank aanvaard, goed voor ons en ook nog voor jullie werkgelegenheid. Links verzette zich maandenlang, Rutte trok het plan met een ijzige glimlach terug en kwam zonder enige aarzeling met een even ondernemersgezind alternatief. De kritiek van links bleef staan, maar luwde; een gezamenlijke protestmobilisatie van medestanders kwam er niet. De triomf van rechts straalde. Klus gedaan, op naar de volgende.
Dat was de witwaspraktijk van onder meer de ING. Een begrip dat de begeleiding van crimineel geld verhult. Een straf kon niet uitblijven. Voor de bank een peulenschil, niet eens een miljard euro, maar voor het leger bijstandtrekkers een aangename leeftocht. Met opnieuw de ING als voorbeeld riep de onbeschaamde verrijking van één of meer directeuren een massale verontwaardiging op. De Tweede Kamer was na een 'verhoor' van een paar minuten gerustgesteld, het bleek een 'inschattingsfout' te zijn. Onhandig natuurlijk, maar menselijk. Links was opnieuw of nog steeds boos, maar volstond met een verontwaardiging die nauwelijks over de muren van het parlement reikte.
Een derde illustratie tot slot. De rechtse zorgen over de versnellende verhitting van het klimaat zijn zo laat en bovendien zo selectief dat kennelijk ook Wassenaar en Bergen er last van krijgen. Links heeft zijn vertegenwoordigers in de verschillende klimaattafels, PvdA coryfee Samsom glimt met VVD-collega Nijpels over de resultaten. Ze vinden het een beetje jammer dat de CO2 heffing het niet haalde, maar daar staat tegenover dat de ondernemersorganisatie VNO-NCW inmiddels volop deelneemt. Maar hoe zit het dan met de afwijzing van het 'klimaatakkoord' door vijf milieuorganisaties en de FNV? Het is een vers bericht van zo'n tien dagen oud. Een uitgelezen mogelijkheid voor links niet alleen de betrekkelijkheid
van het akkoord aan de kaak te stellen, maar ook zeer herkenbaar in het
openbaar de vrijwaring van de vervuilende ondernemers scherp tegenover
de ongrijpbare kosten te plaatsen die de 'gewone vrouw en man' te
wachten staan.
Inderdaad links is matig, schiet te kort en laat mogelijkheden liggen om zich gezamenlijk te weer te stellen tegen rechts. Een recente 'kans' is een aanval op het door rechts gestuurde klimaatakkoord. Navranter is de stilte over de weigering van de vakbeweging om in te stemmen met de rechtse aantasting van het pensioenstelsel, één van de laatste voorzieningen die zowel sociaal als collectief zijn. Het lijkt er veel op dat de aanstaande verkiezingen van de Provinciale Staten meer door angst voor rechts dan door strijd tegen rechts worden beheerst. Laat dat voor klein links betekenen, hoe moeilijk het ook is, volledig in te zetten op de vereniging van links in plaats van de koestering van het eigen gelijk.
Hans Boot