J.P. Coen: massamoordenaar en Hoornees

 J.P. Coen: hoe krijgen we die massamoordenaar nou eindelijk weg uit Hoorn - en elders? En waarom negeren veel Horinezen zijn wandaden?

Coen - overigens een migrant in Indonesië, of een invallende onderdrukker, of een terreurtiran-at-large - beval in 1621 tot een genocide op dat piepkleine eiland vrijwel bij Nieuw-Guinea. De reden was de unieke teelt daar van en handel in nootmuskaat. Hij liet vrijwel de gehele bevolking van 13-15.000 mensen uitroeien, toen ze ook nootmuskaat aan de Britten verkochten.  Van de leiders werden er 40 onthoofd en hun hoofden op bamboesperen gezet - door Japanse huursoldaten.

Eén standbeeld op Banda zelf - jazeker - is intussen allang verwijderd - ik schat  ergens rond 1949-50. Er stond op de voet: 'HULDE AAN ZIJNE MAJESTEIT WILLEM III'. Dus hoe nu verder met het beeld van Coen in Hoorn, dd 1893? En van wie is het eigenlijk? Was er al eerder kritiek op Coen?

Zeker en gewis:  tijdgenoten vonden hem al ongelofelijk ruig en rauw, net als diverse historici uit de 19de eeuw, schrijvers, politici. Ook in de 20ste eeuw: in 1931 schreef Jan Slauerhoff een zeer kritisch toneelstuk over hem - de overheid verbood opvoering. Toen zou het op het Boekenbal in 1948 vertoond worden, maar niks hoor: A'dams burgemeester d’Ailly noemde het 'een gevaar voor de openbare orde’. Destijds woedde de Indonesische vrijheidsstrijd tegen Nederland (1945-1949).

Burgemeester Gijs van Hall - die van 'Geen woning, geen  kroning' plus de rookbommen op Bea's huwelijk - verbood in 1961 de opvoering opnieuw, nu met als reden de Nieuw-Guinea-kwestie. Pas in 1986 kwam het stuk op de planken, zo meldt een rapport van de Akademie van Wetenschappen KNAW uit 2023. https://storage.knaw.nl/2023-10/231023-KNAW-advies-Wankele-sokkels-Omstreden-monumenten-in-de-openbare-ruimte.pdf

De burgemeester van Hoorn probeert het nu voor eens en voor altijd netjes af te handelen,  maar de plaatselijke politieke partij Hart van Hoorn liet weten dat ze niet over verwijdering willen denken. Want zoals raadslid Menno Jas van deze partij stelt, geboren en getogen Hoornist, vindt de 'meerderheid' van de inwoners dat het beeld moet blijven. Hij erkent wel dat die meerderheid slinkt.

Volgens Jas ontlenen die hun 'identiteit' aan Coen. Jas vindt ook dat een standbeeld niet per se een eerbewijs is. Hij gebruikt de term 'terreur van de minderheid' als hij spreekt over de nazaten van de slaven. Foei! Hij vindt dat in de meeste gevallen democratie inhoudt dat 'het volk' zulke kwesties kan, mag en moet beslissen.

Maar ja:  dat beeld staat natuurlijk in Nederland, en daar woon ik ook dus is dat beeld daarom ook een beetje van mij. Maar waarom vragen ze mij dan nooit wat?

Intussen zijn in Spanje vrijwel alle beelden van de fascistische en moordlustige dictator Franco verdwenen - maar zijn geschiedenis leeft uiteraard voort, dat is het punt niet. In Irak werden de beelden van Saddam met gejuich omver gehaald - ik zie het nog voor me: lang touw, en daar ging-die. En in Duitsland dan: ik schat dat alle Hitler-beelden en -schilderijen weg waren binnen één maand na de Duitse overgave in mei 1945 (de holocaust zegt raadslid Jas wel wat, die een Joodse vader heeft). Maar: wie gaat nou over het weghalen?

Over naar de slachtoffers. Het lijkt mij dat in de eerste plaats de Bandanezen een stem moeten hebben in de Nederlandse verering van J.P. Coen, in Hoorn zowel als elders (Coentunnel, Coengebouw bijv.). Ik heb de discussie over de jaren zijdelings gevolgd en tot mijn verbazing is die Bandanezen-optie nog niet aan bod gekomen. Wel hebben nazaten van slaven zich in Hoorn al laten horen en ook ingesproken bij de raad.

Maar gaat de gemeente Hoorn eigenlijk over het standbeeld? Lijkt me niet, het is eigendom van de Rijksdienst Historisch Erfgoed. De gemeente moet als uitvoerend orgaan louter de Hoornse bevolking ondersteunen. Gaat de gemeenteraad erover? Zelfde antwoord. De rijksoverheid? Zelfde antwoord. Gaat de bevolking van Hoorn er dan over? Absoluut niet: zij zijn geen eigenaren van het beeld in Hoorn, noch financiers of oprichters ervan. En evenmin zijn zij slachtoffers of nazaten van dezen.

Zij zijn slechts de toeschouwers, net als bij een voetbalwedstrijd. Bovendien kennen velen van hen de geschiedenis van Coen en Banda niet, zoals ik merkte bij een kleine peiling. Gaan Nederlandse - of andere - historici daar dan over? Misschien, zolang zij onafhankelijk en wetenschappelijk blijven. Dat doet de KNAW in ieder geval wel in hun rapport.

Maar uiteindelijk gaan alléén de slachtoffers van de genocide van Banda of de slaven daarover - of hun nazaten en vertegenwoordigers. Zoals de Joden over de holocaust gaan en de Surinamers over slavernij.

Slachtoffers eerst.