Male gaze

Je komt het tegenwoordig steeds vaker tegen in beschouwingen: de male gaze oftewel de mannelijke blik. Meestal gaat het over de manier waarop vrouwen in beeld worden gebracht of, liever, hoe mannen vrouwen graag in beeld gebracht zouden zien. Seksualiserend, dat wil zeggen als lustobject. Liefst met verleidelijk bloot. Vooral in filmrecensies komt de male gaze aan de orde. Zoals in De Filmkrant van mei 2023 in een artikel over de film Dalva. Maar ook in de recensie van een tentoonstelling van het werk van Marlene Dumas in Den Haag Centraal van 11 mei 2023 duikt het begrip op. En Halina Reijn bezwoer dat er in haar film Instinct, nota bene over een heftige relatie tussen een therapeute en een patiënt, geen vrouwentepel te zien zou zijn.

Naaktheid

Kennelijk is male gaze iets dat niet in orde is, dat vermeden moet worden. In het artikel over Marlene Dumas wordt door Hendrik van Leeuwen geschreven dat Dumas “de verknipte kijk op vrouwen aan de kaak” stelde, “de beruchte ‘male gaze’ die eeuwenlang de musea domineerde”. Marlene zou dit doen door op een schilderij van een naakte Sneeuwwitje haar door “zeven onooglijke dwergen” te laten “begluren”. En dat allemaal “lang voor MeToo”.

In De Filmkrant vraagt interviewer Alexander Zwart de maakster van Dalva hoe bewust zij zich is van de mogelijke male gaze in haar film over incest. Waarop Emanuelle Nicot verklaart: “Ik ben heel voorzichtig geweest in hoe we Dalva’s kleding en make-up hebben gedaan. Ik heb haar totaal niet willen seksualiseren of sensueel willen maken. We hebben constant met de voornamelijk vrouwelijke crew afgestemd en besproken dat we geen naaktheid in beeld gingen brengen. In geen enkel shot zouden we afglijden naar Dalva’s borsten.”

Geil

Kennelijk deugt de male gaze dus niet. En in het verlengde daarvan alles wat de ‘lage lusten van mannen’ zou kunnen opwekken. De vraag is: klopt dat wel, die mannelijke zucht naar vrouwelijk schoon en seks. Als we de schrijfster Yvonne Kroonenberg mogen geloven, zeker wél. In het Algemeen Dagblad (AD) van 6 mei 2023: “Een vrouw kan wel geil worden, o ja, zeker, maar bij een man gaat dat makkelijker. Sommigen worden al geil bij het zien van een naaktslak. Een vrouw is daar anders in, en vrouwen onderschatten de aandrang die mannen de hele dag voelen. De hele dag.” ”Ja, nou, mannen zijn ook wel eens bezig met een lekke band, maar… Ze zijn wel de hele dag bereid om geil te worden. Vrouwen niet.”

Prullemand

Dat is absoluut heel andere taal dan we gewend waren van de seksuologe Ellen Laan. Als seksuele gelijkheidsgoeroe vertelde zij in de NRC van 18 november 2017 dat seksuele opvoeding moet uitgaan van “volledige gelijkheid van mannen en vrouwen”. Benadrukt moest worden “dat jongens en meisjes gelijk zijn, ook seksueel”. Fysieke verschillen zoals hormonale werden door haar gebagatelliseerd en een begrip als libido oftewel geslachtsdrift mocht van haar “in de prullemand”.

Woke

Meer op de lijn van Yvonne Kroonenberg zit de psychologe Liesbeth Woertman. In het AD van 13 mei 2023 stelt ze “over vermeend seksueel grensoverschrijdend gedrag (…) ‘Wie zijn de daders, wie de slachtoffers?’ Maar zo zwart-wit is het zelden. Seks en aantrekkingskracht is iets wat zich tussen mensen beweegt. Het komt van twee kanten.” Ze noemt dat “evolutionair”. Ook meisjes doen er “dankzij de cosmetische industrie” van alles aan om uit te stralen “bewonder mij, maar raak mij niet aan’(…) I am sexual available. Heel narcistisch. En in dat krachtenspel moeten jongens zich maar zien te bewegen en zich daarmee verhouden.” En: “we zijn biologische wezens. De testosterontoename bij jongens is gigantisch in de puberteit en wij doen als samenleving of we gek zijn. We willen het niet zien. Heel raar. Die jongens moeten leren zich te beheersen en dat is zo eenvoudig niet.”

In dat licht is de male gaze dus niet zo verwonderlijk. Het seksualiseren van ‘de ander’, door mannen meer dan door vrouwen wellicht, is niet buitengewoon. Hormonen spelen hun rol. We zijn lichaam, dier, natuur. Geilheid is een voor de voortplanting vereist evolutionair gegeven. Eigenlijk is er misschien helemaal niet zo veel mis met die male gaze. Die hoort bij een flink deel van de mensheid. Maar we zijn ook cultuur en maatschappij. We maken deel uit van een samenleving waarin we met elkaar rekening dienen te houden. Dus: oók seksobject mag nooit álleen seksobject zijn. Lust en drift zijn oké, moeten niet worden verbannen, maar moeten we wel tot aan ‘de ander’, zoals Woertman stelt, “leren beheersen”. Het zonder meer aan het kruis (!) nagelen van de male gaze met de vrouw als slachtoffer is een overdreven en eenzijdige daad. Woke. Het denigreren van vrouwen moet worden aangepakt. Dat betekent niet automatisch het wegmasseren (!) van bloot en seks en dus seksualiseren. Dat is Nieuwe Preutsheid.