Strijd tegen racisme: laten we de stokjes overnemen!

Toen afgelopen zaterdag de laatste twee geplande demonstraties van Kick Out Zwarte Piet niet doorgingen omdat gemeenten en intochtcomités van Texel en Yrseke toezeggingen hadden gedaan om te stoppen met blackface Zwarte Piet, toog ik naar de tentoonstelling met de oproep: ‘Nederland, word beter!’ in Amsterdam.

Het is de oproep die nog altijd klinkt na vijftien jaar antiracisme activisme met de afschaffing van Zwarte Piet als het opvallendste van de drie speerpunten. Menigeen heeft in die jaren op zijn minst een keer meegedaan aan de acties van Kick Out Zwarte Piet (KOZP). En we hebben dingen zien veranderen, ten goede. Het is daarom dat Kick Out Zwarte Piet en Nederland Wordt Beter (NWB) zich opheffen: hun doel is bereikt. En de vraag doemt op: is dat wel zo?

Tijdens mijn bezoek aan de tentoonstelling sprak ik Jerry Afriye even. Zijn tomeloze inzet en optimisme heb ik altijd inspirerend en motiverend gevonden en dat is het nog steeds. Kort na de overwinning van de PVV bij de vorige verkiezingen sprak hij ons toe voor we vertrokken naar een KOZP demonstratie. Niets van de somberheid die over velen was gevallen, niets van angst, niets van pessimisme. Doorgaan met de strijd, dit motiveert ons alleen maar meer, was zijn boodschap.  En zo is het. Bedreigingen, politiegeweld en extreem rechts geweld: het maakt niet uit.

Het opheffen van Kick Out Zwarte Piet en Nederland Wordt Beter is een uiting van dat zelfde optimisme en dat optimisme is aanstekelijk. Een andere bezoeker van de tentoonstelling stelde ook de vraag: “Maar Zwarte Piet is toch nog niet helemaal weg?” En dat is ook zo: juist gisteren besloten racisten in Yrseke de gecancelde intocht van die dag door een onofficiële te vervangen. In elkaar getimmerd in een paar dagen tijd trokken tientallen blackfaces met hun baas Sinterklaas door het dorp.

Racisten zul je altijd houden. Jerry vergeleek het gisteren met moord. We zijn het er allemaal over eens dat moord slecht is. Dat wil nog niet zeggen dat het niet meer gebeurt. Het gaat erom dat de overwegende mening is dat moord slecht is. Zwarte Piet is na vijftien jaar strijd volgens een meerderheid in dit land intussen not done. Het kantelpunt is bereikt, ruimschoots zelfs. De standaard bij intochten is iets dat nu Roetveeg Piet heet, overeenkomstig het verhaal dat Piet door een schoorsteen geklommen is en daardoor zwart ziet van het roet.

Nu kun je over dat hele Sinterklaasfeest denken wat je wil, of het wel moet bestaan of niet, maar dat is nu even niet de kwestie. Het feest is niet meer doordrenkt van racisme. En wie nu nog met Zwarte Piet aankomt is niet meer onwetend. Wie kiest voor Zwarte Piet is een racist, willens en wetens, en dat zie je aan de mensen die het met felheid blijven verdedigen en toepassen: rechts-extremisten, gewelddadige racisten en fascisten. Daar moet je niet bij willen horen. En een nieuwe generatie groeit niet meer op met dat beeld van een zwarte slaaf, of knecht zoals in de oude liedjes, maar met de resultaten van de andere behaalde speerpunten van Kick Out Zwarte Piet en Nederland Wordt Beter: een Nationale Herdenking Slavernijverleden en structurele educatie over het koloniale- en slavernijverleden.

Ik kan me een van de eerste keren herinneren dat ik naar de Slavernijherdenking ging. Tijdens de plechtigheid denderden trams voorbij en er was wel meer omgevingsgeluid dat de stilte doorboorde. De wereld om ons heen had geen idee of negeerde het of erger nog: had er volkomen schijt aan. Dat leek me pijnlijk voor de aanwezigen en het stond in schril contrast met de zo ongeveer heilig verklaarde herdenking op de Dam op 4 mei die telkens wordt opgeëist door toespraken en kransleggingen van vertegenwoordigers van extreem-rechts, zionisten, fascisten, lieden die liefst iedere vluchteling of migrant deporteren en/of in het massagraf van de Middellandse Zee willen laten verdrinken of in kampen stoppen, genocide financieren en meer van die vuiligheid. Laten we hopen dat de Nationale Herdenking van het Slavernijverleden zo mooi blijft als die is, want dat is het nu: een nationale herdenking. Op 1 juli. Oosterpark Amsterdam, bij het Slavernijmonument.

Educatie, een ander speerpunt. Scholen zijn ermee aan de slag gegaan. Dat kan je ook zelf doen. Je kunt bij Nederland Wordt Beter de lespakketten vinden. En als ik aan mezelf denk hoeveel ik geleerd heb in de afgelopen vijftien jaar, dan hebben de lessen van de strijders van Kick Out Zwarte Piet en Nederland Wordt Beter (en vele anderen!) wel meer bereikt ook. Door mee te doen, door te lezen, door kritisch naar mijn eigen witheid en privileges te kijken. We hebben allemaal heel veel geleerd. Om een voorbeeldje te noemen: jaren terug schreef ik nog in al mijn onwetendheid over witte mensen als ‘bl*nke’ mensen. Dat kun je in oude artikelen van mij nog teruglezen en het zou geschiedvervalsing zijn om dat nu aan te passen. Je zou denken: het is maar een woord. Maar het is een woord geworteld in koloniaal verleden en slavernij, een woord dat superioriteit uitdrukt, ingeprent van jongs af aan. Het enige dat wij daar leerden over die tijd was dat dit land groot was geworden in de ‘Gouden Eeuw’. En er is zoveel meer nog te leren en te weten. Bijvoorbeeld bij de Black Archives.

Zou je nu kunnen zeggen dat Kick Out Zwarte Piet en Nederland Wordt Beter hun doelen nog niet bereikt hebben omdat het nog onvolkomen is, niet af, niet klaar? Ik denk dat ze dat wel hebben en als we goed luisteren en lezen, zien we dat ook zij beseffen: het is niet honderd procent perfect. En met een streven naar volledigheid ben je nooit klaar. Maar wat een stappen zijn er gezet! Stappen om op door te gaan, om te lopen, te rennen, over hordes te springen, door muren heen zelfs.

Nu zijn wij aan zet. Wij allen. Jarenlang hoefden we maar te wachten tot Kick Out Zwarte Piet weer een demonstratie aankondigde. Al die jaren hoefde je maar simpelweg een mailtje te sturen: “hee KOZP, bij de intocht in  … zijn nog zwarte pieten, doe er eens wat aan!” Maar je kunt niet verwachten van mensen van kleur dat ze ons eeuwig bij de hand blijven nemen. Als ik het heel cru wil stellen zou ik kunnen zeggen dat we mensen van kleur het werk voor ons lieten doen.
Dus ja, we moeten het zelf doen en het werd tijd. En was dat niet eigenlijk altijd al zo? En zeker voor witte mensen zoals ikzelf geldt: dat racisme, dat is een wit probleem. Dat is door onze voorouders gecreëerd. En het gaat niet om schaamte op een persoonlijk niveau. Het gaat om collectief leren en veranderen. Kick Out Zwarte Piet en Nederland Wordt Beter gaven de handreiking, het stokje.

Het institutionele racisme waarvan Zwarte Piet een duidelijk boegbeeld was/is zit diep. Het zit in ons en het zit in de systemen. Als we tegenover fascisten staan, roepen we: Jullie kinderen worden net als wij! Maar het gaat natuurlijk om alle kinderen, ook die van je oom en tante op een familiefeestje en die van jezelf. Het racisme dat het toeslagenschandaal veroorzaakte, dat maakt dat er meer doden onder mensen van kleur vallen door politiegeweld, dat het vinden van werk doet stuiten op vooroordelen, al dat racisme zit diep en dient door ons te worden uitgegraven en te worden vernietigd. En waarom staan die standbeelden van koloniale schurken eigenlijk nog overeind?

Laten we met hen vieren wat Kick Out Zwarte Piet en Nederland Wordt Beter hebben bereikt en laten we gevolg geven aan de oproep: neem het stokje over. Want het is een zaak van ons allemaal.  Kijk om je heen. Besef op wiens schouders je staat. Leer. Hou je ogen open. Luister. En doe er dan wat aan. Advies nodig? Tips? Handleidingen? Materiaal? De websites van Kick Out Zwarte Piet, Nederland Wordt Beter en nu ook Neem Het Stokje Over staan er vol mee. En je kunt natuurlijk ook zelf aan de slag op de manier die bij je past, of bij je omgeving of actiegroep.

Na vijftien jaar Kick Out Zwarte Piet en Nederland Wordt Beter wens ik de initiatiefnemers veel geluk en mooie nieuwe plannen toe. En aan ons allemaal: veel strijdbaarheid en kracht om racisme en fascisme een halt toe te roepen. Laten we de vele stokjes overnemen!

De tentoonstelling ‘Nederland, word beter!’ is nog te bezoeken t/m 1 februari, alhier: Beautiful Distress, NDSM-werf, Van Riemsdijkweg 41a, Amsterdam-Noord.

Websites:
https://kozwartepiet.nl/
https://nederlandwordtbeter.nl/
https://neemhetstokjeover.nl/
https://www.theblackarchives.nl/