Zwarte Piet verdwijnt, maar intussen groeit het fascisme

De verdedigers van Zwarte Piet vechten voor een verloren zaak. Dat is na het afgelopen gewelddadige weekend van Sinterklaasintochten, van vreedzame
protesten tegen Zwarte Piet en van agressieve acties tegen die protesten
duidelijk. Zwarte Piet verdwijnt gaandeweg, verdreven door rechtmatige
antiracistische strijd. Maar de prijs die we als antiracisten voor die
overwinning krijgen te betalen, zou wel eens griezelig hoog kunnen
uitvallen.

Afgelopen zaterdag gingen ettelijke honderden mensen de vreedzame strijd
tegen het Zwarte Piet-racisme aan door te protesteren bij
Sinterklaasintochten, in Leeuwarden, Groningen, Weesp, Hilversum, Hoorn,
Eindhoven, Amstelveen, Rotterdam en Zaandam.
Op enkele plaatsen zag Kick Out Zwarte Piet (KOZP), die de meeste protesten had uitgeroepen, zich gedwongen om af te blazen, in Tilburg werd KOZP en hun plaatselijke
bondgenoten verbannen van de route naar een leeg plein, op een kilometer van de
route. In andere steden stonden anti-Zwarte Piet-actievoerders aan de
route, maar in de meeste plaatsen stonden Piet-fans ze uit te schelden, te
bedreigen, met racistische spreekoren te bestoken en voorwerpen naar ze te
gooien. In Eindhoven verdreef een forse aggresieve menigte van zeker
honderd mensen een kleine groep van vijftien tot twintig anti-Zwarte
Piet-demonstranten.

Griezelige gebeurtenissen waren het. Maar laten we hier iets uit
vasthouden. Niet eerder werd er op zoveel plekken tegelijk bij de
Sinterklaasintocht actie gevoerd. Niet eerder deden zij dat onder de zó
evidente dreiging van straatterreur. Intussen waren ze sterk in hun
bewegingsvrijheid en keus van demonstratieplek ingeperkt door
gemeentebesturen die daarmee het demonstratierecht verregaand kortwiekten.
Het pure feit van deze wijdverbreide protesten, waarbij deelnemers
aanzienlijke risico's trotseerden, vormt op zichzelf een overwinning van
het anti-Zwarte Piet-protest.

Schokkend waren de gebeurtenissen intussen wel. Straatgeweld van
aanzienlijke groepen mensen, door premier Rutte ten onrechte weggezet als
"aso's" (1) waarmee hij het racisme dat vanuit deze groepen klonk,
verzweeg. Ja, supportersnetwerken mobiliseerden deze knokploegen. Maar dat
maakt ze nog niet tot 'hooligans'. Dat mobiliseren ging zeer doelgericht
en gemotiveerd. Deze groepen waren niet zomaar bezig met ongericht geweld
en rotzooi trappen. Deze groepen richtten hun acties zeer doelgericht
tegen anti-Zwarte Piet-demonstranten. De gebezigde racistische taal liet
weinig misverstand bestaan.

In Eindhoven dreef een pro-Piet-menigte de demonstranten op de vlucht.
Datzelfde zou gebeurd zijn in Tilburg als een flinke politiemacht de
pro-Zwarte Piet-menigte niet op afstand had gehouden, ingesloten en
uiteindelijk opgepakt. En als vluchtende demonstranten in Eindhoven niet
hadden kunnen schuilen in, of all places, een politiebureau, dan waren er
mensen zwaar verwond door de pro-Pieten-menigte. Wat we hier op straat
zagen was een poging om vreedzaam uitgeoefend demonstratierecht van
antiracisten de nek om te draaien door middel van intimidatie en geweld.
Wat we hier zagen, in Groningen, Leeuwarden, Hoorn, Tilburg, Rotterdam,
Eindhoven en elders, was fascistisch van aard.

Er klinken inmiddels her en der verstandige, scherp afkeurende woorden,
niet alleen over het fascistische straatgeweld maar ook over de wijze
waarop het gezag demonstratierecht inperkt onder druk van dat geweld.
"Door onwil, onkunde of onverschilligheid van het wettig gezag, is het
straattuig gelukt het merendeel van de vreedzame demonstraties tegen
Zwarte Piet die zaterdag gepland stonden te verstoren of zelfs afgelast te
krijgen", schrijft Jelmer Renema. (2) "Dit is een levensgevaarlijke
situatie. Wat het straatttuig hiervan geleerd heeft, is dat met geweld
andermans demonstratie verstoren werkt." En de politiek staat erbij en
kijkt ernaar, uitzonderingen daargelaten.

Renema stelt scherp: "Zodra het beeld beklijft dat de politiek de
dreiging van straatgeweld inzet als beleidsinstrument, is de weg naar het
fascisme geopend. Vergeet niet dat in Duitsland en Italië het fascisme
ook begon als knokploegen die het vuile werk voor conservatieve elites
opknapten, door linkse demonstraties uit elkaar te slaan. Zodra onder- en
bovenwereld in zo'n een-tweetje gaan werken, kom je in een spiraal terecht
waarin uiteindelijk de straat de macht naar zich toe zal trekken." Die formulering
schiet weliswaar tekort, want niet 'de straat' trok de macht aan zich maar
Il Duce en Der Führer, in nauw overleg met precies die conservatieve
elites met wie fascisten en nazi's hun een-tweetje deden. Maar verder
schetst Renema heel treffend de fascistische dynamiek, zowel die van
destijds als die van nu.

Francisco van Jole schilderde intussen hoe de gebeurtenissen van afgelopen
weekend een aanloop hadden waarin racisme steeds gangbaarder werd, steeds
minder werd weersproken en dus om zich hene kon grijpen. "Er was vanaf de
eeuwwisseling ineens helemaal geen racisme meer in Nederland en iedereen
die anders beweerde, deed dat om anderen de mond te snoeren. Dat werd de
gangbare opvatting. Precies op dat moment dat racisme steeds openlijker de
kop ging opsteken." (3) Afgelopen weekend zagen we wat daarvan komt:
fascisten tijdens de intocht, verkleed als Zwarte Piet. "De officiële
viering van Sinterklaas is zo een nazi-feest geworden waar het racisme
wordt gevierd. Op de Coolsingel." Hij voegt er nog aan toe: "Dat krijg je
ervan, van dat wegkijken, dat niet willen benoemen en zelfs goedpraten.
Van het ontkennen van racisme." En bovendien: "Als je al niet dacht dat
Zwarte Piet racistisch was, dan moet je toch zien dat hij dat in hoog
tempo is geworden."

Precies dat bezorgt de verdedigers van Zwarte Piet een immens PR-probleem.
Die gezellige traditie, die onschuldige zwartgeschminkte bediende van de
goedheiligman. het wordt voornamelijk en met grote agressie verdedigd door
regelrechte fascisten en aanpalende groepen aggressieve lui die schelden,
schimpen, dreigen en als ze de kans zien ook gooien, slaan, schoppen en
erger. De verdedigingslinie van die keurige traditie blijkt te worden
gevormd uit gewelddadige menigtes, uit fascistische knokploegen en hun
digitale supporters. Gemeentebestuurders geven die fasacistische menigtes
feitelijk hun zin door anti-Zwarte Piet-demonstranten te verbannen en in
te perken of erger. Dat het gezag ook pro-Zwarte Piet-lui tegenhoudt en
soms arresteert, maakt dat niet ongedaan. Het gaat die lui immers om het
saboteren van anti-Zwarte Piet-protest, niet om een simpele uiting van hun
pro-Zwarte Piet-standpunt. Dat saboteren van anti-Zwarte Piet-protest is
ze dus gelukt, ook al moesten sommigen van hen een middagje in een cel
zitten. Dit is een succes voor de fascisten. Maar het is een probleem voor
al diegenen die Zwarte Piet willen handhaven zonder zich met zulk fascisme
in te willen laten of er te zeer aan verwant te lijken.

Tegen die achtergrond beginnen allerlei ratten het zinkende
blackface-schip nu te verlaten. Op dinsdag bleek Gert-Jan Segers, chef van
de Christen-Unie, òm te zijn: van hem mag Zwarte Piet veranderen in
roetveegpiet. Hij verwees daarbij naar de "nare taferelen" van afgelopen
weekend, "waarbij - voor zover ik dat heb kunnen nagaan - de
wanstaltigheden van éen kant kwamen en herhaaldelijk in wanstaltig
racisme ontaardden." (4) En hij stipte de pijn aan die de racistische
karikatuurfiguur zwarte mensen toebracht. "Ieder jaar zijn deze mensen
toeschouwer bij een feest dat hen het gevoel gaf dat ze er niet helemaal
bijhoren." Hij verwelkomde nu de verandering van Zwarte Piet naar
roetveegpiet. Kort hierna bleek ook D66-aanvoerder Rob Jetten afstand van
Zwarte Piet te nemen, ook hij verwees naar de gewelddadige gebeurtenissen
van afgelopen weekend, ook hij hekelt de racistische uitingen vanuit
pro-Piet-menigten. Hij noemt roetveeg- en regenboogpieten "een heel mooi
alternatief om ervor te zorgen dat het Sinterklaasfeest weer een feest
wordt voor iedereen."(5)

Of deze ommezwaai standhoudt als de rust wat is weergekeerd, valt
natuurlijk te bezien. Maar ik bespeur toch een trend: een flink deel van
het establishment wil van Zwarte Piet af. Dat de verdediging van Zwarte
Piet zo evident gepaard gaat met gewelddadige uitintgen van racisme,
bevordert deze trend. Zo bezien hebben de agressieve voorstanders van
Zwarte Piet het tegendeel bereikt van wat ze zeggen te beogen: ze
bespoedigen met huh optreden het einde van hun geliefde racistische
karikatuurfiguur Zwarte Piet.

Helaas is dat niet het eind van het verhaal. Het overeind houden van
Zwarte Piet mag dan het streven zijn van veel deelnemers aan het
pro-Pieten-geweld. Het is echter niet het enige doel van die deelnemers,
en zeker niet voor de gangmakers en organisatoren van de
pro-Pieten-acties. Die zijn bezig met iets anders: met de vorming van
fascistische straatbewegingen en organisaties. Zwarte Piet is daarvoor een
prachtig propagandistisch en organisatorisch handvat.

Precies het Zwarte Piet-thema geeft fascisten immers een zaak waaromheen
ze bredere groepen aan zich proberen te binden. Als ze erin zoude slagen
om Zwarte Piet overeind te houden, zullen ze dat mede als hun succes
claimen. Maar ook als Zwarte Piet een verloren zaak blijkt, dan zullen ze
die zaak des te harder benutten om zichzelf te profileren en te
versterken. Te vrezen valt dat, als straks een flink deel van het
establishment Zwarte Piet voor de lieve vrede overboord heeft gegooid, die
lieve vrede des te meer wordt bedreigd door de een omvangrijke, militante
fascistische beweging die in het veroveren van straat en staat steeds
grotere successen dreigt te boeken. Daarom dient de anti-Zwarte
Piet-strijd tegelijk ook antifascistische strijd te zijn. Het één kan niet
goed zonder het ander.

1 "Rutte over intochten: 'Aso's bederven het voor iedereen'", NOS, 19
november 2018, https://nos.nl/artikel/2259913-rutte-over-intochten-aso-s-verpesten-het-...

2 Jelmer Renema, "Zo begint het fascisme", Joop, 18 november 2018,
https://joop.bnnvara.nl/opinies/zo-begint-het-fascisme

3 Francisco van Jole, "Nazi's zijn nu kindervrienden", Joop, 19 november
2018, https://joop.bnnvara.nl/opinies/nazis-zijn-nu-kindervrienden

4 "Segers": Piet moet veranderen", Joop, 20 november 2018,
https://joop.bnnvara.nl/nieuws/segers-piet-moet-veranderen

5 "D 66 wil dat Zwarte Piet wordt vervangen", Joop, 20 november 2018,
https://joop.bnnvara.nl/nieuws/d66-wil-dat-zwarte-piet-wordt-vervangen

Peter Storm