Vele kleine beertjes zijn los! - De NAVO Snelle Interventie Macht

Eind mei werden op de voorjaarsbijeenkomst van NAVO-oorlogsministers (Defence Planning Committee, Frankrijk is geen lid) in Brussel, twee maanden na de ontbinding van het Pact van Warschau, de grote lijnen van de nieuwe militaire organisatie van het Westerse bondgenootschap bekend gemaakt. De vergadering nam de zogenaamde Ministerial Guidance 1991 aan, richtlijnen voor gezamenlijke defensieplanning die de periode tot 1998 omvatten. Deze tijd wordt gezien als een overgangstijd tot het nieuwe strategische concept van de NAVO in werking treedt. De oude NAVO-strategie geldt niet meer sinds generaal Galvin (de hoogste NAVO-kommandant) op 3 oktober vorig jaar (de dag van de Duitse eenheid) het meest geheime NAVO-dokument, het 'General Defence Plan' buiten werking stelde. Met die daad werd de strategie van flexible response na 23 jaar ten grave gedragen. De NAVO is met de lessen van de Golfoorlog in het achterhoofd bezig de nieuwe, mobiele, flexibele bliksemoorlog in Europa te plannen. In plaats van tegen de SovjetUnie zijn de oorlogsplannen nu gericht op regio's als Oost-Europa, het Nabije en Midden-Oosten en de Balkan. Zoals een Navo-functionaris het uitdrukte: "Vroeger moesten we ons zorgen maken over de Sovjetbeer, nu moeten we een reeks kleinere beertjes in het oog houden" (Algemeen Dagblad, 30.5.1991).

Dit voorjaar trok echter het meest de aandacht de oprichting van een multinationale Snelle Interventie Macht (Rapid Reaction Force, RRF) bestaande uit 507.000 NAVO-soldaten in vier divisies die binnen vijf à zeven dagen moeten kunnen worden ingezet. Volgens 'The Economist' van 30.3.1991 zag het er toen nog naar uit dat dit plan, aanvankelijk in de lente gepland, zou worden uitgesteld tot de herfst. Dat het er nu toch van is gekomen wijst erop dat er grote druk achter is gezet. De interventiemacht moet in geval van een internationale crisis snel in kunnen grijpen tegen een bedreiging van het NAVO-gebied. Het snelle NAVO-leger komt onder bevel te staan van een Britse generaal met een hoofdkwartier in Duitsland.

Engeland is het enige Europese land dat voldoende militaire mogelijkheden heeft om op korte termijn zware pantsereenheden naar een ver slagveld te sturen. De Britten leveren dan ook twee divisies, een lichte (bestaande uit een luchtmobiele brigade, een gemechaniseerde brigade en mogelijk mariniers) en een pantserdivisie (gelegerd in Duitsland); een derde divisie wordt samengesteld uit Britse, Duitse, Nederlandse (Relus' (Ter Beek) rappe reaktieregiment!) en Belgische onderdelen en een vierde komt onder Italiaans commando en zal vermoedelijk Turkse onderdelen omvatten. De VS leveren luchtsteun in de vorm van helikopters en aanvalsvliegtuigen met 'precisie'wapens, bekend uit de Golfoorlog. De Amerikanen overwegen bovendien nog een vijfde divisie te leveren. Bovendien hebben ze voorlopig het monopolie op zware vrachtvliegtuigen en spionagesatellieten.

De huidige AMF (Ace Mobile Force) van 5000 man zal als 'Immediate Reaction Force' (IRF) worden geïntegreerd in de RRF en moet binnen 72 uur een brigade naar een crisisgebied kunnen brengen. Het zijn lichte eenheden met enige luchtsteun, die vooral bedoeld zijn om de NAVO-aanwezigheid in een crisis te symboliseren. Komt het tot zwaardere gevechten dan moet de hele RRF worden ingezet met tanks, artillerie enz. De AMF werd tijdens de Golfoorlog in Turkije gestationeerd. Een nieuwe multinationale planningsstaf bij het Brusselse NAVO-hoofdkwartier SHAPE zal IRF en RRF voorbereiden. Het zal 5 jaar duren voor de RRF helemaal klaar is. Dit zal aanzienlijke investeringen met zich mee brengen, omdat de strijdmacht geschikt moet zijn voor inzet onder alle weersomstandigheden die optreden tussen Noorwegen en het gebied rond de Middellandse Zee.

De nieuwe RRF-strijdmacht gaat een sleutelpositie innemen binnen een afgeslankte NAVO. De Amerikanen trekken twee derde van hun 300.000 manschappen uit Europa terug. Ze houden in Europa een legercorps (nu twee), drie of vier squadrons (nu acht) en een wat kleinere Zesde Vloot in de Middellandse Zee. De Duitsers krimpen in van 595.000 naar 370.000 soldaten. De opdracht van het nieuwe multinationale NAVO-leger wordt genoemd: 'Joint Precisison Interdiction', dat wil zeggen tot ver in Europa toe kunnen slaan in de diepte van de vijandelijke strijdmacht op het moment dat de NAVO vijandelijke troepenbewegingen waarneemt.

drie werkgroepen

De nu bekend gemaakte plannen zijn het resultaat van hevig touwtrekken achter de schermen. In juli 1990 werd op een NAVO-top in Londen het besluit genomen om de NAVO-strategie te gaan herzien tegen de achtergrond van het ineenstorten van het Pact van Warschau. Daartoe werden drie werkgroepen ingesteld. De eerste bestond uit de NAVO-ambassadeurs in Brussel en moest de politieke strategie oftewel de 'doctrine' herformuleren. Te zijner tijd zal dit uitlopen op een document vol ronkende frasen dat geëigend is om voorgelezen te worden op een galadiner van regeringsleiders (gepland voor eind november begin december). Een tweede werkgroep van experts onder leiding van Michael Legge (assistent secretarisgeneraal van de NAVO voor defensiepolitiek en planning) moest een nieuw strategisch concept voor de NAVO bedenken.

Deze groep is er nog niet uit, vooral omdat in maart de Fransen, die normaal gesproken niet meepraten over militaire NAVO-plannen, hierbij zijn komen zitten. Volgens Gabriel Robin, permanent ambassadeur van Frankrijk bij de NAVO, is de vertraging ontstaan omdat de werkgroep in het begin "overal bedreigingen zag." Hij noemde als voorbeeld het islamitische fundamentalisme, dat je volgens hem niet met een leger kunt stoppen. Maar in kranten als 'Le Monde' staat ook nog verdergaande kritiek van de Fransen. Ze zouden tegen de uitbreiding van NAVO-competentie buiten het tot nu toe bestreken terrein zijn, de geïntegreerde commando's in vredestijd zien als een vorm van Amerikaanse overheersing en zich verzetten tegen een nucleaire strategie die het kernwapen alleen als laatste middel wil inzetten. Volgens het Duitse weekblad 'Der Spiegel' komt een vertrouwelijk NAVO-document over de strategie tot nu toe dan ook niet verder dan platitudes.

In de derde werkgroep moesten de militairen van het Military Committee, het hoogste militaire orgaan van de NAVO, de organisatorische gevolgen uitwerken en de resultaten daarvan zijn dus in het voorjaar bekend gemaakt. Op zich is het natuurlijk vreemd dat eerst de militaire middelen werden bepaald en vervolgens een bijpassende strategie werd bedacht. De militairen hadden echter haast vanwege dreigende bezuinigingen op de nationale legers en de zich ontwikkelende crises in Oost-Europa. Voorafgaand aan de voorjaarsbijeenkomst was er vooral tussen Engeland en Duitsland flinke bonje ontstaan over samenstelling en commandostructuur van de RRF. Het uiteindelijk gevonden compromis over het aantal divisies en de op te richten commando's viel vooral uit in het voordeel van de Britten. Het is een niet geringe beloning voor de trouwe dienst in de Golfoorlog. De bezwaren van de Duitsers waren nu juist dat ze bang waren dat Engeland in de toekomst troepen aan de RRF zou kunnen onttrekken voor buiten-Europese inzet, net als ze voor de NAVO het meeste nodig zouden zijn. Een Duits commando voor de RRF werd echter ook weer als problematisch gezien door de afhankelijkheid van Bonn van dienstplichtigen en grondwettelijke beperkingen van Duitsland. Engeland krijgt nu het bevel over de nieuwe interventiestrijdkrachten en kan, als het even meezit, een groot deel van de kosten van het daarvoor bestemde Britse Rijnleger uit de algemene NAVO-kas laten betalen (deze wordt voor een kwart door de Duitsers gevuld). In ruil daarvoor komt het wel onder zware druk te staan om als nieuwe tank de Duitse Leopard II te nemen en niet de Britse Challenger 2. Ook zijn aan de Duitsers belangrijke posities in het hoofdkwartier beloofd.

hoofdmacht

In de nieuwe opzet wordt het multinationale karakter van de NAVO-landmachten opgevoerd in de richting van hetgeen bij luchtmacht en marine al gebruikelijk was. De meeste van de acht aan het Centrale Front nieuw te vormen legercorpsen van de hoofdmacht van de NAVO zullen multinationaal worden, met twee in plaats van (zoals nu) drie divisies. Dit geldt behalve voor de RRF ook voor de meeste van de zeven corpsen van de hoofdmacht. Alleen in Potsdam komt een puur Duits corps in de oude DDR. Verder komt er een Duits/Deens (dit bestaat al), een Duits/Nederlands/Brits (dubbele indeling van de Britse divisie die ook bij de RRF hoort), een Nederlands/Duits, een Duits/Amerikaans, een Amerikaans/Duits/Canadees en een Belgisch/Amerikaans/Duits corps.

De Nederlandse minister Ter Beek heeft inmiddels in de Tweede Kamer bevestigd dat een van de twee Nederlandse divisies onder commando van de Duitsers komt te staan. Een Duitse divisie wordt daarentegen onder Nederlands bevel gesteld. Opvallend is dat deze verregaande integratie van de Nederlandse landmacht in de Bundeswehr tot nu toe heel weinig stof heeft doen opwaaien. De ingewikkelde structuur die het oplevert voor het Nederlandse leger heeft vermoedelijk te maken met militair prestige. Nederland wil in elk geval een legercorps commanderen. Als dit ook nog een binationaal corps moet zijn met de Duitsers, eisen dezen dat ook Nederlandse troepen onder hun bevel worden gesteld. Dit verhindert dan weer op zijn beurt een verdere inkrimping van het Nederlandse leger waardoor de financiële grondslag onder de Nederlandse defensienota dubieus wordt. De indelingen zijn overigens nog niet helemaal definitief.Het is ook nog niet helemaal duidelijk wat het multinationale karakter precies in gaat houden. Echte multinationale staven zullen het waarschijnlijk niet worden. Gedacht wordt eerder aan een corpsstaf van een bepaalde nationaliteit met een liaisongroep van de ondergeschikte divisie. Saceur en het Military Committee van de NAVO (de gezamenlijke nationale opperbevelhebbers) hebben ook opdracht gekregen om de organisatorische structuur van de luchtmacht en de marine van de RRF te definiëren.

Een ander mogelijk belangrijk resultaat van de voorjaarsbijeenkomst van de NAVO is dat er een onderzoek zal worden verricht naar de NAVO-commandostructuur, onder meer of de Europese NAVO-commandant nog steeds een Amerikaan moet zijn. Volgens secretarisgeneraal van de NAVO Wörner zou de benoeming van een Europeaan op deze post worden overwogen, maar "hoogst omwaarschijnlijk" zijn. Volgens William Taft 4e, de Amerikaanse vertegenwoordiger bij de NAVO, zou Washington er geen bezwaar tegen hebben als de NAVO-strijdmacht ook een geraamte voor een Europees commando (skeletal command) zou omvatten dat incidenteel onder auspiciën van de WEU zou opereren. Volgens Wörner zou er dan wel "consensus" onder alle leden moeten zijn (dus ook instemming van de VS voor Europese inzet).

franse reactie

De Franse reactie op de oprichting van de RRF was furieus en verraste de andere NAVO-landen door de heftigheid. De Franse felheid had veel te maken met prestige en timing. Mitterand had zijn nieuwe ontwapeningsplan willen uitbrengen op de dag dat het NAVO-besluit bekend werd gemaakt. Hij moest zijn plan nu een paar dagen ophouden omdat het anders in de NAVO-publiciteit ten onder zou gaan. Maar daarnaast zou Frankrijk volgens diplomaten nu over willen gaan tot obstructie van de NAVO-plannen. Het zou ook niet meer willen deelnemen aan de bilaterale regelingen die oorspronkelijk waren bedacht om de RRF ook Europees in te kunnen zetten. Als presentje had de eerste commandant voor een dergelijke Europese snelle interventiemacht zelfs een Fransman mogen zijn. Frankrijk heeft echter een hele andere opvatting over de Amerikaanse rol. Het denkt dat het wegvallen van de Russische dreiging zal betekenen dat op den duur de Amerikanen minder geïnteresseerd zullen raken in Europa en de NAVO. Het wil nu alvast beginnen regelingen te treffen voor die tijd, zonder de andere landen direct voor een keuze WEU of NAVO te stellen. Het lijkt er nu echter op dat de andere Europese landen (met name Duitsland) voorlopig zelf voor de NAVO kiezen. Frankrijk vindt dan de afhankelijkheid van de snelle interventiemacht, van Amerikaanse ondersteuning en instemming, te groot. Als de Franse houding niet verandert is er weinig kans voor de RRF om onder Europees commando te worden ingezet in bijvoorbeeld Joegoslavië of Oost-Europa. Eenmalige samenwerkingsverbanden zoals tijdens de Golfoorlog of rechtstreekse inzet onder NAVO-bevel lijken dan de meest waarschijnlijke varianten.

Van 1 tot 27 september vindt bij het Deense eiland Sjaelland de eerste oefening van de Ace Mobile Force plaats sinds het NAVO-besluit van dit voorjaar. De oefening heet 'Action Express' en van Nederlandse kant doen het F16 squadron van vliegbasis Twente en een bataljon mariniers met ondersteuning van een mortiercompagnie mee. In totaal 15.000 NAVO-militairen gaan dan oefenen in het snel verplaatsen naar bedreigde gebieden.

Kees Kalkman/AMOK

Bronnen: 'Frankfurter Allgemeine Zeitung', 'International Herald Tribune', 'Jane's Defence Weekly', 'Neue Zürcher Zeitung', 'Le Monde', 'The Guardian', 'Der Spiegel'.