Wishful Thinking, Grote Ontnuchtering, Valse Illusies

1.

Eerst hadden we de weken van Grote Bezorgdheid. Verkiezingen – en de fascisten staan er veel te goed voor. Brrrr. Alle zeilen bijzetten – wat dat ook moge betekenen. 29 oktober 2025 werd de verkiezingsdatum. Zelden lagen verkiezingen en Halloween dichter bij elkaar.

Vervolgens braken de Dagen van Wishful Thinking aan. Wordt Wilders en zijn PVV misschien tóch niet de grootste? Timmermans en zijn club stijgen in de peilingen. Zou het Wonder gebeuren? Zou GroenLinks PvdA dan toch de grootste worden, en Timmermans premier? Zou… ?

Toen, woensdagavond 29 oktober 2025 even na negen uur, wisten we meer. Braken de Dagen van de Grote Ontnuchtering aan? Of werden het de Dagen – weken, maanden, het komt voor dat het meerdere jaren aanhoudt… - van de Valse Illusies? Het werd…. allebei! De Grote Ontnuchtering: nee, het Wonder gebeurde niet, GroenLinks-PvdA werd niet de grootste, geen kabinet-Timmermans in aantocht. De Grote Ontnuchtering, nu al het blijmoedige Thinking toch weer Wishful is gebleken. Nu Timmermans na aanzienlijk zetelverlies voor zijn club opstapt. Nu de PVV weliswaar net niet de grootste wordt en flink verliest, maar FVD en JA 21 flink groeien, en noch BBB noch VVD helemaal worden weggevaagd.

Maar ook: de Valse Illusies, nu D66 de grootste bleek en er een kabinet komt dat niet door extreem-rechts geleid of gedomineerd wordt – als de verrechtsing van Rob Jetten (1) zelf tenminste niet al te rap gaat. Zeker als GroenLinks-PvdA mee gaat regeren, grijpen de misplaatste verwachtingen – jazeker, valse illusies zijn het – om zich heen. Die illusies zijn niet zo heel veel anders dan als GroenLinks-PvdA wel de grootste was geworden. Want stel, het wonder was wel geschied. Timmermans premier! Aan het hoofd van een coalitie waar bijvoorbeeld ook de SP aan mee had mogen doen, naast natuurlijk CDA en D66. En CU, met hun pro-genocide-standpunt? En misschien toch ook JA21 om maar boven de helft plus 1 uit te komen?

Zelfs zonder die twee rechtse clubs was zo’n coalitie een ramp geworden voor ons allemaal. Niet omdat het beleid zelf net zo erg zou zijn geworden als een openlijk rechts kabinet. Wel omdat zo’n coalitie amper een linkse verwachting waar zou hebben kunnen maken, geen enkele serieuze linkse hoop in vervulling zou hebben doen gaan. CDA en VVD en D66 zouden in zo’n coalitie zijn gaan zitten met als taak: links intomen, Timmermans (nog wat verder) naar het midden trekken. Timmermans zou daar gevoelig voor zijn gebleken, vanwege de coalitie, de regeerbaarheid – en vanwege de angst voor nieuwe verkiezingen. Van de mooie linkse beloften zou weinig terecht zijn gekomen, hoe dan ook.

Maar deze variant wordt het dus ook niet: Timmermans laat zich na het verlies van zijn partij inmiddels vervangen als aanvoerder van GroenLinks-PvdA. Want de grootste partij is D66 geworden, met Rob Jetten dus nu als aanstaand premier. Ja, de formatie zal wel even duren. Nee, de formatie zal niet mislukken uiteindelijk. Er komt een kabinet-Jetten. En daarmee zitten we in dezelfde Dagen van Valse Illusies waar een kabinet-Timmermans ons in zou hebben zien belanden. De vorm is hier en daar anders. Maar de kansen voor fascistisch rechts die ook in deze variant liggen besloten, zijn griezelig groot.

2.

Een kabinet-Jetten kan langs twee lijnen. Linksom – en dan krijg je geen links kabinet, maar een rechts kabinet met progressieve randversiering. Of helemaal rechtsom, en dan krijg je ‘gewoon’ een rechts kabinet. Eerst linksom. GL-PvdA schuift aan, CDA doet mee, de VVD knijpt haar gepoederde neus dicht en komt er bij. 26 plus 20 plus 22 plus 18 zetels is samen 86 zetels. Bingo, kabinet! Moeilijkheid: VVD wil eigenlijk niet, Yesilgöz heeft duidelijk gemaakt dat ze GroenLinks- PvdA niet in een kabinet wilde zien waar de VVD aan deelnam. Andere moeilijkheid: wil het gekrompen GroenLinks PvdA zelf wel in een kabinet, zonder andere linkse partijen er in, ingekapseld door partijen die elk vertoon van links vuur met verstikkende dekens zullen bedekken? Overwint de formatie deze obstakels, dan krijgen we geen ‘centrum-links kabinet’, zoals media het zullen noemen. We krijgen dan een rechts kabinet, dat we centrumrechts kunnen noemen vanwege de deelname van GroenLinks-PvdA. Zonder die club erin zou het gewoon een rechts kabinet zijn, zonder ‘centrum-’ als voorvoegsel.

En dat is dus het andere scenario: Jetten die een kabinet gaat aanvoeren zonder GroenLinks-PvdA er in. Dat wordt wel puzzelen en eindeloos touwtrekken. 26 plus 22 plus 18 is 66. Dat is te weinig, daar moet wat bij voor een Kamermeerderheid. Dan komt al gauw Eerdmans’ fascistenclub JA21 in beeld. Dan zou Jetten dus gaan regeren met de geestverwanten van de lui die in september zijn D66-partijkantoor belaagden. Nee, ik zeg niet dat JA-21-mensen dat deden. Ja, ik zeg wel dat de Defend-knokploegen die daar straatterreur verspreiden geestverwanten zijn van de keurige stropdasfascisten van Eerdmans. Allebei fascisten, alleen de vorm verschilt. Daarmee regeren is collaboreren. Wat je zo krijgt is een hard rechts kabinet met onmisbare steun van extreem-rechts. Levensgevaarlijk.

3.

De oppositie kan in beide gevallen prijsschieten! De oppositie kan lustig alle gebroken beloftes op een rij kunnen zetten, dag in dag uit. En die oppositie komt dan dus van rechts, met Wilders aan het hoofd. Je moet er niet aan denken dat die komt te staan tegenover een kabinet Jetten waar inderdaad GroenLinks-PvdA aan meedoet. Met Jesse Klaver als vice-premier of zo. Ga er dan maar van uit die fascist bij elk kabinetsbesluit waar Klaver met rechts beleid akkoord gaat, zou zijn gaan wijzen naar moslims, naar vluchtelingen, naar links en naar woke.

Het effect wordt nog sterker nu Bij1 er niet in is geslaagd om terug te keren in de Tweede Kamer. Maar ook met Jimmy Dijk zij aan zij met Esther Ouwehand in de oppositie zal Wilders die oppositie domineren. Niet links. Een kabinet met linkse deelname, geleid door een premier die openlijk homoseksueel is... tegenover een overwegend rechtse oppositie, aangevoerd door een fascistische demagoog die niet te beroerd is om te stoken tegen ‘gender-onzin’ – dat is een gigantisch groeimodel voor die fascist, zijn geestverwanten en hun racistische en queervijandige bendes.

Een kabinet-Jetten is op geen enkele manier links. Maar fascisten zullen het wel als zodanig framen. Linkse deelname aan zo’n kabinet maakt dat voor die fascisten alleen maar makkelijker. Wilders zet alvast de toon: ‘Maar al wordt D66 de grootste, de PVV zal Nederland niet laten afbreken door Jetten cum suis. We zullen ons vanaf dag één met volle kracht, 26 zetels sterk, verzetten tegen zijn links-liberale wanbeleid.’(2) Het wordt een ongebreideld haatfeest.

Van linksigheid zal dus – niet wegens Wilders, maar omdat zijn coalitiepartners het niet toelaten en hij het wellicht niet eens erg serieus zal proberen – weinig terecht komen. Best kans dat het zelfs Klaver allemaal te veel zal worden, zo’n kabinetsdeelname. Dan valt het kabinet. En dan verdubbelt de PVV haar aanhang bij de daar op volgende verkiezingen. Tenzij de PVV tegen die tijd geïmplodeerd is. In dat geval staat FVD – geheel vernieuwd! Read all about it! – in de startblokken om in het gat te springen. En JA21 zal zich niet onbetuigd laten. Hoe dan ook: dit is een scenario voor megawinst voor de fascisten. Mocht Klaver doodleuk blijven zitten, hoe rechts Jetten ook regeert, dan krijgt hij na vier jaar een genadeloze afstraffing, zoals de PvdA dat eerder kreeg na regeringsdeelname onder Rutte. En ook dan zou de grote winnaar weleens Wilders, Eerdmans of Lidewij de Vos kunnen heten, tenzij er voor die tijd een nu nog naamloze opperfascist het podium claimt.

4.

Dit is de dynamiek van de situatie: een kabinet dat er een beetje linksig uit ziet, maar rechts gaat regeren. Een door fascisten gedomineerde oppositie die een vrijwel ideaal werkterrein voor zich ziet. Die context, daar kan Klaver weinig of niets aan doen - behalve: niet meedoen, en het kabinet in ieder geval geen links vijgenblaadje helpen gunnen. Kont tegen de krib, de oppositie in en de straat op! Maar niet-meedoen is niet erg sociaaldemocratisch. Klavers politiek brengt hem tot compromissen met rechts en dus tot het teleurstellen van zijn kiezers. Zoiets is inherent aan de sociaaldemocratie als politieke richting. En ook het GroenLinks waar Klaver uit voortkomt is in bredere zin een sociaaldemocratisch verschijnsel. Vanuit die politiek is het nemen van bestuurlijke verantwoordelijkheid – and to hell with the consequences – vrijwel een dogma.

Maar er is meer. Zelfs al zou Klaver linkse voorstellen er wel door krijgen bij de rest van het kabinet, dan zeggen aandeelbeurzen, kredietverschaffers en grootinvesteerders al snel: ho! En tegen kapitaalvlucht, instortende beurskoersen en desinvestering zijn weinig kabinetten opgewassen. Ga kiezers maar eens uitleggen dat jouw linkse beleid inflatiecijfers van 25 procent en verdrievoudiging van de werkloosheid in zes maanden waard is. Dit zou natuurlijk nog veel sterker gegolden hebben als GroenLinks-PvdA wel had gewonnen en dat kabinet Timmermans (of Den Uyl II…) er tòch was gekomen. Met Klaver in een ondergeschikte rol in een kabinet-Jetten is de kans op het doorvoeren van linkse voorstellen nog veel en veel kleiner. Een meerderheid van collega’s in het kabinet zal hem de weg versperren, mocht hij het proberen.

Maar zover zal het niet eens komen. Klaver is geen Mamdani. Hij is nog geen eens een Corbyn. Klaver gaat marktconform en pro-kapitalistisch meeregeren, als het tenminste mag van Yesilgöz. Zijn partij heeft nooit anders gedaan. En in een kapitalisme dat chronisch naar adem hapt, zijn ook geen serieuze hervormingen meer te halen. Dit alles maakt de komende periode met Klaver - op weg naar een beetje macht, en straks achterin het zadel op Jettens hobbelpaard – dus ook tot tijd van Valse Illusies. Hoe eerder grote aantallen mensen zulke illusies van zich af weten te schudden hoe beter.

De belangrijkste valse illusie: regeringsmacht voor linkse politici brengt de verwezenlijking van linkse idealen betrouwbaar dichterbij. Nee dus. Serieus linkse idealen – gelijkwaardigheid, solidariteit, zelfbeschikking - verwezenlijken mensen samen zelf, in actie om onze rechten en bestaanszekerheden te verdedigen en uit te bouwen, en in het opbouwen van eigen solidaire voorzieningen en samenlevingsvormen. Van onderen op. Dat gaat niemand voor ons doen. Dat komt niet van hogerhand, ook niet als je de hogere hand mag kiezen.

5.

Maar de onvermijdelijke teleurstelling in het kabinetsbeleid waar ik op wijs… zou die niet ook het CDA en/of D66 en/of VVD raken? Waarom speelt dat juist rechts, en niet ook radicaal-links in de kaart? Daar zijn twee redenen voor. De eerste is dat rechts – fascistisch rechts, om preciezer te zijn - zo heel veel sterker is dan links. De fascisten bevinden zich in een hele sterke uitgangspositie tegenover welk kabinet dan ook dat niet helemaal is wat zij willen – en tegenover links zelf. Links heeft in het parlement een enkel Kamerlid.

De tweede reden is echter fundamenteler. Links heeft meer last van de gebroken beloften van haar partijen dan rechts, omdat linkse partijen een ander soort beloften doet. Linkse politici beloven verbeteringen in het bestaan van mensen, en maken die vervolgens niet waar. Rechts belooft verslechteringen in het bestaan van mensen - en maakt die veel te vaak wèl waar. En waar dat niet gebeurt, waar rechts minder verslechteringen weet door te voeren dan gedreigd, zullen veel kiezers eerder opgelucht ademhalen dan boos worden. Degenen die boos worden wonen in villa’s, en zo heel veel zijn dat er niet. Linkse partijen en politici zijn dus wezenlijk anders kwetsbaar voor het niet nakomen van verkiezingsbeloften dan rechtse partijen en politici. Mede daarom is sociaaldemocratie ook zo’n uitzichtloos project…

6.

Rechtstreeks een extreem-rechts kabinet met Wilders aan top: dat scenario wordt ons heel even bespaard. Maar we worden intussen wel opgescheept met een kabinet dat via een spoor van teleurstelling de weg gaat helpen bereiden voor een nog veel verder versterkt extreem-rechts. Voor een fascisme dat nu op het nippertje tot voornamelijk oppositie is beperkt en dat wellicht ‘pas’ in 2028 of zo weer grotere regeringsmacht verwerft. Dat scenario is niet wezenlijk minder zorgwekkend.

Je kunt zeggen: met het tweede scenario hebben we in ieder geval nog tijd om ons voor te bereiden op de dreiging van een fascistenkabinet dat pas later komt. Dat klopt. Maar bij die voorbereiding hoort dan: elke illusie in sociaaldemocratisch medebeheer van het landsbestuur prijsgeven, en de straat en de samenleving kiezen als centraal oppositieforum en strijdtoneel. Mensen die nog kijken naar GroenLinks-PvdA als ‘hun club’, maar oprecht het fascisme willen helpen tegenhouden, doen er goed aan om hier op aan te dringen en zich te verzetten tegen kabinetsdeelname van die club. Intussen hoop ik als anarchist ook met zulke mensen zij aan zij te staan als ze in actie komen tegen alle asociale dingen die het komende kabinet – al dan niet met hun partijgenoten er in – gaat uitspoken. Meeregeren is sowieso het laatste dat je nu perse zou moeten willen doen, als je werkelijk linkse idealen wil verdedigen en verwezenlijken.

De straat, de samenleving – klas en schoolplein, werkplek en bedrijfskantine, noem maar op – en niet het parlement, niet de regering, niet het bestuursapparaat – dat is dus de plek waar het qua strijdtoneel om gaat! Daar hebben we oppositie nodig, en meer dan dat: verzet. Tegen ongetwijfeld een lading asociaal bezuinigingsbeleid waar Jetten mee gaat komen. Tegen het ‘strengste asielbeleid ooit’, dat niet meer zo zal worden genoemd maar wel degelijk verder op de rails zal worden gezet. Tegen repressieve wetgeving waar voortdurend om wordt geroepen en aan gewerkt. Tegen voortdurende medeplichtigheid aan genocide in Gaza, want een complete boycot van Israël zie ik Jetten niet vrijwillig afkondigen. Tegen een verder groeiend fascisme, nu Wilders weer helemaal los zal gaan en allerhande straatfascisten te hoop zullen blijven lopen tegen alles wat dit tuig niet rechts en niet racistisch genoeg is.

Precies de strijd tegen straatfascisme wordt, juist met links-in-de-regering, extra acuut. Juist met Jetten als premier, het door fascisten intens gehate D66 als grootste regeringspartij en mogelijk sociaaldemocratische deelname aan het kabinet, zal de neiging van Defend-knoploegen en andere nazi-groeperingen om hun intimidatie en terreur de straat op te brengen er niet kleiner op worden. Wilders in de oppositie kan blijven flirten met straatactie en straatgeweld, zonder zich te hoeven bekommeren om bezorgde coalitiepartners. Een fascistenkabinet is in dit nare scenario weliswaar uitgesteld. Maar de fascistische dreiging in de maatschappij is er bepaald niet kleiner op geworden.

Noten:

(1) Zie bijvoorbeeld ‘Rob Jetten maakt met zwabberend D66 stevige ruk naar rechts’, Joop, 27 juni 2025, https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/rob-jetten-maakt-met-zwabberend-d66-stevige-ruk-naar-rechts

(2) ‘Live verkiezingen – Schoof verwacht “met kerst nog gewoon premier” te zijn’, Nu.nl, 31 oktober 2025, https://www.nu.nl/tweede-kamerverkiezingen/6374305/live-verkiezingen-schoof-verwacht-met-kerst-nog-gewoon-premier-te-zijn.html