Redactioneel

Met aanvallen op de huizen en verblijven van vluchtelingen en asielzoekers werd het eerste jaar van de Duitse eenwording herdacht.

Er werd haast overal geschokt gereageerd: dit kan toch echt niet. In de algemeen lijkende verontwaardiging bleek echter bitter weinig bereidheid tot essentiële kritiek te zitten, weinig substantiële analyse over het hoe en het waarom van de golf van racistisch geweld. "Skinheads" of "jeugdbendes" waren de kwaaddoeners, extremisten zonder steun of invloed in bredere maatschappelijke geledingen.

En al snel kwamen in de analyses en de commentaren weer oude, bekende geluiden naar boven drijven, die de laatste jaren het vaste thema vormen van debatten over vluchtelingenbeleid en immigratiepolitiek.

Het 'probleem' zou de grote toevloed van immigranten zijn: hiermee krijg je automatisch racistische reacties. En het probleem zouden de 'economische' vluchtelingen zijn, die hier alleen maar onze zuur verdiende centen komen opvreten. De vluchtelingen en asielzoekers in de beklaagdenbank: het is het slechtste uitgangspunt voor een discussie.

In dezelfde ademtocht waarmee om bestraffing van de skinheads werd gevraagd, werd het misbruik maken van het asielrecht veroordeeld, werd geroepen om een strengere immigratiepolitiek en een strengere controle op illegalen.

Een snelle blik door Europa leert dat politici van links en van rechts over elkaar heen buitelen in hun haast buitenlanders tot zondebok van maatschappelijke problemen te maken, in hun haast de muren van Fort Europa dicht te spijkeren, in hun haast beelden op te roepen van hordes vluchtelingen die op komst zijn om onze welvaart af te nemen. Een snelle blik door Europa leert dat dit beleid zijn vruchten begint af te werpen: overal neemt het racisme toe, overal staan buitenlanders bloot aan steeds openlijker en grover wordende vormen van racistisch geweld.

En wat misschien nog bedreigender is: met de al dan niet stilzwijgende instemming van grote delen van de bevolking. Apathie, een andere kant opkijken, of stille instemming.

Dat is dan ook de hypocrisie die van de reacties afstraalt, die de bezorgdheid zo vals maakt en de beloftes van snelle oplossingen ongeloofwaardig.

Met de val van de muur was ook het einde van de geschiedenis gekomen, zo werd ons voorspeld. Het kapitalisme was als overwinnaar uit de strijd der ideologieën gekomen, en er heerste consensus over het kapitalisme als de best denkbare maatschappijvorm.

Ondertussen blijft de werkloosheid toenemen, verpauperen de buitenwijken en veryuppen de binnensteden, worden sociale verzekeringen afgebroken, stijgen inkomensverschillen, wordt studeren alleen betaalbaar voor de rijken, wordt de gezondheidszorg afgebroken, het milieu onleefbaar, en hongert de derde wereld dood.

Dat verhaal past niet in het glorieuze verhaal van het krachtige, verenigde Europa dat al jaren lang als het wondermiddel voor alle problemen wordt voorgesteld. En waar verhalen niet meer kloppen, wordt de werkelijkheid verwrongen, worden discussies over werkelijke oorzaken en problemen geschuwd en worden zondebokken gezocht om het maatschappelijk onbehagen te kunnen kanaliseren.

Maar gelukkig gebeuren dit soort dingen niet in Nederland. Ook dat was de teneur van vele commentaren. België, Duitsland, Italië, Frankrijk, Engeland, okee, maar niet in het Polderrijk. Nederland's niet meer dan spreekwoordelijke tolerantie wordt weer van de plank gehaald.

Terwijl Nederland het laagste aantal asielzoekers van Europa opneemt.

De regering kritiek van de Raad van State op het Schengenverdrag naast zich neerlegt.

De legitimatieplicht voor buitenlanders instelt.

Mobiele brigades installeert die jacht moeten gaan maken op illegalen.

Vluchtelingen interneert in speciale kampen.

De grenzen dicht gooit.

Hulp aan illegalen strafbaar stelt.

De Centrum Democraten en Centrum Partij een forse verkiezingswinst wordt voorspeld.

En een borreltafelverhaal van Bolkestein waarin onder het mom van een betoog voor integratie, allerlei vooroordelen over 'buitenlanders' worden geventileerd, moeiteloos in de politieke discussie wordt opgenomen en door Ien Dales al wordt beloond met de belofte van een nationaal debat.

Pas als een fundamenteel debat plaatsvindt over werkelijke oorzaken en problemen is er zicht op een werkelijke oplossing.

Discussies over ongelijke inkomens en bezitsverdeling.

Over de economische uitbuiting van het Zuiden door het Noorden.

Over de economische uitbuiting van illegalen in het Noorden.

Over de problemen in het rijke Noorden.

Maar juist ook die moeilijke discussie over de minder zicht- en tastbare mechanismes die meespelen, die het mogelijk maken dat woede, frustratie en agressie zich inderdaad tegen buitenlanders en alles wat 'anders' is kunnen richten.

De fixatie op de opkomst van 'extreem' rechts, en dit verschijnsel alleen zien in termen van de bedreiging die er voor buitenlanders van uit gaat, is niet genoeg. Dat gaat voorbij aan diep in de Europese cultuur verankerde beelden die de voedingsbodem vormen waaruit extreem rechts kan putten. Stereotypen over mannen en vrouwen, over zwart en wit, over 'wij' en 'zij'. En juist die stereotypen zijn niet voorbehouden aan 'extreem' rechts, maar vinden we in de gehele samenleving terug, in het alledaagse denken en doen. Die hun vertaling krijgen in hiërarchische structuren, superioriteitsgevoelens, opvattingen over fatsoen en zedelijkheid, waarbij verschillen consequent tot tegenstellingen worden gemaakt.

Dit zou de inzet van de politieke discussie moeten zijn, en het is aan links om te zorgen dat dit de kaders worden waarbinnen de discussie zich gaat afspelen. Alle andere discussies leiden alleen maar tot mensonterende ontwikkelingen, zoals die nu overal plaatsvinden.

Dat is een grotendeels ideologische strijd die niet makkelijk zal zijn. Daarnaast zal het voor ieder individu, elke groepering noodzakelijk zijn hier en nu een standpunt in te nemen in dit debat en daar ook praktisch naar te handelen. Berusting en afwachting eisen in dit soort situaties een hele hoge tol.

De redactie