Na lange stilte... een interview met de RARA

Na een lange stilte laat de RARA weer van zich horen. In het volgende interview lichten zij deze stilte toe. Ook wordt de verandering in politieke praktijk behandeld. In hun strijd tegen racisme en onderdrukking was het speerpunt aanvankelijk het aanvallen van het apartheidsbeleid en is dat nu verschoven naar de vluchtelingenpolitiek in Nederland. Verder behandelt het de krisis van het linkse perspektief en de rol van militant verzet. Als laatste komt de aktualiteit rondom de Golf aan bod.

Waarom dit interview?

Het is van onze kant uit lang stil geweest. In die tijd hebben we een aantal diskussierondes gehad over voortgang, politieke perspektieven en de veranderde situatie in de wereld en in Nederland.

We stonden voor de keuze om te kommuniceren zoals we altijd doen via kommunikees of om een andere vorm te vinden om uitvoeriger in te gaan op dit soort zaken. We kozen voor deze vorm omdat het ons de gelegenheid geeft om de aktualiteit heen te praten. Het geeft tevens de mogelijkheid om uitgebreider in te gaan op ons inziens belangrijke diskussies. De situatie op dit moment is beroerd. Het radikale en revolutionaire debat is verstomd, versnipperd en zonder orientatie. Deze situatie doet zich met name in de landen voor op het noordelijk halfrond. We vinden het belangrijk om een bijdrage aan de diskussie te geven en een dialoog te hebben met die mensen die hun vechtlust nog niet zijn kwijtgeraakt, ondanks het feit dat het einde van de geschiedenis geclaimd en het einde der ideologien geproclameerd wordt.

Waarom is het zolang stil geweest?

Daar zijn meerdere redenen voor, maar van diegene die we willen noemen, is een hoofdreden dat we de tijd nodig hadden om te bekijken wat er nu precies veranderd is en of we daar konklusies ten aanzien van onze praktijk aan moeten verbinden of niet. Met de veranderingen bedoelen we de akute verdieping van de krisis van links, de richtingloosheid van linkse politiek en het veranderde perspektief.

In welke zin is dat perspektief veranderd?

De 'overwinning' van het kapitalisme op het socialisme lijkt zo massief dat veel mensen in het noorden schijnen te vergeten dathet kapitalisme zelf ook in een krisis verkeert. Want ondanks de lofzangen op de zogenaamde sociale marktekonomie groeien de tegenstellingen op het Noordelijk Halfrond. De explosieve situatie van de zwarte bevolking in de VS is meer dan een valse noot in die lofzang. Wat tien jaar geleden voor de hand liggend leek, staat nu ter diskussie. Met name de inhoud van linkse politiek is verwaterd. In de jaren zeventig ging het links nog om de verandering van het geheel van de maatschappelijke verhoudingen, nationaal en internationaal. Nu heeft links zich teruggetrokken uit het 'debat van de grote vraagstukken'.

Dat is goed te zien aan de ontwikkeling van Groen Links in Nederland, maar ook aan die van de Gruenen in Duitsland. Linkse politiek is een mengelmoes geworden van individualisering van het maatschappelijke afgeroomd met een life style-sausje. Links heeft geen visie (meer) op de internationale verhoudingen. Ging het in de jaren zeventig en tachtig nog om het ondersteunen van de zuidelijke landen in hun gevecht om een eerlijke verdeling van de welvaart door middel van een 'nieuwe internationale ekonomiese orde', vandaag de dag legt men zich neer bij de 'nieuwe wereldorde' van Bush en co, gezien de opstelling tijdens de golfoorlog. Mensen die voor weldenkend gehouden worden als Anet Bleich of Wolf Biermann hebben zich van de ene dag op de andere ontwikkeld tot de 'nieuw-flinksen' van de internationale politiek. Met het analyties vermogen om nog net een muis van een olifant te kunnen onderscheiden, hebben ze de hele (geschiedenis van de) golfoorlog weten te reduceren tot 1 vraag: voor of tegen Israel?

Maar de krisis van het linkse perspektief is niet alleen te herleiden tot fouten van links. Het heeft ook externe oorzaken. Blijkbaar bestaat er een verband tussen de toenemende welvaart en het extreme individualisme van de mensen. Wereldverbeteren is 'uit', welbegrepen eigenbelang is 'in'. Heeft Afrika honger? Gooien we er toch een benefietje tegenaan. Wervelstorm in Bangladesh? Waar is mijn chequeboek?

Welvaart en individualisme resulteren in life-style politics. Je bent niet links omdat de wereld ongelijk in elkaar zit, je bent liberaal of progressief omdat omdat je het allemaal best wel lullig vindt of zo, de armoede en de honger, of hoe illegalen hier moeten leven. Wat je lullig vindt krijg je voorgeschoteld door de media en wordt bepaald door een aktualiteit, een incident wat net weer even erger is als dat incident van vorige week.

Een wereldbeschouwing die ellende konsumeert tijdens een concert voor de Koerden, of was het nou voor Bangladesh?, nou ja, als me haar maar goed zit. De post-moderne maatschappij is gestruktureerd door ontkenning van wat waar is. De waarheid ligt niet lekker in de politiek markt, het is een onverkoopbaar produkt.

Het is deze psycho-sociale struktuur die veel mensen murw maakt. Door de razendsnelle ontwikkelingen van de afgelopen jaren heeft de linkse krisis een maatschappelijke en individuele gelijktijdigheid. Iedereen kent wel iemand die genoeg gevochten, geleden of opgeofferd denkt te hebben en de hand slaat aan zijn of haar politieke leven. En iedere politieke zelfmoord knaagt aan je eigen motivatie om door te blijven gaan.

Die gelijktijdigheid van het individuele en maatschappelijke binnen de linkse identiteitskrisis maakt het op het moment erg moeilijk om zicht te krijgen op oplossingen. Toch willen we benadrukken dat onze motivatie om door te gaan niet allen gevoed wordt door het feit dat we stijf staan van essentiele verontwaardiging, of om het eens anders te zeggen: 'Er is meer, mensen!'

Om hier iets zinnigs over te zeggen is het misschien goed om even om te kijken. Al een paar jaar geleden hebben we een koerswijziging aangebracht in onze politieke praktijk. Aanvankelijk had onze strijd tegen racisme en onderdrukking als speerpunt het aanvallen van het apartheidsbeleid. Gaandeweg zijn we ons gaan toeleggen op vluchtelingenpolitiek in Nederland. Vanuit onze geschiedenis was dat een logische stap.

Ten eerste omdat wij denken dat ruimte voor fundamentele veranderingen in het Westen zelf bevochten moet worden. Ten tweede omdat vluchtelingenpolitiek direkt gerelateerd is aan openlijk, latent en institutioneel racisme.

De migratiedruk op het noorden is geen gevolg van zogenaamd parasitair gedrag van ekonomische vluchtelingen, hoewel 'men' zijn uiterste best doet iedereen dat te laten geloven. Wij verwerven dat begrip, omdat het in de eerste plaats een propagandistiese funktie heeft. Het moet vooral appeleren aan de angst van de Nederlander dat zijn portemonnee gerold wordt. Arbeidsmigratie heeft door de eeuwen plaatsgevonden, en het is ook niet zo dat Europa daartegen is, of het niet nodig heeft. Ze willen alleen kunnen bepalen welke arbeidsmigranten wanneer mogen komen en welke niet. Europa voor de Europeanen.

Vluchtelingen komen hier niet voor hun lol. Ze vluchten voor armoede, oorlog, (sexuele) repressie en honger. En dit zijn stuk voor stuk politieke begrippen waarmee wij willen werken. Ze vertegenwoordigen voor ons een belangrijk element, namelijk: internationalisme.

Zien jullie dan nog wel een mogelijkheid of noodzaak voor militante politiek? Met andere woorden: heeft militant verzet nog wel legitimiteit?

Wij zien legitimiteit in militant verzet omdat militant verzet een middel is om die vraagstukken te politiseren, ze niet alleen vanuit humanitair oogpunt te laten beschouwen. Evenals anderen hebben wij de Europese Eenwording als een knooppunt van ontwikkelingen geanalyseerd, een knooppunt dat dientengevolge gekieteld dient te worden. Maar waar wij weinig perspektief in zagen en zien is onze praktijk te richten 'tegen het Europa van het Kapitaal'. Niet omdat we daarvoor zouden zijn, maar omdat we ons door schade en schande maar al te bewust zijn geworden van het feit dat je niet alleen vanuit politieke analyses een politieke praktijk kunt baseren. Je kunt je niet verzetten tegen abstrakties.

Met andere woorden: een dergelijke praktijk zou kontraproduktief kunnen werken, omdat je de neiging hebt verzet te willen (zien) waar het niet is. Wij zijn van mening dat je naast een analyse van de ontwikkelingen ook een analyse moet maken van de politieke verhoudingen en uit die twee dingen je doelen m.b.t. de praktijk moet formuleren.

Maar op wie richt je je dan? Waar zien jullie die mensen die een elang bij radikale veranderingen hebben en die ook willen? Wie willen jullie mobiliseren met jullie akties?

Daar hebben we geen eenduidig antwoord op. Dat zijn voor ons even zo goed vragen als voor jullie. Als je bedoelt of wij op dit moment een politieke beweging zien waar onze akties een effekt op hebben of zouden kunnen hebben en die wij zouden kunnen mobiliseren, dan is het antwoord op dit moment een voorzichtig nee. Maar dat hangt heel erg samen met het onderwerp dat we gekozen hebben.

Anders als bij de anti-apartheidsstrijd hebben de vluchtelingen hier geen krachtige politieke lobby of solidariteitsbeweging. En anders dan bij de anti-apartheidsstrijd is de vluchtelingenpolitiek ook niet zomaar terug te vertalen naar ekonomische en politiek belangengroepen. Het geheel van de vluchtelingenpolitiek is bijna alleen maar te vangen in ideologiese termen. Het beweegt zich tussen ambtsberichten van Buitenlandse Zaken (die bijna altijd zeggen dat er in het betreffende land niets aan de hand is) en kontaktambtenaren die met een druk op de knop het vluchtverhaal vergelijken met de kriteria in hun computer.

Maar er beweegt zich wel veel op dat gebied, en we denken wel dat het in principe kan uitgroeien tot een krachtige solidariteitsbeweging met politieke invloed. De basis daarvoor is aanwezig. De mensen die zich nu druk maken om hoe Nederland met vluchtelingen omgaat komen voor het grootste gedeelte niet uit de 'bekende' bewegingen als kraak-, anti-militaristiese- of anti-apartheidsbeweging. Het zijn vaak mensen die vanuit de basisgemeentes van de kerken werken, en die een authentieke verontwaardiging en bewogenheid hebben. Ze lijken ook niet zo te worstelen met de linkse identiteitskrisis.

Onze praktijk is er niet zozeer op gericht om deze mensen te winnen voor de revolutionaire zaak. Onze praktijk is een onderzoek en een strijd om het herwinnen van ideologiese ruimte. Zeker nu ingrijpende maatschappelijke processen (als de invoering van het verdrag van Schengen en de daaruit volgende konsekwenties voor o.a. de vluchtelingen) geruisloos, zonder diskussie van betekenis, ingevoerd worden. Met onze praktijk willen we het innemen van standpunten afdwingen.

Jullie richten je tegen de staat. Kun je die wel zien als 'almacht'? Is het niet zo dat de staat, maatschappij en politiek zo met elkaar verweven zijn dat je de staat niet afzonderlijk kunt aanvallen?

Ja, dat klopt als je de sociologie van de macht bekijkt. Maar wij zoeken niet zozeer een verklaring van het verschijnsel macht, of een verklaring van de opbouw ervan. We beschouwen de staatsmacht als een politiek gegeven. We zien de staat niet als het monolithiese machtsblok zoals dat in de jaren zeventig gezien werd. Meer als een centrum van invloedssferen van ekonomische en politieke belangengroepen die ook in konflikt kunnen zijn. Kijk maar naar het konflikt tussen Kosto en de kommissie Mulder. Kosto wil helemaal niet dat er een regeling komt voor de rechtspositie van vluchtelingen. Dat betekent namelijk toetsbaarheid aan o.a. Europese wetgeving, en dat zou wel eens een versterking van de juridische positie van vluchtelingen tot gevolg kunnen hebben. Kosto wil een repressief vluchtelingenbeleid, terwijl Mulder zich aan zijn opdracht heeft gehouden die hij van Lubbers heeft gekregen, en dus een 'nette' regeling heeft ontworpen. Het konflikt tussen de Raad van State en de regering(spartijen) m.b.t. het verdrag van Schengen is van een vergelijkbare orde.*

Maar wij richten ons niet tegen de staat vanwege 'de macht'. We richten ons ertegen omdat het het belangrijkste instrument in handen van de politiek-ekonomiese elite is. En zeker waar het gaat om vluchtelingenpolitiek is de staat de belangrijkste tegenstander. Omdat de staat van karakter veranderd is biedt dat ook nieuwe mogelijkheden. Juist door het feit dat de perceptie van het idee over de staat door de bevolking veranderd is hebben politici binnen de staat grote problemen. Een van die problemen is dat de ouderwetse 'natuurlijke' autoriteit van het gezag (en daarmee de staat) aan een flinke erosie onderhevig is. De staat moet zijn maatregelen en beleid voortdurend legitimeren t.o.v. de bevolking. Feitelijk bevindt de staat zich in een permanente staat van ideologiese krisis. Dat is de keerzijde van de welvaart en het individualisme: autoriteit moet zich verantwoorden en bewijzen. Daarmee zitten ze af en toe in een lastig pakket en moeten ze zaken die de belangen van een groep dienen (zoals de Europese Eenwording) verkopen als een zaak van het algemeen belang.

Daarom moeten ze, als er geen draagvlak voor de uitvoering van een repressief vluchtelingenbeleid is, er eentje kreeren. En daarin zit de kwetsbaarheid van de moderne staat. Zaken als beleid en politiek zijn een produkt geworden dat aan marktmechanismes onderhevig is. En als de staat ideologies in een defensief zit betekent dat meer 'ruimte'. Maar dit alles neemt niet weg dat er ook nadelen zitten aan onze koncentratie op de staat. Van het veelomvattende dat racisme is, zijn we slechts in staat een gedeelte op te pakken en aan te kaarten. Maar voor het moment moet het maar zo.

De laatste vraag: waarom hebben jullie eigenlijk niets gedaan met de golfoorlog?

Het is moeilijk balanceren tussen woede en politieke rationaliteit. We zijn er hard mee bezig, geweest, tot in een ver gevorderd stadium. Maar als je werkt zoals wij, ben je niet zomaar in staat spontaan te reageren. Onze werkwijze brengt nu eenmaal een bepaalde voorbereidingstijd met zich mee. Tijd die de ontwikkelingen tijdens de golfoorlog ons niet gaven. Wat mede de doorslag gaf was de volstrekt absurde reaktie van links op deze oorlog. Op het moment dat de eerste scuds op Israel vielen hield links in Nederland op met denken en ging ver mee in de heersende gulfomania en arafobie. Dat, en het feit dat er ter linkerzijde nauwelijks verzet was tegen de golfoorlog, bepaalde voor ons onzehandelingsmogelijkheid.

Het is de politieke rationaliteit die je dwingt om op zo'n manier tegen het effekt van je beperkte middelen aan te kijken. Met een aanslag bereik je niets als die aanslag alleen maar materiele schade oplevert en geen politiek effekt heeft. En na die demobiliseringsstrategien van links m.b.t. de golfoorlog zagen wij onvoldoende mogelijkheden om politiek effekt te sorteren. Ongetwijfeld hadden we een effekt bereikt als we het doorgezet hadden, maar de vraag was of we niet een verkeerde polarisatie zouden bewerkstelligen doordat het hele konflikt versmald was tot voor of tegen Israel zijn, en dat debat wilden we zo niet voeren.

Zoals al eerder gezegd: onze akties zijn er op gericht om invloed uit te oefenen op de politieke agenda. Een van de voorwaarden daarvoor is een kontinuiteit in je praktijk te hebben, bepaalde problemen te thematiseren op een manier dat niemand er omheen kan. Dat klinkt als een bescheiden doelstelling, maar is het resultaat van onze inschatting van de politieke verhoudingen op dit moment in Nederland. Het is minder defensief als het lijkt, hoewel er een defensieve kat aan zit.

Het gaat er volgens ons op dit moment namelijk om om in de overgangsfase van de koude oorlog naar de nieuwe wereldorde en de vorming van het machtsblok Europa en de toenemende depolitisering van maatschappelijke vraagstukken in Nederland, een politiek vinger aan de pols te houden. Op het moment dat dit systeem overal ter wereld bezig is zich agressief te ontwikkelen en in het noorden steeds meer als rationaliteit aanvaard wordt, zien wij de funktie van ons soort van militant verzet als het slaan van een bres in de ideologiese hegemonie van de politieke en ekonomiese elite. En voorlopig is dat onze strategie. 

* Noot redactie in december 2024:

In juni 1990 installeerde het kabinet Lubbers-Kok de commissie Analyse Asielprocedure en Opvang Asielzoekers, onder voorzitterschap van het voormalig lid van de Raad van State mr A. Mulder. In april 1991 deed deze concrete voorstellen tot het verkorten van de procedure gekoppeld aan kwaliteitsverbeterende maatregelen zoals schriftelijke toelichting door de asielzoeker en tijd om te reageren op het verslag van het nader gehoor. Volgens de commissie moesten alle verzoeken versneld afgehandeld worden en zou bij twijfelgevallen de procedure maximaal anderhalf jaar mogen duren. Na die termijn was het voordeel aan de asielzoeker en zou een verblijfsvergunning moeten worden verleend. Aad Kosto was de staatssecretaris van Justitie in dat kabinet. Hij verzon de slogan 'sober, doch humaan' voor zijn asielbeleid.