Zwartmakers en een pleidooi voor een "Witboek Kraken"

Het was in een keldertje in de Amsterdamse Koestraat onder de woning van beeldhouwer Hans 't Mannetje dat het "Woningburo de Kraker" in de vroege winter van 1968 het licht zag. Het kraken in de zin van het bezetten van een leegstaande woning of het zonder rechtmatige titel in gebruiknemen werd daar niet uitgevonden, maar het woord "kraken" werd daar voor het eerst gebruikt voor een al bestaande praktijk van persoonlijk initiatief om het eigen gemis aan woonruimte niet op te lossen in de verre toekomst door het stemmen op een bepaalde partij, of het aangaan van ander associaties met organisaties die voorgeven de wereld te gaan veranderen ... maar direct op te heffen door een niet in gebruik zijnde woonruimte zelf te betrekken.

Daar is in principe weinig voor nodig: enig inzicht in het ontgrendelen of omzeilen van afsluitende voorzieningen, of beter nog een list waarbij het binnentreden zonder enige vorm van braak plaatsvindt. Daarnaast is het van belang om de minimale bewijsstukken van het daadwerkelijk in gebruik zijn als woning in de zojuist aan leegstand onttrokken woning te plaatsen: bed, tafel, stoel.
Daarmee is volgens het Nederlands Recht een woning in de bewoonde staat gebracht, waarbij het feit dat die handeling niet gefundeerd is op een aangegane wilsovereenkomst met de eigenaar van de betreffende woning niet betekent dat dit zelfgeïnitieerde verblijf geen enkele legale status heeft.

Het recht op een woning mag dan wel niet direct verankerd zijn in de zozeer geroemde Nederlandse democratische grondwet, toch zijn er rechtsgronden die zwaar wegen, zoals de "vrijwaring van huisvredebreuk" (ook wel huisrecht genoemd, artikel 172 van de Grondwet). Dit betekent dat een ieder recht kan laten gelden op het gesloten houden van zijn/haar voordeur. Behoudens autoriteiten die een huiszoekings- of een ontruimingsbevel van een Nederlandse rechterlijke autoriteit voor een bepaalde woonruimte hebben, is het binnendringen van een in gebruikzijnde woning een strafrechtelijke overtreding. Zelfs de voet tussen de deur van een politieagent of een ingehuurde krachtpatser wordt in het Nederlands recht aangemerkt als "huisvredebreuk".

De rechten van een huiseigenaar om niet gewenste bewoning te doen staken zijn afdwingbaar, maar dat gaat dan via de rechter. Het hebben van een legale 'titel', een overeenkomst, voor het in gebruik hebben van een woning, is dus op korte termijn geen voorwaarde om een leegstaande woning weer om te toveren in een bewoonde woning.

Nu is er aan dat meestal kortdurend recht van  'vrijwaring van huisvredebreuk' (wat ook alle keurige legale bewoners in Nederland – My Home is my Castle - beschermt tegen ongewenste binnendringers) door aan huiseigenaren gelieerde belangengroepen in de afgelopen decennia ernstig geknaagd, maar het basisprincipe van ‘het huisrecht’ dat in de eerste plaats de bewoner en niet de eigenaar beschermd, is blijven bestaan als fundamenteel grondrecht (laat een ieder die aan het debat over krakers en een kraakverbod wil deelnemen eerst het juridische proefschrift “Het Huisrecht – the inviolability of the home” van Antonius Quirinus Cornelis Tak lezen, gepubliceerd in 1973 bij de Rijks Universiteit Utrecht). *

Het is nu de plaatselijke afdeling van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) die op basis van enkele ontruimingsincidenten in de afgelopen twee jaar een Zwartboek Kraken heeft opgesteld, dat ik vanavond (maandag 16 juni 2008) op de televisie besproken zag door het Christelijke NCRV programma Netwerk. "Boek" is wat ik op de buis zo snel kon zien teveel gezegd, het blijkt een in haast met een snelbinder bijeengeraapt aantal A4tjes te zijn waarin gewelddaden van krakers aan de kaak gesteld worden.

Dit epistel moet dan de basis vormen van een Tweede Kamer debat - later dit jaar -  waarin, volgens de lokale VVDer (hierin gesteund door een landelijke volkvertegenwoordiger die ooit geacht werd de Nederlandse wetten uit zijn hoofd te kennen), eens en voor altijd een einde gemaakt zal worden aan het kraken van of voor woonruimte in Nederland.

Ik zal het geschrift morgen direct bij de VVDfractie van de Amsterdamse gemeenteraad opvragen en bestuderen ... lijkt me goed te controleren hoe zwartkijkerig dit boekje is. Het kan best zijn dat er feiten in staan die waar, bijna waar of wellicht niet helemaal waar zijn. De journalisten van Netwerk hadden een vaag soort hoor & wederhoor in hun programma weten te verwerken, maar voor eigen onderzoek was kennelijk noch tijd noch budget beschikbaar. "De feiten achter het nieuws" boven tafel halen blijft op de nationale televisie vaak niet meer dan een wensdroom...

De gewelddadigheid van zowel kraakbeweging als de tegen haar optredende politie valt mijn inziens reuze mee. In al die veertig jaar van soms bijzonder gewelddadig ogende confrontaties, tot hele veldslagen aan toe met de inzet van vele honderden tot in enkele gevallen meer dan duizend man/vrouw politie heeft geen enkel dodelijk slachtoffer geëist (de dood van een inmiddels vrijwel in vergetelheid geraakte kraker Hans Kok in een politiecel een decennium of wat terug, was niet echt een direct gevolg van een politie/krakers botsing, maar meer te wijten aan persoonlijke gezondheidsklachten en onwelwillige bewakers).

Dat feit van zoveel confrontaties zonder doden of massale hoeveelheden gewonden (aan beide zijden van de linie) is meer dan een klein wonder. Het heeft een duidelijke oorzaak: het aanwezig zijn van een inzicht in het verband tussen gewenste doelen en toegepaste middelen. Een inzicht dat zowel bij krakers als bij wetsdienaren aanwezig moet zijn geweest.

Ik herinner mij nog hoe wij - nu meer dan dertig jaar geleden - als activisten in de Nieuwmarkt vergaderend over de organisatie van ons verzet tegen de aanleg van de metro dwars door de Nieuwmarktbuurt en voor het behoud van de door ons bezette woningen, alsook het behoud van de Nieuwmarktbnuurt als woonbuurt (daar waar de toenmalige stadsbestuurders eerst plannen hadden voor een metro met daarbovenop een snelweg en daarlangs kantoorgebouwen): "We gaan niet sterven voor een straatje.” Met andere woorden we zagen van te voren in dat er een limiet was aan de tegenstand die we zouden kunnen bieden tegen een overheid/staat die het monopolie van geweld heeft – naar zeggen door hen uitgeoefend in het “algemeen belang.”  Dat wij een andere visie op "algemeen belang" hadden dan onze tegenstanders mocht wel zo zijn, maar wij waren ons toch wel bewust van de beperktheid van onze middelen van verzet en van het belang van de innige band tussen doel en middelen in een actie. Hoe ons ideaal van een egalitaire samenleving af te dwingen met zeg eens gijzeling van personen of het plegen van bomaanslagen?

Interessant is het hierbij in herinnering te roepen dat er wel degelijk een bomaanslag gepleegd is op de bouwwerken van de Amsterdamse metro (in de Bijlmermeer), maar dat die eerst aan onze actiegroep werd toegeschreven (door het stadsbestuur) terwijl al spoedig bleek dat dit het werk was van een ultra-rechtse samenzweerdersgroep met Max Lewin over wiens banden met Nederlandse veiligheidsdiensten en aanverwante organisaties tot op de dag van vandaag onduidelijkheid bestaat. Destijds heeft het Wijkcentrum d'Oude Stadt het stadsbestuur wegens smaad voor de rechter gesleept en deze zaak moeiteloos gewonnen.

Hierbij zijn we terug bij de actuele situatie waar- geheel in Oosteuropese stijl - ons op de televisie wapens getoond worden die volgens de gemeentelijke zegslieden als levensbedreigend wapentuig gezien moeten worden gericht tegen de handhavers van de openbare orde: de politie. Of deze wapens daadwerkelijk gebruikt zijn blijft onduidelijk, het betoog gaat voornamelijk over de potentiële dreiging en de noodzaak die dreiging op te heffen. Wat verbazing wekt is de simpele conclusie uit het   'spontane samenwerkingkamp'  van ordehandhavende politie en de huizenbezit verdedigende VVD'ers dat een algemeen kraakverbod zou leiden tot het verdwijnen van de behoefte aan woonruimte van hen die dat nu niet, of niet in voldoende mate hebben. Het lijkt mij dat het afdwingen van een totaal verbod op kraken eerder meer geweld veroorzaakt. Hoe denken nu de Amsterdamse politietop, de burgermeester, de VVD'ers en al diegenen die een kraakverbod willen ondersteunen dit verbod af te dwingen? Zeg eens dat ze via de Tweede Kamer en de daaropvolgende wetgevende instanties zo'n verbod zouden weten te krijgen, wat is het meer dan nog maar eens een extra wettelijke stok om het instictief woningzoekende "beest" mee af te straffen, weg te jagen? Krijgen we een nieuw soort strafmaat, strafkampen, heropvoedingsgestichten? Worden er geldboetes opgelegd die jonge mensen hun leven lang aan de bedelstaf zullen brengen? En ... wat als de wat slimmere krakers - ik ken heel wat juristen en zelfs een rechter die hun wooncarriere als kraker zijn begonnen - de wettigheid op een algemeen verbod van kraken voor diezelfde rechtsstaat succesvol weten aan te vechten?

Het is maar zeer de vraag of een "totaal verbod" beter is dan wat ik een 'tegenstrijdige balans van tegenovergestelde belangen'  zal noemen, want wat bezielde ooit de Hollandse wetgever om het 'huisrecht' en het daaraan verbonden recht op vrijwaring van 'huisvredebreuk' in te stellen? Het recht van een ieder om niet buiten te hoeven slapen, het recht op een ruimte waarin je jezelf kunt terugtrekken, de basis van het eigen bestaan... en dan de gebrekkige maatschappelijke organisatie die vaak niet in deze basisbehoefte weet te voorzien. Of het nu mededogen met de minder bedeelden is geweest, of de praktische Hollandse geest die wel inzag dat de sociale vrede niet gediend is met al te veel daklozen en nog erger. Ook wil je niet over op de stoep slapende zwervers hoeven te stappen of  geconfronteerd worden met doodgevroren daklozen op een koude wintermorgen (in heel wat Europese landen is er een bepaling in de wet die daklozen die aan de rand van de stad hun hutten bouwen in de winter, tegen ontruiming en deportatie beschermt).

Tijd om - daar er nu een zwartboek met een zwarte kijk op de wereld is gelanceerd - het samenstellen van een Witboek voor te stellen. Jazeker een Witboek Kraken, want dat hoeft niet een dun gevalletje van een klein aantal negatieve feiten op bijeengeraapte A4tjes te zijn... er is genoeg Wit materiaal voor een forse foliant! Er zijn enkel in Amsterdam meer dan honderd gebouwen of panden die dankzij het kraken - en in eerste instantie ondanks de onroerend goed sector, woningbouwverenigingen en overheid - toegevoegd zijn aan het woningbestand, dikwijls voor de lagere inkomens (vele duizenden woningen in het totaal). Er zijn hele buurten die tot de ondergang gedoemd waren door de kaalslagplannen van toenmalige stadsplanners gered van de ondergang. Tot op de dag van vandaag zie je groepen buitenlandse stedebouw- en woonspecialisten die rondgeleid worden in buurten en wijken die hun vorm mede te danken hebben aan de actie en inspiratie van verschillende generaties krakers (Nieuwmarktbuurt, Dapperbuurt, de Pijp, Staatsliedenbuurt, IJeiland). Er zijn meerdere grote woningbouwverenigingen die op enig moment door krakers genomen initiatieven hebben ondersteund en daarmee een vaak fundamentele wending aan hun afnemende aanwezigheid in de Amsterdamse binnenstad hebben weten te geven. De Gemeente Amsterdam heeft in meerdere instanties door krakers ingezet beleid beloond met de aankoop of legalisatie van woon- en werkruimte. Enkele van de belangrijke Amsterdamse cultuurtempels als Paradiso en De Melkweg zijn in hun vroegste geschiedenis "veroverd" door krakers. Het Stedelijk Museum huist nu samen in een pand met een gallerie (W139) die ooit in het Blauwlakenblok begon als kraak-gallerie. Meerdere culturele festivals vinden hun oorsprong in de kraakbeweging en de bloeiperiode in de zeventiger en tachtiger jaren van Amsterdam als jonge cultuurstad kwam uit die zelfde beweging voort (Aorta, Radio 100, Pleinwerker, Conradstraat).

Als we kijken naar breder georiënteerde sociale en culturele initiatieven waar iedere stad trots op zou behoren te zijn dan zijn velen daarvan gevoed door diezelfde kraakbeweging: stadstuinen, buurtfeesten, kindercreches, theaters, galleries, scholen, de eerste skateboardbaan in Amsterdam ...

Wij van het Woningburo De Kraker (dat zijn oorsprong mede had in de Provobeweging) gooiden destijds de ruiten in van wat toen huisjesmelkers heetten .... met een in een baksteen gewikkeld manifest (getekend door de nu beroemde in Parijs residerende cartoonist Willem) "Heren Huisjesmelkers en Makelaars" stond er op “... uw tijd is gekomen.” Let wel het waren geen brandbommmen en de stenen werden steeds met de nachtpost bezorgd, nooit is er iemand gewond geraakt. Illegaal zo'n daad: jazeker. Gewelddadig? Dat zou ik willen ontkennen, in die zin dat het om geweld tegen goederen zonder direct gevaar voor personen ging. Het beplakken of van leuzen voorzien van muren en ramen hoort mijn inziens in deze zelfde groep van symbolische handelingen plaats.

Burgermeester Cohen jammert over wat ingegooide ruiten van het stadskantoor op het Waterlooplein en zijn ambtswoning en voegt daar dreigend aan toe “zij gooien hun eigen ruiten in.”

In Parijs zijn - dit jaar – officieel op straat grote foto's te zien van barricades, verbrande auto's, heftige straatgevechten in het Quartier Latin van 1968 - het lijkt me een officieel huldeblijk aan de Mei Juni beweging in Frankrijk. Ook daar was veel wapengekletter en verrassend weinig ernstige slachtoffers alhoewel het er vele malen heter aan toeging als ooit in de Nederlandse hoofdstad Amsterdam.

Het is ook al lang 'bon ton' om de Provo en Kabouterbeweging in Amsterdam als een kunszinnige beweging af te schilderen die het waard is om naast Dadaïsten en wat dies meer zij in het gareel van het kunstmuseum gebracht te worden; dit met verontachtzaming en vergeten van de vaak harde confrontaties met het Amsterdamse politiecorps.

De grens tussen symbolisch (bedoeld) geweld en echt levensbedreigend geweld is vaak enkel terugblikkend herkenbaar. Een symbolisch bedoelde actie kan van het ene moment op het andere omslaan in haar tegendeel, soms zelfs omgekeerd. In een losse vrije gemeenschap van goedbedoelenden kunnen zich altijd kwaadwillenden mengen, maar is dat nu een treffend kenmerk voor krakers? Horen wij dat niet bijna elke dag over andere groepen met minder beredeneerde en minder sociale dadendrang, zoals voetbalsupporters en hangjongeren (of komt minister Rouwvoet binnenkort met een 'algemeen hangverbod'?).

Mij lijkt het beleid van de huidige burgermesster en zijn politiekorpsstaf onwijs en confronterend met weinig besef van de maatschappelijke ongelijkheden die maken dat het fenomeen kraker überhaupt bestaat. Het bij herhaling afschilderen door de lokale overheid van krakers als misdadig, zoals ook het benadrukken van de aanwezigheid van "buitenlanders" onder de krakers (alsof de stad Amsterdam iets tegen buitenlanders zou dienen te hebben) schept een sfeer waaruit - als dat maar lang genoeg doorgezet wordt - uiteindelijk en jammerlijk genoeg een daadwerkelijk gewelddadige situatie kan ontstaan. In een stad waar de massale puur commerciële drugshandel gedoogd wordt moet ook gedoogruimte voor krakers kunnen zijn. Want laat dit gezegd zijn: als alles legaal en volgens wet en regel zou gebeuren zou de hele Nederlandse samenleving binnen de kortste keren "krakend" tot stilstand komen.