Socratessores

Wigo4it is in 2007 opgericht als ICT-dienstverlener van en voor het sociale domein van de G4. Dat zijn de vier grote gemeenten in Nederland: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Als rechtsvorm is gekozen voor een coöperatie. Dat is een private rechtsvorm. De aandeelhouders zijn de vier gemeenten, waarbij het beleid bepaald wordt door hun wethouders sociale zaken.

Een van de projecten van Wigo4it is het computersysteem Socrates. Dit automatiseringssysteem is ontworpen om in de gemeenten de Participatiewet en het gemeentelijk minimabeleid uit te voeren. Socrates heeft de mogelijkheid per gemeente specifiek beleid in die gemeente in te voeren. De werkprocessen zien er als volgt uit. (bron: website van Wigo4it)

‘We ondersteunen de uitvoering van de Participatiewet (verstrekken van maandelijkse uitkeringen voor levensonderhoud), de uitvoering van de Bijzondere Bijstand en verschillende minimavoorzieningen, en nog enkele kleinere inkomensregelingen. De burger vraagt een uitkering aan met een aanvraagformulier in onze online applicatie. Via dit aanvraagformulier valt een deel van de mensen af door een slim vragenformulier. Zij komen überhaupt niet in aanmerking. Vervolgens wordt de aanvraag automatisch klaargezet en waar mogelijk automatisch afgehandeld. De uitkering wordt toegekend of afgewezen. Het systeem geeft aan of de gemeenteprofessional de aanvragen nog verder moet beoordelen.

(en onder het hoofdje:) Aanvragen en verstrekken van uitkeringen en armoedevoorzieningen

De gemeenteprofessional verwerkt de aanvraag. Bij deze verwerking wordt gebruik gemaakt van alle gegevens die al bekend zijn van de aanvrager in Basis Registratie Personen (BRP), Centraal Administratie Kantoor (CAK), Structuur Uitvoering Werk en Inkomen (SUWI-keten), GMU en de Belastingdienst. Dit voorkomt fouten en versnelt het aanvraagproces. Op basis van de gegevens uit de databanken en de door de aanvrager en gemeenteprofessional ingevulde gegevens, berekent de applicatie Socrates recht, duur en hoogte van de uitkering.(noot: wat GMU betekent weet ik niet. Ik kan het niet vinden op internet)

Wetswijzigingen zijn binnen een maand ingevoerd: Wigo4it werkt met een 4-wekelijkse uitrol van nieuwe functionaliteiten. Configuratieaanpassingen releasen wij dagelijks.

Tot zover de website van Wigo4it. Let vooral op de zinsnede: ‘Via dit aanvraagformulier valt een deel van de mensen af door een slim vragenformulier. Zij komen überhaupt niet in aanmerking’. Ik vraag mij af hoeveel mensen onterecht via dit automatische systeem waar geen mens aan te pas komt buiten de boot vallen. Bijvoorbeeld omdat ze de vragen niet begrepen hebben en een verkeerd antwoord geven.

Er blijken 12 gemeenten te zijn die met een Socrates-achtig systeem werken of willen gaan werken. Larissa Zegveld was in 2017 de nieuwe directeur van Wigo4it. Ze zegt dan in een interview: ‘We zien nu dat er nog twaalf gemeenten zijn die zich daarbij willen aansluiten. Samen met ons vormen ze de ‘GBI-gemeenten’ (Gemeentelijke Basisprocessen Inkomen) om de uitvoering van de inkomensverstrekking voor de Participatiewet in te richten.” De GBI gemeenten hebben een website.

Automatiseringssystemen als Socrates hebben ingebouwde automatismen waardoor er brieven worden gestuurd, en er dus geen ambtenaar aan te pas komt. Dat levert complicaties op. Bijvoorbeeld: je moet binnen een bepaalde termijn bewijsstukken inleveren. Doe je dat niet, dan spuugt het systeem automatisch een brief met een afwijzing uit.  Ook als je in overleg bent met een ambtenaar over dat je nadere gegevens wat later inlevert, kan dit vaak niet worden veranderd. Daardoor moet met de hand van alles worden gerepareerd en hersteld, wat zeer veel moeite kost.

Op 9 juli 2020 hoorden wij van ambtenaren van WPI dat Socrates zou worden aangepast. De uitkeringsspecificaties zijn te complex en het systeem doet teveel zelf zonder tussenkomst van een ambtenaar. Men beweerde toen dat het hele systeem op de schop ging.

Verrekening van bijverdiensten

Socrates is ook niet geschikt voor het volgende. De Participatiewet kent drie ingewikkelde bijverdienregelingen voor verschillende doelgroepen. Amsterdam heeft nog een eigen vierde regeling ontworpen. Hoofdprincipe is dat mensen hun verdiensten uit werk niet helemaal hoeven in te leveren bij de sociale dienst (WPI) maar een gedeelte mogen houden. Het van toepassing verklaren van de bijverdienregelingen gebeurt niet automatisch ambtshalve. Daardoor wordt mensen vaak niet op de regelingen gewezen, weten mensen niet dat die van toepassing is en worden alle bijverdiensten verrekend. Bij mensen die in bezwaar gaan wordt het wel automatisch verrekend.

Bij de verrekening worden veel fouten gemaakt. De gemeente Amsterdam stuurt geen brief waarin men aangeeft hoe men tot de berekening is gekomen. Mensen ontvangen een uitkeringsspecificatie waar bedragen op staan die niet thuis te brengen zijn. Ambtenaren zeggen dat het probleem niet kan worden opgelost. De gemeente zegt dat veel achteraf handmatig moet worden berekend en dat ze dat in de hand hebben. Als de berekeningen onbegrijpelijk zijn of niet kloppen moeten mensen soms in bezwaar gaan en er worden daardoor veel procedures gevoerd die eigenlijk overbodig zouden moeten zijn.

Er worden ook fouten gemaakt bij de verrekening van bruto naar netto. Bij de bijstand moet het netto worden verrekend, bij de IOAW bruto. Wij hebben een voorbeeld van een mevrouw in de bijstand die bijverdient en de afgelopen maanden structureel 100 euro onder het sociale minimum zit. Veel fouten worden ook gemaakt bij de omrekening van weken naar maanden. De bijstandsuitkering is maandelijks, maar het loon wordt soms per 4 weken uitbetaald.

Bovendien worden de berekeningen steeds meer aan de computer overgelaten. Dat is een groot probleem. Zo wordt er op een ziektewetuitkering geen vakantiegeld ingehouden. Als iemand dan naast de gedeeltelijke ziektewetuitkering een bijstandsuitkering heeft, berekent de computer in Amsterdam automatisch vakantiegeld dat verrekend wordt, terwijl er geen vakantiegeld is uitbetaald. Ambtenaren hebben niet de bevoegdheid -of het computerprogramma laat dat niet toe- om dit te corrigeren. Mensen krijgen zoals reeds gezegd ook geen brieven over hoe en wat worden verrekend. Ze moeten het maar afleiden uit de uitkeringsspecificatie. Bij sommige mensen is het een chaos, waarbij het berekende dagloon iedere maand weer anders is. De problemen zijn heel divers.

IOAW en IOAZ

De gemeenten moeten ook twee bruto uitkeringen uitvoeren, namelijk de IOAW (Inkomensvoorziening Oudere en Arbeidsongeschikte Werknemers) en de IOAZ (Inkomens Voorziening Oudere en Arbeidsongeschikte Zelfstandigen). Bij de bijstandsuitkering zijn de berekeningen net andersom, nl een netto uitkering die omgerekend wordt naar bruto. Maar Socrates, dat dus is gebouwd rond netto uitkeringen, kan dat niet. Alle uitkeringsspecificaties van alle IOAW en IOAZ gerechtigden zijn fout. Een rekenvoorbeeld van een recente uitkeringsspecificatie:

links bij inkomsten staat: 1331,36 IOAW

loonheffingskorting (LHK) 236, 42

rechts bij ervan af getrokken staat: Loon Heffing (LH) 455, 75

vakantietoeslag, die maar eenmaal per jaar wordt uitbetaald: 98,62

totaal 1113, 41

Dit is helemaal fout. De loonheffingskorting LHK is geen inkomen, maar een vrijstelling van belastingbetaling over de eerste 6000 euro. De LHK moet helemaal niet links staan, maar verrekend worden met het bedrag aan loonheffing rechts. Het bedrag aan loonheffing rechts is dus veel te hoog, dat moet lager zijn. Voor de hoogte van de netto uitkering maakt de fout nu nog niks uit, ook als de berekening goed zou zijn kom je op hetzelfde netto bedrag uit. Uitkeringsgerechtigden die zo’n foute uitkeringsspecificatie hebben lijden dus geen schade. Wel smijt de gemeenten in sommige gevallen geld over de balk door teveel belasting te betalen. Ze betalen dan te veel loonheffing aan het Rijk. En dit probleem bestaat al jaren.

Toch zijn er uitkeringsgerechtigden die door dit systeem wel degelijk structureel schade lijden, nl de IOAW-ers en IOAZ-ers die naast deze uitkering nog andere inkomsten hebben. Dan wordt namelijk links de bruto-inkomsten opgevoerd PLUS de LHK van 236,42. Maar die LHK moet daar dus helemaal niet staan. En de LHK klopt dan ook niet, waardoor de mensen netto minder overhouden van hun bijverdiensten of ander inkomen. De gemeente Amsterdam zegt dat ze het handmatig kunnen herberekenen.

Loonheffingskorting

Wij werden gebeld door een jurist die vorige week een zitting had bij de Centrale Raad van Beroep waar een vertegenwoordiger van de gemeente Den Haag zei: ‘Socrates maakt veel fouten. Zo wordt de loonheffingskorting aan het begin van het jaar over het hele jaar berekend en als er in de loop van het jaar mutaties zijn moet de loonheffingskorting handmatig bijgewerkt worden, en dat gebeurt niet altijd’.

Piet van der Lende