Privacyspanningen

Heel langzaam lijkt er iets van een kentering te komen in de ongebreidelde informatiehonger die de overheid de laatste tien jaar heeft laten zien. Niet omdat die overheid, of politieke partijen, plotsklaps het licht hebben gezien. Het zijn vooral rechters die momenteel gaten schieten in de statelijke jacht op informatie. De verzamelwoede van de overheid heeft zich de afgelopen jaren gekenmerkt door de wens om van álle burgers informatie te verzamelen, los van enige concrete verdenking, en de wens om deze gegevens preventief te gebruiken. Waar vroeger informatie door de politie werd verzameld nadat een misdrijf was gepleegd, is het dominante idee nu dat als je maar genoeg informatiebergen doorzoekt, nog te plegen misdrijven kunnen worden voorkomen door preventieve interventie. We zien met andere woorden het ontstaan van de pre-crime society, zoals sommige wetenschappers het inmiddels hebben betiteld.

Een aantal rechtelijke uitspraken hebben echter grenzen gesteld aan deze pro-actieve aanpak. De hoogste Duitse rechter stak bijvoorbeeld een stokje voor de door de Europese Unie opgelegde verplichting om de verkeersgegevens van alle burgers vast te leggen. Juist de omvang van het sleepnet dat zo over de bevolking wordt uitgegooid, baarde de Duitse rechters zorgen. Informatie over communicatie van burgers opslaan mag op zich, zo luidde het oordeel, maar dan moet er wel iets van een verdenking in het spel zijn. De hoogste Europese rechters hadden eerder al Engeland terechtgewezen. De Britse politie slaat routinematig de DNA-gegevens op van iedereen die op wat voor manier dan ook met de politie in aanraking komt. Ook dat is een veel te grofmazige opsporingsmethode, oordeelde het Europese Hof. En onlangs deden ook Nederlandse rechters van zich horen. De politie Limburg-Zuid maakt gebruik van automatische nummerplaatherkenning. Als een gescand kenteken voorkwam in de databank, werden auto’s aan de kant gezet en doorzocht. De belangstelling ging vooral uit naar Marokkanen. Volgens de rechter is dit echter misbruik van bevoegdheden, omdat de auto’s niet op verdenking van overtreding van de Wegenverkeerswet aan een controle werden onderworpen, maar op basis van drugsgerelateerde feiten.

Of politiek en bestuur iets leren van deze uitspraken valt uiteraard nog te bezien. Toen geconstateerd werd dat politiekorpsen de wet overtraden door gescande kentekens veel langer te bewaren dan wettelijk was toegestaan, was de reactie veelzeggend: dan passen we de wet toch aan. Veiligheid boven alles is nog steeds de dominante denktrant in den Haag en omgeving. Alles wat eventueel een risico zou kunnen gaan vormen, moet in kaart worden gebracht en preventief aangepakt, of het nu gaat om criminaliteit, volksgezondheid, de jeugd of patiënten. De droom van de maakbare samenleving heeft plaatsgemaakt voor de droom van de individuele maakbaarheid: net zolang in het persoonlijke leven van mensen interveniëren totdat iedereen gezond leeft, zich netjes gedraagt, de kinderen vaak genoeg spinazie voorzet, zijn belasting betaalt, een rookfilter op de uitlaat heeft en integreert in polderland. Voorlopig zetten alleen rechters de politiek soms de voet dwars. Mocht Gekke Geert aan de macht komen dan zal ook dat – naar Italiaans gebruik – snel tot het verleden behoren.