Een betere toekomst voor Oekraine?

Het referendum over het EU-associatieverdrag met Oekraïne legde pijnlijk bloot hoe groot het gebrek aan kennis is over dat land. Over de politieke verhoudingen, de economische situatie, maar zeker ook over de oorlog bij de oostgrens en wat gedaan moet worden om tot een politieke oplossing te komen tussen de strijdende partijen.

Als ik in discussie ging met mensen die zeiden 'ja' te gaan stemmen, kreeg ik vaak te horen: “Wat is er mis met betere economische samenwerking en handel tussen de Europese Unie en Oekraïne? Daar wordt dat land toch alleen maar beter van?” Of uitspraken als: “Ja, er is natuurlijk veel corruptie in Oekraïne, maar als het eenmaal in de invloedsfeer van de Europese Unie terechtkomt dan zal dat door hervormingen van het politieke bestel vanzelf minder worden.” Of: “De meerderheid van de Oekraïners willen aansluiting zoeken bij de EU en wij hebben die mening te respecteren.”

Al deze uitspraken suggereren dat Oekraïne een etnische monocultuur is en dat het met wat politieke en economische hervormingen aansluiting moet kunnen vinden bij de Europese markt. Maar al die veronderstellingen miskennen etnische pluriformiteit en de ernst van de politieke en economische problemen in Oekraïne. Het land is praktisch failliet. Het is een bananenrepubliek waar oligarchen, nationalisten en nationaal-socialisten de dienst uitmaken. En –niet minder belangrijk– daar komt ook nog bij dat dit grensland het epicentrum is van een nieuwe Koude Oorlog in Europa. Al deze problemen kunnen niet los van elkaar worden gezien. Ze grijpen op elkaar in. Uit enquêtes blijkt dat een groot deel van de gerussificeerde bevolking in het oosten van Oekraïne aansluiting wil bij Rusland en niet bij de Europese Unie. Een EU-associatieverdrag zou onnodig bijdragen aan het vergroten van de spanningen tussen de Oekraïense regering en de Oekraïense rebellen.

Het is van groot belang dat er eerst een wapenstilstand komt aan Rusland’s grenzen. Ruim een jaar geleden sloten de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president François Hollande samen met de Russische president Vladimir Poetin in gastland Wit-Rusland een akkoord voor een bestand in Oekraïne. Een onderdeel daarvan is dat er een dialoog moet worden opgestart, die uiteindelijk moet leiden tot verkiezingen in de regio's Donetsk en Loegansk. Het doel daarvan is om daar wettelijk meer zelfbestuur in te voeren. Onder druk van de Amerikanen weigert de Oekraïense regering daar uitvoering aan te geven. Zo komt er geen zicht op een vreedzame oplossing.

Ofschoon corruptie een ernstig probleem is, waar op korte termijn weinig aan gedaan kan worden, is dat niet het grootste probleem waarom de economie van Oekraïne in de afgelopen twee jaar bijna werd gehalveerd. Het kernprobleem is de ideologisch gedreven keuze om de banden met Rusland te verbreken. Zo feliciteerde de Oekraïense president Petro Porosjenko in januari het land voor het overleven van hun eerste winter zonder Russisch gas. In plaats daarvan had het Europees gas gekocht, 30% duurder dan van de Russen. Als die weg verder wordt bewandeld, kan dit alleen maar uitmonden in economische zelfmoord. Wat Duitsland is voor Nederland – met afstand de belangrijkste handelspartner – is Rusland voor Oekraïne. Historisch gezien is buurland Rusland – en dat is het nog steeds - de belangrijkste handelspartner en investeerder van Oekraïne.

Zonder normalisering van die economische betrekkingen met hun belangrijkste handelspartner zijn er volgens onafhankelijke deskundigen, waaronder Nikolaj Petro, geen vooruitzichten op herstel van de Oekraïense economie tot het niveau van voor het conflict. Het is een illusie te denken dat de burgers van Oekraïne met steun van de VS en de EU er economisch op vooruit zullen gaan. Integendeel, het land dreigt een wingewest te worden van Westerse multinationals, waaronder de agrochemische gigant Monsanto. Dat zal het tij van een verdere verloedering van de Oekraïense economie niet doen keren.

Hoezeer ik ook de xenofobe organisaties, die het referendum hebben afgedwongen, verafschuw, ik ben blij dat de nee-stem heeft gezegevierd. De politieke en militaire hoofdstukken van de associatieovereenkomst, die ratificatie vereisen door alle 28 lidstaten van de EU, zijn nu een dode letter. En het waren juist deze weinig bekende teksten waarin wordt opgeroepen tot een nauwe coördinatie van defensie en buitenlands beleid tussen de EU en Oekraïne die de eerste stap in de richting van volledige NAVO-lidmaatschap zouden zijn geweest. Dat betekent dus een flinke dreun voor de agressieve expansiepolitiek van de NAVO. Dat is een stap in de goede richting. Nu zou de EU zich sterk moeten gaan maken voor voltooiing van het Minsk Akkoord. Dat is het startsein voor een politieke oplossing van het conflict in Oekraïne dat uiteindelijk uitzicht biedt op politieke en economische stabiliteit en de bestrijding van de corruptie.