Wat voor oorlog is dit eigenlijk?
Hier mijn presentatie van de stand van zaken op kerstmaandag 26 december 2022 tijdens de 43e vredesactie op het Museumplein.
Het is vandaag de 43ste en laatste keer dat we bijeenkomen in 2022. Het is tien maanden geleden dat de oorlog in Oekraïne begon.
Hoewel er zo mogelijk nog bloedigere oorlogen in de wereld gaande zijn, is de oorlog in Oekraïne een keerpunt in de geschiedenis. Dat komt door de klassieke grootmacht-tegenstellingen die op een complexe manier botsen. Het brutale karakter van de Russische invasie en de grote rol van de VS zijn ongekend.
Daarmee kent deze oorlog een ander karakter dan bijvoorbeeld de afschuwelijke oorlogen in Jemen en Syrië en de veelvuldige invasies van Rwanda in Oost-Congo of de oorlogen in Ethiopië.
Er zijn het afgelopen jaar intensieve discussies geweest over de analyse van deze oorlog. Een beknopt overzicht van de belangrijkste invalshoeken:
1. Het is een imperialistische overval van autocratisch Rusland op een democratisch land. Deze analyse rechtvaardigt de onvoorwaardelijke hulp van andere landen aan Oekraïne. De Nederlandse staat en zijn bondgenoten stellen dat Oekraïne leidend is bij het bepalen van oorlogsdoelen en strategie.
2. Er lopen twee oorlogen door elkaar heen.
- Ten eerste de interne conflicten in Oekraïne die gewelddadig zijn geworden in de nasleep van de Euro Maidan-revolutie in de winter van 2013 – 2014. Dat leidde tot een burgeroorlog met buitenlandse bemoeienis in diverse soorten waarbij de Russische invasie van 24 februari het keerpunt is.
- De tweede oorlog die hier doorheen loopt is de tegenstelling tussen de NAVO en Rusland. Culminatiepunt zijn het NAVO-lidmaatschap en het EU-Associatieverdrag dat aan Oekraïne is beloofd. Beide conflicten lopen door elkaar heen.
3. Dan is er nog een derde visie, die zegt dat er een raster is van meerdere oorlogen waarvan de belangen van de betrokkenen door elkaar heen lopen. Namelijk:
- De burgeroorlog in Oekraïne die zich vanaf 2014 manifesteerde na de Euro Maidan-opstand. Een conflict dat groeide uit de opheffing van de Sovjet-Unie en de groeiende tegenstelling die in voor- en tegenstanders van de Euro Maidan tot uiting kwamen
- Ruslands invasie bracht de Oekraïense zelfverdedigingsoorlog voort en een zeer sterk Oekraïens zelfbewustzijn.
- Poetins oorlog die een dubbelkarakter heeft gericht tegen NAVO én Oekraïne.
- De interne strijd in Rusland na de Koude Oorlog. Die strijd was het gevolg van de privatisering van staatseigendommen in de jaren ’90. Daarin speelden ook internationale financiële steunmaatregelen van het IMF en de Wereldbank mee. De ontwikkeling van ‘politiek kapitalisme’.
- De oorlog-bij-volmacht (proxy war) die de VS door Oekraïne tegen Rusland laat voeren. Daartoe worden niet alleen enorme wapenvoorraden ter beschikking gesteld, maar ook zware economisch strafmaatregelen genomen. Het doel hiervan is niet alleen het steunen van Oekraïne maar ook de verzwakking van de Russische regering, dan wel regime change, het afzetten van de regering Poetin en verdere hegemonie over Europa en zo mogelijk ook Rusland.
- De groeiende en komende concurrentieslag met China. Daarom moet Rusland verliezen, vanuit Westers, Amerikaanse perspectief.
Proportionaliteitsbeginsel
Ergens op dit raster moeten we de oorlog begrijpen.Voorop staat dat de Russische oorlog niet legaal is en het verzet van Oekraïne legitiem. Daar moet een doorslaggevend element aan worden toegevoegd. Dat is het proportionaliteitsbeginsel. De gevolgen van deze oorlog zijn zo groot dat alles moet worden gedaan om hem te laten stoppen. De oorlog heeft de neiging te escaleren. Niet alleen in Oekraïne, maar op diverse manieren op wereldschaal.
Wat zijn de disproportionele gevolgen?
- Voedselcrisis in de hele wereld.
- Energiearmoede in de hele wereld zonder op de transitie naar duurzame energie te kunnen overgaan.
- De grote risico’s op een (totale) kernwapenoorlog.
- De bedreiging van het klimaat. Alle aandacht moet gaan naar mondiale klimaatpolitiek. ‘Deze planeet kan zich geen oorlogen meer permitteren.’
2023
De voortekenen voor 2023 zijn ongunstig. De oorlogvoerende landen zoeken overal politieke en militaire versterkingen en ze voeren ook de oorlogsretoriek op. Te vrezen valt voor zeer zware gevechten in de komende wintermaanden.
Graag tot volgend jaar.
