Oorlog in onze hoofden en harten, terwijl we de Februaristaking herdachten

Dit keer was het oorlog in onze hoofden en harten, terwijl we de Februaristaking herdachten. De staking maakte destijds veel Nederlanders duidelijk wat er gebeuren moest. Red Joden. En dat gebeurde, en natuurlijk altijd te weinig.

Ook in Oekraine werden Joden gered. Hoeveel precies wordt heel moeilijk, maar er zijn wel 17 nog levende redders die door Yad Vashem onderscheiden zijn. In totaal kregen ruim bijna 2.700 Oekrainers die onderscheiding - de vierde plaats na Polen met ruim 7.000, Nederland als tweede met bijna 6.000, Frankrijk met ruim 4.100. Ongetwijfeld zou het Oekraiense getal net als het Poolse het dubbele zijn als er geen IJzeren Gordijn was geweest, plus Koude Oorlog. Onderzoek naar de reddingen was toen nauwelijks mogelijk. De aarts-abt Klymentii Sheptytsky en zijn broer bisschop Andrei waren de bekendste Oekraiense Jodenredders en hebben tegen tweehonderd Joodse kinderen gered. Het United States Holocaust Memorial Museum doet nu zeer serieuze pogingen die 17 redders te helpen bij een vlucht. De oproep verscheen vrijdag, op de dag van onze Februaristaking. Het zijn uiteraard mensen van boven de 90.

Op de herdenking van de staking sprak Natascha van Weezel - die zich als Joodse kwaad maakte over Poetins leugen dat hij Oekraine aanviel vanwege 'neonazi's', terwijl het land een Joodse president heeft. In Nederland leeft de staking ook buiten de herdenking. Een kleindochter van een stakende Joodse trambestuurder is al een tijdje alle 65 stakende trambestuurders aan het documenteren - ze heeft er nu volgens de NRC 18 compleet.

De harde kant van het verhaal is dat uit Nederland meer Joden zijn weggevoerd - in absolute getallen - dan uit Frankrijk, België of Duitsland zelf. Joden zijn daar vaak bitter over - waarom hebben de tram- en treinbestuurders niet systematisch geweigerd Joden af te voren? En waarom heeft de politie niet geweigerd mee te doen aan razzia's en bewaking?

Het antwoord lijkt simpel:  als ambtenaar was je bang en deed je wat je gezegd werd, en trouwens als je het niet deed, wie hielp jou dan? Hield je daarmee de nazi's tegen? En de regering had bij haar vertrek uitdrukkelijk aan de ambtenaren geschreven: geen verzet, werk mee! En toen de nazi's op die 25-26 februari - in dit stukje schrijf ik nazi's als ik nazi's bedoel, en het waren vaak geen Duitsers - negen stakers hadden doodgeschoten en vele tientallen hadden gearresteerd, en de 400 eerste Joodse mannen opsloten en deporteerden, lag het allemaal opeens heel anders. Het masker was gevallen.

De holocaust in Oekraine was nog veel gruwelijker dan in Polen of Nederland, en begon pas in de zomer 1941. Daar werden tussen 1,2 en 1,5 miljoen Joden vermoord. Nauwelijks deportatie, gewoon executies, zoals in Babi Yar, buiten Kiev, 33,771 doden in twee dagen - eind september al.

En op 25 februari 2022 sprak Natascha van Weezel, een jonge vrouw met Joodse vluchtelingen als grootouders, op het plein waar de nazi's ooit openlijk met hun gruwelen in Nederland begonnen. Laten we hopen en wensen dat die ellende  in de Oekraine geen vijf jaar hoeft te duren. En laten we er vooral zoveel mogelijk aan doen... of wil je wachten op de nieuwe executies, Mark?