Links: de verwarring voorbij? - de reactie van links op de golfoorlog

Waarom was er zo weinig protest in Nederland tegen de Golfoorlog? Waar was eigenlijk de vredesbeweging? Op deze, en andere vragen wordt geprobeerd een antwoord te geven. Een discussie over nieuw Flinks, de nieuwe wereldorde en het perspectief van radicaal links.

De oorlog in de Golf is in een aantal opzichten de afsluiting van een tijdperk. Voor de Verenigde Staten was het de afsluiting van het Vietnamtijdperk. Voor Europa in het bijzonder, viel het samen met de definitieve beëindiging van de Koude Oorlog. En voor de Arabische landen was het een ongekend moment in hun geschiedenis, omdat de Arabische eenheid opzij werd gezet voor een internationale coalitie met de Verenigde Staten in een prominente rol en Israël in een bijrol.

Dit geheel van tegenstrijdige gebeurtenissen heeft ook grote invloed gehad op de mobilisatie tegen de oorlog. De euforie over de val van de muur in Europa werd wreed verstoord door de ontwikkelingen in het Midden-Oosten. De ontwikkelingen in het Oostblok hadden reeds al onze energie en al ons voorstellingsvermogen opgeslokt. Het idee van een verenigd Europa tot aan de Oeral lag binnen handbereik. Het gelijk van Rechts had gevestigd Links danig aangeslagen. Het gevoel dat men fout had gezeten, in ieder geval te weinig kritisch was geweest omdat Links een tegenwicht wilde bieden aan het Amerikaanse 'evil empire'-denken, maakte Links voorzichtig.

Met name bij de PvdA werd de verwarring over de eigen identiteit overschreeuwd met wat we zijn gaan noemen 'nieuw flinkse' taal. Links wilde van zijn lankmoedige imago af. Links ging zich profileren op daadkracht, ook al hield die daadkracht impopulaire maatregelen in.

Het konflikt in de Golf was het eerste grote konflikt wat binnen de nieuwe verhoudingen tussen Oost en West plaatsvond. Het antiamerikanisme van de vredesbeweging en delen van Links, dat een functie had gehad binnen de oude stijl Oost-West-verhoudingen, was gezien het gelijk van rechts niet meer aantrekkelijk om te belijden. Maar neutraal aan de kant staan kon ook niet. De nieuwe daadkracht van de PvdA verplichtte juist om een stap verder te gaan. Naarmate het konflikt verder escaleerde zien we Nederland onder leiding van een PvdA-minister dan ook steeds meer leuren met vliegtuigen en raketten als steun voor de Coalitie.

de duif is dood!

De vredesbeweging was sinds het kruisrakettenbesluit in feite al vleugellam. De ineenschrompeling van de vredesbeweging werkte dodelijk op de motivatie van de aktieve mensen. Het bewees dat de vredesbeweging slechts op beperkte issues in staat was mensen te mobiliseren. Beperkt in de zin van dat het de mensen direct moest raken. Het idee dat b.v. de Verenigde Staten een beperkte kernoorlog in West-Europa voor mogelijk hielden was niet erg geruststellend voor de inwoners van West-Europa. Het schrikbeeld dat wij massaal slachtoffer zouden worden van een konflikt tussen de grootmachten maakte de grootmachten beide tot onze vijanden. Dat de regering zich hier medeplichtig aan maakte door de raketten te plaatsen gaf de vredesbeweging een duidelijk aanknopingspunt om tegen te ageren.

Groepen als het IKV en KKN waren politieke lobbyclubs, er werd druk opgebouwd naar het parlement en regering, maar zonder dat daar een daadwerkelijke dreiging achter zat. Toen het plaatsingsbesluit eenmaal genomen was, was het verzet ook snel afgelopen. Over bleef een log en bureaucratisch kader, dat wel een achterban had maar geen politieke visie. Dat deze organisaties nog steeds bestaan hebben we pas bij deze oorlog weer gemerkt. Het duurde 3 maanden voordat het IKV, onder druk van de achterban, toenadering zocht tot de actiebeweging tegen de Golfoorlog. Dat gebeurde niet omdat de top dat wilde: de belangrijkste woordvoerders als Mientjan Faber en Ter Veer steunden de Coalitie tegen Irak. Twijfel was er natuurlijk ook bij het IKV over wat er zou gebeuren als de oorlog werkelijk zou losbarsten. Berichten in de media gaven de indruk dat als de oorlog slechts kort zou duren en er niet teveel slachtoffers zouden vallen, het ook de instemming zou hebben van de vredesbeweging. Gevolg was dat het IKV nu zweeg bij het gebruik van wapens zoals de kruisraketten, waar ze er 8 jaar eerder nog tegen had gedemonstreerd. Wat je achteraf cynisch kunt vaststellen is dat de SS20's (Scuds) die tegenover de kruisraketten stonden opgesteld de vergelijking in deze oorlog niet hebben kunnen doorstaan.

Het feit dat de top van deze organisaties het liet afweten betekent nog niet dat de achterban daar zonder meer mee akkoord ging. De reden dat deze organisaties überhaupt nog in actie kwamen was de druk van onderaf. Erg genoeg is echter dat deze organisaties zo ondemocratisch functioneren dat de top de wensen van de achterban maanden kan negeren en frustreren.

Het gebrek aan politieke visie bij de vredesbeweging heeft alle stootkracht uit deze beweging gehaald. Als je vergelijkt dat er in Duitsland met name via de mobilisatie van de vredesbeweging een half miljoen mensen de straat op zijn gegaan is het failliet van deze organisaties voor iedereen duidelijk. Het enige waar de vredesbeweging wel een duidelijke mening over had was de antigolfoorlog-beweging. Door de woordvoerders van de vredesbeweging werd geprobeerd de antigolfoorlog-beweging in de hoek te drijven. Toen dit uiteindelijk niet lukte sloot zij zich er opportunistisch als altijd bij aan alsof er niets gebeurd was.

Dat deze organisaties zich zo arrogant opstellen is voor een belangrijk deel terug te voeren op de aanwezigheid van veel PvdA'ers in de top van de vredesbeweging. Met de PvdA in de regering die volop steun gaf aan de oorlog was het schijnbaar niet opportuun om het verzet tegen de oorlog te organiseren.

Zoals de vredesbeweging nu functioneert kan je maar tot twee konklusies komen: of deze organisaties heffen zich op zodat er in de toekomst ruimte vrijkomt voor een beweging die ook  de mogelijkheid in zich heeft om snel en doeltreffend te handelen of de PvdA nu in de regering zit of niet - de huidige top kan dan gewoon verkassen naar de PvdA; of er komt vanaf de basis een brede interne discussie, die tot gevolg heeft dat deze organisaties zich sterk democratiseren, wat eveneens tot gevolg zal hebben dat de top richting PvdA zal moeten vertrekken.

Met de opstelling van het IKV en Pax Christi heeft de vredesbeweging politieke zelfmoord gepleegd. Los van het politieke funktioneren van de vredesbeweging waarin op cruciale momenten de politiek werd gemaakt door de leiders en niet door de achterban wist de vredesbeweging gewoonweg geen raad met de oorlog in de Golf.

De schema's die zij in de loop der jaren in het Oost-West konflikt had ingezet waren niet bruikbaar. De vredesbeweging funktioneerde in de totaal statische verhouding tussen oost en west waarin de beide supermachten al veertig jaar miljarden uitgaven om elkaar meerdere malen te vernietigen. De situatie die er nu voor lag was in z'n geheel niet statisch. Irak was Koeweit binnengevallen en vermoordde totaal willekeurig burgers en plunderde het land. In een situatie waarin Irak zo duidelijk een agressor was en daardoor de Irakezen niet onschuldig, was een simpele pacifistische houding niet echt meer op zijn plaats. In deze situatie de Verenigde Staten simpelweg afschilderen als een imperialistische mogendheid had iets lachwekkends. Waren Pakistan, Syrië en Egypte dan ook imperialistische krachten als onderdeel van de Coalitie? Bovendien ging het hier om een zeer gewelddadige dictatuur. Op een moment dat overal ter wereld de dictaturen met of zonder geweld vielen, van Chili tot Roemenië, werd elke aanval op een dictatuur in welke vorm dan ook toegejuicht. In een situatie waarin het kwade zich zo aan ons opdrong kon de vredesbeweging moeilijk het goede gaan verkondigen. Het verkondigen van het goede was nu juist het sterke punt geweest van de vredesbeweging, maar dat leek nu zinloos.

Ergens in het denkproces is de vredesbeweging vervolgens verloren geraakt in de mediaoorlog, waarbij het gestamel en vooral het zwijgen voor met name de PvdA gewerkt heeft als alibi om zich langzaam en daarna steeds sneller te voegen naar de wensen van de VS en steeds sneller af te stevenen op oorlog. Dat voorbij de zekerheden van goed en kwaad een vernietigingsoorlog met honderduizenden doden gevoerd zou gaan worden moet bij de top van de vredesbeweging toch ook wel doorgedrongen zijn?

Niemand is nog op de wrange gedachte gekomen om Mientjan Faber te vragen of hij die doden ingecalculeerd had toen hij in Den Haag zijn individuele gewetensnood uitte.

Een moderne oorlog is onmenselijk, zei de vredesbeweging, en ze had gelijk. Toen het echter verteld moest worden gaf de vredesbeweging er de voorkeur aan zich afzijdig te houden. De escalatie in een moderne oorlog is onbeheersbaar, ook dat werd bewezen. De derde dag van de grondoorlog zagen we een eindeloze kolonne uitgebrande voertuigen buiten Koeweit-stad. Deze wagens waren niet gebombardeerd, zoals de media ons wilde doen geloven, anders hadden we wel een berg verwrongen staal gezien die wijd uit elkaar lag. Nee, de kolonne was met mensen en al totaal in brand gevlogen door het gebruik van napalm waardoor zij nog netjes in een rijtje als kale karkassen stonden. De vredesbeweging zweeg en was in de verste verte niet te horen omdat zij zich al verregaand had gecomprommiteerd met haar wankelmoedige standpunten.

De duizenden doden zitten niet alleen Mientjan Faber dwars maar ook de Coalitie. Even snel als ze afgemaakt waren, om in de termen van Schwartzkopf te spreken, zijn de doden onder het woestijnzand verdwenen. Het is net alsof we met de dode en gewonde Koerden alsnog de verschrikkingen van de oorlog beleven. Zo blijft het overheersende beeld in de huiskamer de vernietiging van Koeweit door Irak en de massamoord door Irak in Koerdistan. De minstens 300.000 door de Coalitie vermoorde Irakezen zijn tussen Ster en Journaal voor de kamera's uit verdwenen.

Het zou Links sieren als ze zou toegeven dat ze de fout in zijn gegaan met deze oorlog, en de ogen zou openen voor wat er gebeurd is. Zeker de laatste weken moet toch duidelijk zijn geworden wat de werkelijke redenen zijn geweest om deze oorlog te voeren. De contouren van de Nieuwe Wereldorde zijn nu toch wel duidelijk (voor velen in de antigolfoorlog-beweging waren ze dat al, toch blijven we ons verbazen over het cynisme van deze orde). In die nieuwe, glanzende orde is, zo weten we aan de hand van de ontwikkelingen, geen plaats voor een democratische oppositie in Koeweit, maar wel voor een onbepaalde noodtoestand waarin de Palestijnse bevolking vogelvrij is verklaard. Er is geen plaats voor een Palestijnse staat, er is geen plaats voor de Koerden. Het cynisme van de nieuwe wereldorde weerspiegelt zich in een bloedbad op het Koerdische volk, dat als nieuwe woonplaats letterlijk een vluchtelingenkamp krijgt toegeworpen. Ondertussen verdwijnt de Palestijnse Staat aan de andere kant van het Midden-Oosten geruisloos van de agenda. In Nederland kijken links en rechts toe en het is moeilijk om in deze kwesties nog een onderscheid tussen beide te maken.

groen links

De enige nog Links vertegenwoordigende groep in het parlement waar we m.b.t. de oorlog nog iets van hadden kunnen verwachten, is Groen Links. De partij heeft zich herhaaldelijk uitgesproken tegen de oorlog, voor een niet-militaire oplossing van het konflikt (sancties) en maakte deel uit van de Initiatiefgroep die een aantal demonstraties organiseerde. Tevens werd in het parlement stelling genomen tegen de stationering van Patriot-systemen in Israël, wat ze in de toenmalige hitserige sfeer op een vergelijking met de NSB kwam te staan.

De beperktheid van de visie van Groen Links werd duidelijk op de dag dat het grondoffensief ophield. Groen Links trok zich terug voor de demonstratie van 2 maart, kennelijk in de veronderstelling dat de oorlog was begonnen met de aanval op Irak en op zou houden bij een staakt het vuren. Het zegt iets over het inhoudelijke gehalte van de politiek van zo'n partij als het verzet tegen oorlog ophoudt als het vechten stopt. Ondertussen zijn er nog Nederlandse schepen in de Golf (misschien wel permanent), is er van zelfbeschikking voor Palestijnen en Koerden geen sprake, en zit Groen Links met de armen over elkaar terwijl de rest van de partijen ongehinderd de oorlogsbuit kunnen binnenhalen.

We zijn verbijsterd over de houding van gevestigd Links inzake de Golfoorlog. We zijn verbijsterd over de houding van de intellectuele gemeenschap in Nederland, waarvan maar een beschamend klein deel in staat is geweest of de noodzaak voelde zich uit te spreken tegen de oorlogsvoorbereiding en de oorlog. Van het grootste deel hoorden we echter niets, omdat de zaak schijnbaar voor velen te gecompliceerd lag om er een standpunt over in te nemen. Het was tenslotte Saddam die een deel van de twijfelaars een handje hielp door zijn dreigementen ten opzichte van Israël waar te maken en er wat Scuds op af te schieten: de eerste Scud op Israël sloeg ook in Nederland in. De Martin van Amerongens, Anet Bleichs en Jan Blokkers buitelden over elkaar heen om onder andere de mensen met kritiek op de oorlog neer te sabelen op een hysterische en weinig verheffende manier. Hun bijdrage bestond er onder meer uit mensen met een kritische en genuanceerde blik te verketteren, en om de rest op te roepen solidair te zijn met Israël. Tegenover Arabieren werd een etnocentrisch en racistisch standpunt ingenomen.

Een groot deel van de intellectuele gemeenschap is schijnbaar niet in staat geweest om weerstand te bieden tegen de maanden durende psychologische oorlog die ons moest voorbereiden op de militaire interventie van de Coalitie. Dat die op een werkelijk ongelofelijke manier gewerkt heeft kunnen we nu nog iedere dag aanschouwen: in de Volkskrant van 16 april keert Bolkestein zich tegen een Palestijnse staat omdat dat de zoveelste dictatuur in het Midden-Oosten zou betekenen. Het bontst maakt het in Trouw van diezelfde dag Jan Emck, die namens het IKV de volgende vraag durft te stellen aan Nederlandse politici:..." Heeft u geweten-dat het daar niet om ging? Heeft u geweten dat uiteindelijk niet onze normen, maar die van onze Arabische bondgenoten, samen met hun politieke belangen, de koers van de Coalitie zouden bepalen?"

Gevolg van het gebrek aan visies binnen Links, gecombineerd met de agressieve psychologische oorlogsvoering, is dat er tot nu toe via de media weinig kritische, zelfstandige en gedegen geluiden op te vangen zijn. Voor kritische analyses was sowieso weinig ruimte, en als ze er waren, kwamen ze vooral uit de Verenigde Staten. Er moest een beroep gedaan worden op mensen als Noam Chomsky, die zich na bijna 30 jaar fundamenteel bekritiseren van de Amerikaanse politiek haast wel een roepende moet voelen in de (linkse) woestijn.

De enige delen van Links die daadwerkelijk hebben gereageerd in een poging het verzet tegen de oorlog gestalte te geven en te organiseren, zijn antimilitaristische groepen, links-dogmatische splinterpartijtjes, restanten van de radicale actiebeweging en een aantal migrantenorganisaties. Als we nu (eind april) terug kijken op de periode vanaf 2 augustus vorig jaar, kunnen we constateren dat er niet veel is gebeurd. Afgezien van wat plaatselijke akties, zien we dan: de oprichting van het KAGO (Komitee Anti Golf Oorlog), een KAGO-krant, het KAGO-bulletin, vier landelijke demonstraties en vier aktiegolf-kranten. Niet echt iets om over naar huis te schrijven.

Het probleem van KAGO is geweest wat het probleem van alle linkse groepen op dit moment is als ze iets willen opbouwen: de vergaande identiteitscrisis binnen Links. Wij beschouwen dat hier als een gegeven, omdat het ons niet zinvol lijkt daar in deze kontekst over uit te wijden. Dat zal op een andere plaats moeten gebeuren.

De verwarring bij grote delen van Links was, zoals al eerder gezegd, groot. Ondanks dat is het KAGO er in geslaagd veel groepen aan zich te binden op basis van een inhoudelijke politiek. Op die manier is een samenwerkingsverband ontstaan dat qua duur en qua breedheid niet vaak voor is gekomen. Het streven van KAGO is ons inziens ook vooral geweest om die brede coalitie bijeen te krijgen en in stand te houden. Daar is veel tijd en energie in gaan zitten. Zoveel zelfs, dat we ons afvragen of dat in de gegeven omstandigheden (de niet-betrokkenheid van Links, zelfs grote delen van radicaal Links) een verstandige keus is geweest. Ook het KAGO is door zijn breedheid een vrij logge organisatievorm gebleken, waarbij de breedheid niet evenredig verband hield met het aantal mensen dat bereid was hard te werken. Zo is het binnen zo'n organisatiestructuur bijna onmogelijk om snel akties te organiseren, om op korte termijn een krant te maken et cetera.

Waar het KAGO in ieder geval niet in is geslaagd, is het bereiken van de basis van al die groepen die in het begin van dit stuk worden genoemd. Daar lag, omdat gevestigd Links het af liet weten, een groot terrein open, daar waren de mensen te bereiken en was hun duidelijk te maken wat het belang van een buitenparlementaire beweging is.

Veel valt ook te zeggen over een van de leuzen van het KAGO, "Zelfbeschikking voor de volkeren in het Midden-Oosten". Er heeft iets essentieels ontbroken aan onze solidariteit met Palestijnen en Koerden.

Door het hele debat over het al dan niet rechtvaardig zijn van deze oorlog was het voor iedereen duidelijk dat partij kiezen voor Irak in ieder geval uitgesloten was. In die zin kon het hele avontuur in de Golf ook niet vergeleken worden met de oorlog in Vietnam of de interventie in Nicaragua waar Links duidelijk partij kon kiezen.

Pijnlijk werd het dan ook toen Arafat Saddam Hoessein omhelsde toen Irak krampachtig probeerde Israël in het konflikt te betrekken. Elke dag zagen we via de media reportages over Palestijnen in Jordanië en de bezette gebieden die met portretten van Saddam rond liepen en openlijk hun steun betuigden aan Irak.

De indruk die dit op bijvoorbeeld de Iraakse Koerden gemaakt moet hebben kunnen we ons voorstellen. Juist de strijd van de Palestijnen en de Koerden nam in de antigolfoorlog- beweging een belangrijke plaats in omdat zij het voorbeeld bij uitstek vormde voor de hypocriete houding van de Verenigde Staten, en voor de beweging het symbool van hoop was voor positieve veranderingen in het Midden-Oosten.

Echter: het idee dat de Palestijnen hun hoop stelden in een persoon die weinig op had met het zelfbeschikkingsrecht van een vergelijkbare groep, de Koerden, maakte hun eigen strijd voor zelfbeschikkingsrecht wat wrang. Het recht op een eigen staat voor de Palestijnen staat natuurlijk recht overeind maar het opportunisme geeft toch een vieze smaak in mond. Het idee dat wie de vijand is van Israël de vriend van het Palestijnse volk is geeft ons persoonlijk koude rillingen. Het is het levensverhaal van de Koerden en de Palestijnen om verraden en verkocht te worden. Het is de tragedie van beide volkeren. Toch is het niet het juiste antwoord om denkend vanuit hun situatie begrip op te brengen voor dergelijke keuzes. Je kunt als solidariteitsbeweging in Nederland negeren dat veel Palestijnen Saddam steunden en dat Fatah zevenduizend strijders vanuit Sidon demonstratief naar Bagdad stuurde, de publieke opinie in Nederland is dit geenszins ontgaan. De solidariteitsbeweging met de Palestijnen is door de keuze van de PLO weer voor jaren teruggezet. Het niet open aangaan van discussies over dergelijke keuzes maakt de eis tot zelfbeschikking tot een holle kreet.

Het weinig kritisch benaderen van vraagstukken die samenhangen met solidariteit maakt dat een beweging niet verder komt in zijn analyses en mensen vervreemdt van een protestbeweging door de zichtbare tegenstrijdigheden.

Wat onder andere door het KAGO voorspeld is, is gebeurd: de oorlog in de Golf heeft de stabiliteit in de regio verder ondermijnd. De Koerden en Sjiieten kwamen massaal in opstand. De Golfoorlog ging over in een burgeroorlog. Een logische stap voor de antigolfoorlog-beweging zou zijn om de strijd van de Koerden te steunen en massaal de straat op te gaan. Er gebeurde echter niets. De Koerden in Nederland hadden door hun afwachtende houding tijdens de Golfoorlog natuurlijk ook niet bepaald een positie in de actiebeweging opgebouwd die deze stap ondersteunde. De houding van KAGO is echter ook onbegrijpelijk. Sommige afdelingen van het KAGO in het land heffen zich op alsof de oorlog voorbij is.

De Verenigde Staten voeren ondertussen 'soft sorties' uit boven Koerdistan, begeleid door gevechtsvliegtuigen. Het is duidelijk dat wij als antioorlogsbeweging niet gaan pleiten voor interventie van de Verenigde Staten, hoewel we niet te beroerd zijn om de Verenigde Staten voor hypocriet uit te maken. De Verenigde Staten zijn echter helemaal niet hypocriet, het uitblijven van politieke of militaire steun voor de Koerden heeft dezelfde oorzaken als het ingrijpen in Koeweit.

Ook de antioorlogs-beweging verkeert nu in verwarring. In Belgie pleit een deel van de beweging zelfs voor interventie van de VN (onder leiding van de Verenigde Staten?). Het lijkt er sterk op, dat ook het KAGO zijn langste tijd heeft gehad, en dat het samenwerkingsverband waarschijnlijk nog maar 1 demonstratie gaat organiseren. Na het beeindigen van de militaire akties van de Coalitie is van het KAGO een lege huls overgebleven.

De reactie van Links, op de ontwikkelingen in zuidoost Koerdistan, maakt duidelijk dat er de komende maanden veel gepraat zal moeten worden over solidariteit. We zullen als Links onze houding t.o.v. Palestijnen en Koerden moeten bepalen, en binnen radicaal Links zullen enkele harde noten gekraakt moeten worden. Tevens zullen we de komende tijd energie moeten gaan steken in het opbouwen van structuren die het mogelijk maken de achterban van gevestigd Links te bereiken buiten hun kaders om. De laatste maanden moet bijvoorbeeld voor veel mensen duidelijk zijn geworden dat ze van die gevestigde clubs niets te verwachten hebben, en dat gevestigd Links pas in beweging komt als er vanuit buitenparlementair Links iets gebeurt (zoals met de demonstratie van 27 april). Gevestigd Links neemt geen initiatief meer, en dat maakt de ruimte groter om op eigen voorwaarden aan de slag te gaan. Daarvoor is het niet noodzakelijk dat het KAGO blijft bestaan. Wat nodig is, is dat radicaal Links durft te vertrouwen in haar eigen kracht. Bovendien zal iedereen zich wat meer moeten gaan afvragen hoe de vastgeroeste reactie van ons veranderd kan worden, of het zo noodzakelijk is een breed platform te creëren.

Maurice Crul en Sjoerd Bosch (Autonoom info/actie Centrum)