-
10 mei 2016
10 mei
De dag waarop ik dit schrijf is 10 mei 2016. Het is 76 jaar na de inval in Nederland door het Duitse leger, het begin van de tweede wereldoorlog op Nederlands grondgebied. Het Nederlandse leger bood vijf dagen weerstand en moest toen capituleren. Bood weerstand, dat wil zeggen dat vijf dagen lang jonge jongens net moesten doen alsof ze dat veel sterker bewapende Duitse leger tegen konden houden. Want het Nederlands grondgebied was geschonden en dat pikken 'we' niet en dus sturen 'we' jongens de dood in. Als ik ga schaken met de wereldkampioene dan weet ik dat ik ga verliezen, maar ik doe mijn best en na tien, twintig of heel heel misschien dertig zetten geef ik op. Alleen is schaken volstrekt gevaarloos en oorlog voeren niet.
We kwamen laatst met de bus over de Grebbeberg, langs de militaire begraafplaats. We vroegen ons af of daar ook Duitse gesneuvelden zouden liggen. Het blijkt ingewikkeld te zijn. Er lagen gedurende de oorlog 380 Nederlandse en 150 Duitse doden van de slag om de Grebbeberg, maar in 1946 zijn alle Duitse doden van de vijf bezettingsjaren uit het hele land, militair en niet-militair, herbegraven in Ysselsteyn in Noord-Limburg. Daarr liggen er 31.598. Op de Grebbeberg hebben ook heel wat herbegrafenissen plaatsgevonden, zodat daar nu 800 Nederlandse doden liggen. Waarmee onze vraag beantwoord is.
Alleen: dat zijn getallen.
Van de slag om de Grebbeberg kun je gemakkelijk zeggen dat die volstrekt overbodig is geweest, want na vijf dagen gebeurde precies wat na nul dagen ook was gebeurd – zonder 380 plus 150 afgebroken levens. Bij de doden zullen aan Duitse zijde fanatieke nazi's gezeten hebben, maar ook veel dienstpichtigen die niet aan het nazistisch bevel wisten te ontsnappen. Aan Nederlandse kant zullen fanatieke nationalisten en andere macho's gezeten hebben, maar ook dienstplichtigen met linkse ideeën. Terwijl het opperbevel ergens ver weg veilig zat te wezen.
(Zouden er oorlogen zijn als het opperbevel zich in de frontlinie móest bevinden?)
Over de loopgravenoorlog van '14-'18 kan je hetzelfde zeggen als over de Grebbeberg: volstrekt zinloos. Maar ook nadenkend over het oprollen van nazi-Duitsland in '44-'45 kom je al gauw op gedachten over de zinloosheid van het vechten. Er zijn heel veel doden en dan is het voorbij en ontstaat zowat dezelfde wereld als daarvoor. Duitsland was toen een schurkenstaat, dat klopt, maar de Sovjet-Unie was ook een schurkenstaat en die durfde men niet aan te pakken en die is uiteindelijk toch ook als een pudding in elkaar gezakt.
Mijn moeder heeft in de oorlog gevaarlijke dingen gedaan, uit verontwaardiging, boosheid, geschokt rechtvaardigheidsgevoel. 'Daar dacht je niet over na' zei ze, 'je deed dat gewoon'. Maar als je er wel over nadenkt? Als je erover nadenkt kom je in schaakspelachtige redeneringen terecht, waarbij het niet gaat over pionnetje zus of zo maar over de ene dode en de andere. Onmogelijke redeneringen, niet af te wegen. Veel gesneuvelden waren springlevend gebleven als Nazi-Duitsland niet gewapenderhand bestreden was, maar de jodenvervolging was nóg afschuwelijker en omvattender geweest. Toch was het nazisme net als het stalinisme na een tijd ineengestuikt, dat denk ik echt.
Op een of andere manier zijn er steeds weer mensen die een of ander idee zoveel waard vinden dat er doden voor mogen vallen. Vijandige doden én eigen doden. Deze mensen zijn in meerderheid mannen. Deze mannen zijn in meerderheid de macho's. 'Ons' grondgebied mag niet geschonden worden, maar de levens van onze jongens wel. Voor volk en vaderland. Voor onze taal. In Oost-Oekraïne zal heus wel iets aan de hand zijn geweest, maar ineens was dat iets duizenden doden waard. Die komen dan terecht op zo'n ereveld als op de Grebbeberg. Maar het komt mij voor dat je aan 'eer' niet veel hebt in het niet-bestaande hiernamaals.
Ik weet niet of ik zo dapper zou zijn geweest als mijn moeder was met haar koerierswerk voor ondermeer een illegaal blad. Ik weet wel dat er niets belangrijker is dan het verspreiden van ideeën die níet stoelen op volk, ras, wij en zij, territoriumdrift, machismo, geweldsdenken, hebzucht, vijandsdenken, en zo voort. Zodat denksystemen die daar wel op gebaseerd zijn uitsterven en inzakken als zeepsopschuim.