Het uithongeringsbeleid van de 'Commissie Zeevalking'

Ach ja, zo'n illegaal in Nederland. Stel dat hij wordt aangereden. Het is dat je moeilijk hulp kunt weigeren, maar eigenlijk... En neem nou de openbare weg. Daar zou hij helemaal niet mogen komen! Maar ja, het is de wetgeving, die is niet altijd even praktisch. Vooruit, we knijpen een oogje toe. Naar de dokter mag hij ook, AIDS is nog steeds besmettelijk. En de gevangenis willen we hem ook niet ontzeggen.

Fictie? Nee!

Het zijn ideeën van de Commissie Zeevalking. Op 28 augustus worden deze, tegelijkertijd met de plannen van de Commissie Mulder, behandeld in de Tweede Kamer.

Ergens in een heel mooi land

in een groene wei

liepen we eens hand in hand

en dansten zij aan zij

Breda-3 augustus 1991. Kop in De Stem: 'Turks echtpaar zucht al week in Bredase cel'. Het is een artikel over het echtpaar Tuncer. Reeds drie jaar verbleven zij illegaal in Nederland. Onlangs werden ze van het bed gelicht en, in afwachting van uitzetting, opgesloten in een cel. De kinderen werden ondergebracht bij familie. 'De Bredase vreemdelingenpolitie heeft zich het heilige doel gesteld het Turkse echtpaar Kuncer het leven zo moeilijk mogelijk te maken', aldus advocaat K. Weski in De Stem, naar aanleiding van de opsluiting. In de bloedhete week die volgde verzwakte de vrouw. Ze had psychische problemen en ging slecht eten. Er moest een dokter komen. K. Weski, in De Stem: 'De grenzen van hetgeen nog te verdragen is zijn hier ruimschoots overschreden'. Om een einde te maken aan de opsluiting spande hij een kort geding aan bij de Bredase rechtbank.

We kwamen overal vandaan

China Chili Mozambique

en in de straal van volle maan

proefden we muziek

De omstandigheden waarin de familie Tuncer verkeert komen meer voor in Nederland. Zij zijn twee van de tussen de 42.000 en 80.000 illegalen die, als ze opgepakt worden, op eenzelfde manier behandeld worden. Deze ruwe schattingen staan in het artikel: Een andere kijk op de illegalenpopulatie in Nederland (1). De auteurs bekeken onderzoeksmateriaal op basis waarvan iets gezegd kan worden over de samenstelling van de illegalenpopulatie in Nederland en de mate waarin zij en uitgeprocedeerde asielzoekers beroep doen op sociale voorzieningen.

Uit het onderzoek bleek dat de illegalenpopulatie grotendeels bestaat uit ongehuwde mannen jonger dan dertig. Bijna de helft hiervan komt naar Nederland voor werk of studie. De andere helft is hier voor korte tijd als toerist en een relatief klein deel voor het verrichten van criminele activiteiten. Bijna de helft is hier nog geen drie maanden, de rest is hier al langer. Bijna driekwart heeft een eigen inkomen of wordt onderhouden door familieleden. Van de illegalen die hun brood verdienen met criminele activiteiten komt het overgrote deel uit een EG-land. Het beslag dat illegalen op collectieve voorzieningen leggen is minimaal: minder dan een procent houdt zich op deze manier in leven.

We dansten rumba chachacha

een vloer van klaver vier

ook acid house en hoempapa

veel cola-tic en bier

Deze mensen, die zichzelf bedruipen (de uitbuiting in de confectie en dergelijke worden hier buiten beschouwing gelaten) en geen beroep doen op sociale voorzieningen, zijn Justitie een doorn in het oog. Ze moeten zo snel mogelijk het land uit en er moet alles aan gedaan worden dat er geen nieuwe binnenkomen. Om dit proces te activeren werd er in maart 1990 een Commissie Binnenlands Vreemdelingentoezicht geïnstalleerd. Het kabinet laat zich door deze commissie, die meestal aangeduid wordt als de 'Commissie Zeevalking' (2), adviseren. Haar taakomschrijving luidt als volgt: zij ... brengen advies uit betreffende het tegengaan van gebruik van collectieve voorzieningen door in Nederland verblijvende illegalen en betreffende het activeren van het binnenlands vreemdelingen toezicht...

galgenhumor

In maart van dit jaar kwam het eindrapport uit dat, als het niet zulke mensonterende gevolgen zou hebben, leest als een damesflutinhetkwadraat-romannetje. Alles zit erin: domheid, moeilijke afwegingen, belangen (zowel zwaarwegende als economische), geheime strategieën, hypocrisie, 'bezorgdheid' en frustratie (de beruchte Roosendaal-route komt voort uit de frustraties van de vreemdelingendienst, zo staat het op bladzijde 66). Dit alles wordt enigszins smeuïg gebracht onder leuk bedoelde tussenkopjes zoals: 'Even geduld AUB' (gaat over vrijheidsbeperkende maatregelen), 'Vrij entree' (gaat over, nog wel, toegankelijke voorzieningen voor vreemdelingen) en 'De touwtjes strak in handen' (over toelating en toezicht). Een soort galgenhumor dus.

Plots viel er even stilte

het feest werd iets verstoord

in dat moment van kilte

nam iemand het woord

De Commissie begint haar advies met het op zoek gaan naar een reden van bestaan. Zij doet een zogenaamde terreinverkenning. Wij vinden deze op bladzijde 9, alwaar zij het probleem signaleert:

...West-Europa ligt qua welvaartsniveau ver voor op zowel de Oosteuropese als de Noordafrikaanse landen. Tegen deze achtergrond is het waarschijnlijk dat bij afnemende effectiviteit van grenscontroles niet alleen de gewenste maar ook de ongewenste migratie naar Europa zal toenemen...

...Daarnaast dient volledigheidshalve gewezen te worden op de in de afgelopen tijd sterk toegenomen migratie van asielzoekers. Het betreft hier overigens een ontwikkeling die direct samenhangt met bovengenoemde problematiek...

In deze redenatie zitten twee fouten. Allereerst is het belachelijk te veronderstellen dat asielzoekersproblematiek direct samenhangt met welvaartsniveau. Asielzoekers komen niet voornamelijk hier naar toe omdat ons land welvarender is. Ze vragen asiel omdat ze vervolgd worden in hun eigen land. De Commissie schaart hier alle asielzoekers onder de door de overheid gecreëerde kam: 'economische vluchtelingen'. Onzin dus, maar stel het zou waar zijn, die link tussen welvaartsniveau en asielzoekersproblematiek. Dan zou men denken dat een commissie die een probleem heeft (meer migratie) dit probleem oplost door de door haar veronderstelde oorzaak (welvaartskloof) weg te nemen. De Commissie Zeevalking bewandelt echter andere wegen. Haar probleem is: meer migratie, de oorzaak: welvaartskloof en dus de oplossing:.. versterking van controles op vreemdelingen(?):

...Een voor de hand liggende reactie op de verwachting dat ongewenste vormen van migratie zullen toenemen is de versterking van de controles op vreemdelingen. Immers voorkomen moet worden dat vreemdelingen die niet of die niet meer voldoen aan de normen van het Nederlandse toelatingsbeleid toch langdurig in Nederland kunnen verblijven....

Binnen deze marge speelt het advies van de Commissie Zeevalking zich af.

'Ik kom hier iets halen',

zo werd door hem beweerd

'Het zijn die illegalen

die zijn gesignaleerd

zij hebben geen papieren

dus zijn wij niet verwant

wat valt er hier te vieren

schop ze uit het land

ga weg buitenlanders

terug naar waar je hoort

jullie zijn te anders

en dus niet van ons soort'

Het bestaande vreemdelingentoezicht schiet volgens de Commissie tekort. Illegaal verblijf alhier kan niet worden tegengegaan door administratief en operationeel toezicht alleen. In plaats daarvan wil men een actief ontmoedigingsbeleid dat alle manieren waarop een illegaal zich 'staande houdt' aanpakt. De Commissie bekeek daarom op welke manieren illegalen zich eigenlijk staande houden. Zij kwam tot de conclusie dat dit op vier manieren kan: door een beroep te doen op de collectieve voorzieningen, door illegale tewerkstelling, door te vertoeven in het criminele circuit of door hulp van familie of vrienden. Vervolgens ging men na hoe deze mogelijkheden kunnen worden ingeperkt: door geautomatiseerde gegevensverwerking en beperkte identificatieplicht. Op enkele van deze items wordt wat dieper ingegaan.

collectieve voorzieningen

Hoewel ook de Commissie Zeevalking geen aanwijzingen heeft kunnen vinden waaruit bleek dat illegalen op grote schaal gebruik maken van bijstand of W.W. besteedt zij hier wel veel aandacht aan. Het gaat er hierbij om dat de minder dan 1 procent die zich wel op deze manier in leven houdt, dit absoluut onmogelijk gemaakt wordt:

...Het moge duidelijk zijn dat voor de probleemstelling waar de Commissie zich voor geplaatst ziet het feitelijk beslag van minder belang is dan de zekerheid dat een illegaal zich niet staande kan houden in de Nederlandse samenleving door gebruik te maken van de collectieve voorzieningen... (bladzijde 18).

'In beginsel' hebben illegalen daarom voortaan geen toegang meer tot collectieve voorzieningen. De uitdrukking 'in beginsel' is erg belangrijk, vindt de Commissie, namelijk:

...Per voorziening dient te worden afgewogen of (wettelijke) uitsluiting van illegaal verblijvende vreemdelingen zinvol is. Indien bij voorbaat vaststaat dat een effectieve naleving van de relevante wettelijke bepalingen in de praktijk onmogelijk zal zijn, brengt een efficiënt wetgevingsbeleid met zich mee dat de beperking van de toegankelijkheid in dat geval achterwege blijft...(bladzijde 19).

Zij doelt hiermee op:

...Men kan bijvoorbeeld niet voorkomen dat illegale vreemdelingen gebruik maken van de openbare weg... (bladzijde 19).

We konden het goed horen

maar lachten naar elkaar

het kon ons niet storen:

het was de dorpsgek maar

Naast toetsing op zinvolheid, werd er ook gekeken naar doelmatigheid van desbetreffende collectieve voorzieningen. Buiten beschouwing bleven daarom burgerschapsrechten, nutsvoorzieningen en:

...Voorzieningen die worden gekenmerkt door een grote mate van onvrijwilligheid en dwang ten opzichte van de gebruiker zoals gevangenisstraf. Deze voorzieningen bevorderen immers niet direct dat de vreemdeling zich 'staande houdt' in de Nederlandse samenleving. Beperking van hun toegankelijkheid zou niet doelmatig zijn... (bladzijde 19)

Illegalen mogen nog wel van collectieve voorzieningen gebruik maken indien zij zich in een acute noodsituatie bevinden, wanneer zwaarwegende belangen in het geding zijn of indien internationale verplichtingen tot verstrekking van de voorziening nopen:

...Zo zal, bijvoorbeeld, aan de illegaal verblijvende vreemdeling die op straat aangereden wordt moeilijk hulp kunnen worden geweigerd omdat hij of zij illegaal in Nederland verblijft... (bladzijde 20).

...Bij zwaarwegende Nederlandse belangen kan vooral gedacht worden aan de gezondheidszorg. In het kader van de preventie van de besmettelijke ziektes, alsmede bij drugsbestrijding is een goede toegankelijkheid van de gezondheidszorg voor een ieder die in Nederland verblijft een zwaarwegend Nederlands belang... (bladzijde 20)

want,

Wat waren dat voor 'n grenzen

waar hij iets over zei

mensen dat zijn mensen

welkom in de wei

Ten aanzien van volksverzekeringen, waarvoor de verblijfsstatus van iemand niet relevant is (AAW, AOW, AKW, AWBZ) heeft de Commissie de volgende plannen:

... illegaal in Nederland verblijvende vreemdelingen zijn in beginsel wel premieplichtig maar niet uitkeringsgerechtigd... (bladzijde 24)(!)

Tevens worden woon- cq. huisvestigingsvergunningen afhankelijk gesteld van legaal verblijf. Dat genoemde maatregelen gericht zijn op pure uitsluiting roept de Commissie zelf op bladzijde 47. Zij zou er echter wel de nadruk op willen leggen:

...dat zij er geenszins voorstander van is door middel van een soort 'uithongeringsbeleid' te trachten de vreemdeling er toe te bewegen eigener beweging het land te verlaten... (bladzijde 47).

Nee, dat doet de vreemdelingendienst wel! Want:

...als er nauwelijks meer mogelijkheden overblijven voor de vreemdeling om zich in de samenleving staande te houden zonder in marginale circuits terecht te komen, kan het vaak menswaardiger zijn te voorzien in een prompte verwijdering dan het marginaliseringsproces te laten voortwoekeren... (bladzijde 48).

Toen gingen we weer zingen

en dronken ons half lam

en dansten en we swingden

totdat de zon opkwam

identificatieplicht

Zoals we hebben gezien maakt de Commissie Zeevalking zich weinig zorgen over artikel 1 van de Grondwet: Ieder die zich in Nederland bevindt zal gelijk behandeld worden. Hier komt een merkwaardige verandering in vanaf bladzijde 60, alwaar de identificatieplicht besproken wordt. Op dit moment bestaat er in Nederland voor vreemdelingen wel een identificatieplicht maar voor Nederlanders niet. De Commissie vindt dat er 'een ongelijkheid wordt rechtgetrokken' als Nederlanders óók een identificatieplicht krijgen. Vreemdelingen en Nederlanders moeten plotseling gelijk behandeld worden. (Als de Commissie werkelijk meende wat ze zei -gelijke behandeling- zou dit dus ook betekenen dat Nederlanders meldingsplicht krijgen, wel premies betalen maar geen uitkering krijgen, dat onze vingerafdrukken zomaar genomen mogen worden etc. ) Hier moet wat achter zitten! Er zit ook iets achter. Hoewel de Commissie deze maatregel brengt als 'gelijktrekking' of met het argument dat in het maatschappelijke leven in toenemende mate identificatie toch verplicht is, wordt hij in werkelijkheid ingesteld om een andere reden.

Het weitje uit mijn dromen

is ver weg, ook dichtbij

maar wat niet is zal komen

een ondraaglijk mooie wei

Conform de vreemdelingenwet moet iedere vreemdeling een identiteitsbewijs bij zich dragen. Op grond van artikel 19 zijn ambtenaren bevoegd personen staande te houden ter vaststelling van hun identiteit, mits zij redelijkerwijs het vermoeden kunnen hebben dat de betrokkene vreemdeling is. Door deze bevoegdheid zo te omschrijven ontstaan er problemen. Wanneer is er namelijk sprake van een vermoeden dat iemand vreemdeling is? Deze opvatting is als zodanig ooit verwoord door Andree van Es, die in een motie stelde 'dat in een multiculturele samenleving uiterlijk geen indicatie is voor het veronderstellen van een niet-Nederlandse nationaliteit'. Uit het onderzoek, dat naar aanleiding van deze motie werd verricht, bleek dat in de praktijk het uiterlijk als rechtstreeks criterium voor het toezicht ook geen rol meer speelde. Vooruitgang dus: de politie controleert niet meer op basis van, op vooroordeel gebaseerde, uiterlijke kenmerken. Maar het is geen vooruitgang in de ogen van de Commissie. Het werkt namelijk nadelig op de effectiviteit van het vreemdelingentoezicht!

In de praktijk blijkt dat de politie nu nog slechts controleert als een andere wet dan de Vreemdelingenwet haar de bevoegdheid geeft iemand staande te houden en naar zijn naam te vragen (bijvoorbeeld bij een snelheidsovertreding). Het gebeurt dus niet meer doelgericht, maar meer toevalligerwijs, wat waarschijnlijk ook in het aantal opgepakte vreemdelingen tot uitdrukking komt.Om dit te veranderen wordt de algemene identificatieplicht ingevoerd. De politie kan dan zonder problemen iedereen naar zijn naam vragen om vervolgens de illegalen eruit te pikken en in de bajes of over de grens te zetten.

(hoewel,

Waren het wel dromen

het is nog maar de vraag

ik ben de dorpsgek tegengekomen

recentelijk, in Den Haag).

Moniek Hüsken

1) Dr. M.M.J. Aalbertsen, Mr N.Dijkhoff, Een andere kijk op de illegalenpopulatie in Nederland. Zie Justitiële verkenningen, jrg 16, nr.5 1990.

2) Oud minister Zeevalking, van Verkeer en Waterstaat notabene, is voorzitter.