-
01 oktober 1991
De reactie van links op de Golfoorlog
Dat de nederlandse vredesbeweging zich tijdens de Golfoorlog niet tot een kracht heeft kunnen ontwikkelen is niet verwonderlijk. Het ideologische offensief ten tijde van de Golfcrisis en de onduidelijke standpunten van links waren daar debet aan. Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen geweest: de samenwerking tussen verschillende groepen bijvoorbeeld. Een oproep om de onderlinge discussie voort te zetten.
In Konfrontatie nr. 1 van juni 1991 hebben Maurice Crul en Sjoerd Bosch een poging gedaan tot analyse/beschrijving van de reacties van links, de vredesbeweging en het Komitee AntiGolfoorlog (KAGO) op de Golfoorlog. De kern van hun verhaal is dat het grootste deel van wat zij noemen "gevestigd links", het antwoord schuldig is gebleven op de Golfoorlog. De vredesbeweging heeft een halfbakken standpunt ingenomen en heeft zich pas in een zeer laat stadium ingeschakeld in de akties tegen de Golfoorlog. Soms gebeurde dat zelfs helemaal niet. Het KAGO heeft inhoudelijke zwaktes vertoond en was teveel gericht op verbreding van de coalitie. Een belangrijke conclusie van de schrijvers is ook dat er uiteindelijk weinig is gebeurd.
Het gaat hier niet op de eerste plaats om de analyse die in het stuk wordt gemaakt. Daar kan ik het in grote lijnen wel mee eens zijn. Het gaat om de sfeer die eruit spreekt, wat we kunnen leren van de discussies en de acties die zijn gevoerd en om de perspektieven. De feiten en constateringen worden naar mijn idee in het stuk in een somber perspektief geplaatst.
oorlog als videoclip
De sfeer van het artikel is nogal pessimistisch. Zo pessimistisch dat de oproep aan radicaal links om op zichzelf te vertrouwen er bijna door wordt teniet gedaan. Nu stemmen de gebeurtenissen rond de Golfoorlog niet tot vrolijkheid, zeker niet in Nederland. Het heeft in ons land, meer nog dan in andere landen, vooral aan discussie ontbroken. Ik heb het dan nog niet eens over de actiebereidheid. Als een van de dieptepunten kunnen we ons nog de aanval van van Vlijmen van het CDA herinneren waarin hij het standpunt van Groen Links neersabelt.
Die reactie was geen incident. De publieke discussie bood geen ruimte voor fundamentele kritiek op de doeleinden van de oorlog en op de Nederlandse bijdrage daaraan. Ook in de media die traditioneel als "links" worden beschouwd, de Groene Amsterdammer, de Volkskrant, Vrij Nederland, was die ruimte niet meer dan marginaal. De hoofdcommentaren waren vrijwel zonder uitzondering voor de oorlog. De dagbladen lieten zich zonder uitzondering kritiekloos voor het karretje spannen van de Amerikaanse militairen en politici. De oorlog werd niet alleen gevoerd op het slagveld, maar ook via de media.
Dit ideologisch offensief heeft zijn effekt niet gemist op de massa van de bevolking. Overheersend was toch de instemming met het feit dat Saddam Hoessein een lesje moest worden geleerd en de bewondering voor de technische mogelijkheden van het wapentuig op het t.v.scherm. Dat later is gebleken dat de zogenaamde precisiewapens tijdens de grondoorlog het effect hebben gehad van een botte bijl is niet onder de aandacht gekomen van de massa van de mensen. De media hebben ook geen of zeer weinig pogingen gedaan om dit feit onder de aandacht te brengen. In het geheugen staat slechts het beeld gegrift van het geleide projectiel dat feilloos een bunker in het hart treft: de vervreemde werkelijkheid van het videospel: oorlog als videoclip.
meningen als feiten
Maar misschien moeten we niet zo somber zijn. John Berger, Brits schrijver en cultuurcriticus, schrijft in de Volkskrant van 7.9.1991, dat de Golfoorlog heeft laten zien hoezeer politici reden hebben de media te vrezen, of liever: reden hebben om de publieke reactie te vrezen op wat de media kunnen laten zien. Hij heeft kennelijk de ervaringen in Groot-Brittannië in het hoofd. In Groot-Brittannië, Frankrijk en vooral in Duitsland was het verzet tegen de Golfoorlog groter en werden dus ook de t.v.beelden minder geloofd dan in Nederland. Maar vooral is er meer discussie, ook nu nog over de rol van de media tijdens de Golfoorlog.
Illustratief is dat de Volkskrant 3 maanden lang vrijwel klakkeloos de militaire en politieke berichtgeving heeft overgenomen, resulterend in een propagandistisch aandoend boek over de oorlog. De kritiek in de marge betrof meestal niet meer dan wat vragen over de werkelijke omvang en dreiging van het militaire apparaat van Irak. We hebben echter weinig kunnen lezen over de rechtvaardiging en de motieven voor deze oorlog. We hebben al helemaal weinig kunnen lezen over de oppositie tegen de oorlog. Laat staan dat we iets hebben kunnen vernemen over het ideologisch offensief voor de oorlog, waar de dagbladen zelf aan meededen.
Bijna lachwekkend en aanleiding gevend tot cynisme is dan de recensie in de Volkskrant over het boek van AMOK, "Streep in het zand". De recensent is het niet eens met de opvattingen van de schrijvers van het boek, maar "de feiten kloppen". Waarom hebben we die feiten dan niet in de Volkskrant kunnen lezen? En is het nou juist niet het kenmerk geweest van deze oorlog dat meningen als feiten werden gepresenteerd en dat bewust of onbewust feiten werden verzwegen?
de spil
Waarom is deze uitgebreide beschrijving van het ideologisch offensief rond de oorlog zo belangrijk? Omdat dit het misschien wel belangrijkste onderdeel is van de omstandigheden waaronder de beweging tegen de Golfoorlog heeft moeten werken. De beweging was volstrekt in het defensief en was gezien de hele voorgeschiedenis zeker niet in staat om in de korte periode van haar bestaan echt een alternatief op te bouwen. Bij de beoordeling van het KAGO moet je dan ook die omstandigheden betrekken. Als we die omstandigheden in aanmerking nemen, vind ik dat er ondanks dat juist heel wat is gebeurd. Ook hebben we kunnen zien dat vanaf september tot aan de demonstratie in januari het aantal deelnemers aan demonstraties is toegenomen. Dit is een teken dat de beweging ook daadwerkelijk werd opgebouwd. Het Komitee AntiGolfoorlog vormde hierin de spil.
van k.a.g.o. naar a.i.p.
We moeten natuurlijk heel kritisch blijven kijken naar de gevoerde acties en discussies. Het is waar. Ook het KAGO heeft de achterbannen van de vredesorganisaties en "gevestigd links" niet kunnen bereiken. Het doel van het KAGO, namelijk de opbouw van een beweging die de speelruimte van de regering om aan de oorlog deel te nemen zo klein mogelijk zou moeten maken, is niet bereikt. Tot slot was er grote onduidelijkheid over de betekenis van de leus "Zelfbeschikkingsrecht voor de volkeren van het Midden-Oosten". Maar daar staat tegenover dat, misschien wel voor het eerst, groepen met zeer verschillende achtergronden en politieke uitgangspunten vrij lang met elkaar hebben samengewerkt. Die samenwerking is als zeer positief ervaren.
De ervaringen vormen een goede basis om in de toekomst weer met elkaar samen te werken. Ik ben het met de schrijvers eens dat het KAGO zich wellicht te snel heeft opgeheven. Er had naar mijn mening moeten worden gezocht naar een andere vorm van samenwerking om in ieder geval het contact,en daarmee de discussie tussen de verschillende organisaties te kunnen voortzetten. Doordat het landelijke comitee zich heeft opgeheven, heeft dit ook zijn weerslag gehad op de plaatselijke comitees. De continuiteit gaat er daardoor toch weer uit. Dat er een grote behoefte is aan discussie en aan voortzetting van de activiteiten blijkt wel uit de animo voor het onlangs opgerichte AntiInterventie-platform, waarin verschillende groepen en individuen samenwerken tegen de NAVO-plannen voor een interventiemacht.
nederland op z'n smalst
Aan de andere kant verschil ik met de schrijvers van mening waar het hun oordeel betreft over de breedheid van KAGO. Zij vinden dat er te veel (?) energie is gestoken in het in stand houden van de brede coalitie. Bovendien menen zij dat KAGO een vrij logge organisatievorm is gebleken door zijn breedheid, waardoor onder andere acties niet snel konden worden georganiseerd. Mijn opvatting is dat die breedheid nu juist een voorwaarde is om sowiezo tot actie te komen. In Nederland liep men al niet over van actiebereidheid. Die acties zouden alleen maar kleiner zijn geweest en een nog geringere reikwijdte hebben gehad. Om nog maar niet te spreken over het door de schrijvers genoemde doel om de achterbannen van "gevestigd links" en de vredesbeweging te bereiken.
Dat zou helemaal onmogelijk zijn geweest. De daarvoor benodigde contacten zouden hebben ontbroken. Het zou ook de mogelijkheid tot discussie nog verder hebben verminderd. Het KAGO heeft steeds tot doel gehad om een zo breed mogelijke beweging op te bouwen, maar zonder alle standpunten op te geven, en ook niet zonder de eigen actieplanning op te geven. Het KAGO heeft zich dan ook niet opgeheven toen Groen Links, Vrouwen voor Vrede, Stop de Wapenwedloop, de Socialistiese Partij en dergelijke, via de initiatiefgroep 15 december onder de leus "Geen Oorlog in de Golf" mee wilden doen. Het KAGO heeft de demonstratie in maart, toen de voorlopige wapenstilstand was afgekondigd, gewoon doorgezet, waar de Initiatiefgroep afhaakte.
Ook is het een illusie te menen dat we meer mensen uit de achterbannen van IKV, Pax Christi, PvdA en Groen Links hadden kunnen bereiken zonder de leidingen van die organisaties te benaderen. Het is gewoon zo dat een groot deel van die achterban de opvattingen van hun leidingen grotendeels steunt. De scheiding tussen leiding en achterban wordt door Maurice en Sjoerd te scherp getekend. De opvattingen en de verwarring over de oorlog die we hebben kunnen zien bij de massa van de bevolking, vinden we ook in diverse schakeringen terug bij de achterbannen van genoemde organisaties. Velen onder hen waren niet zo ontevreden met de oorlog tegen Irak. We kunnen dus constateren dat de scheiding in opvattingen niet zo scherp is als Maurice en Sjoerd suggereren. En het zijn juist die uiteenlopende opvattingen die ook zo van invloed zijn geweest op de beweging. Dit naast het enorme ideologische en mediaoffensief.
gevestigd links en dat andere links
In het artikel wordt gesteld dat het IKV "geen politieke visie" had na de strijd tegen de plaatsing van de kruisraketten. Ook dit is naar mijn idee een wat al te stellige constatering.
Het is zeker waar dat de opvattingen van IKV en Pax Christi tijdens de Golfoorlog op zijn minst zeer onduidelijk waren. Die onduidelijkheid komt inderdaad voort uit het wegvallen van het oude schema Oost-West. Maar het is naar mijn idee een beetje aanmatigend om te stellen dat alleen de vredesbeweging (die bestaat trouwens uit meer dan alleen IKV en Pax Christi) daar problemen mee heeft gehad. Ook binnen links was de onduidelijkheid groot over de in te nemen standpunten in de aanloop van en tijdens de Golfoorlog. Het onderscheid dat wordt gemaakt tussen "gevestigd links" en het andere links vind ik in dit verband niet erg relevant. Wie zijn dan "dat andere links"? De onduidelijke standpunten kwamen voort uit de enorme ideologische druk die werd opgebouwd, waardoor ook bij links het idee begon te ontstaan dat er "iets" tegen Saddam moest worden gedaan. Vandaar ook de belangrijke rol die door IKV en Pax Christi, maar ook door Groen Links, werd toegekend aan de Verenigde Naties. Voor deze organisaties was dat, behalve een uitweg uit de oorlog, ook een tussenoplossing gericht op het winnen van meer sympathie.
botte imperialistische interventie
Hier wreekte zich het feit dat er bij grote delen van links geen duidelijke visie bestond/bestaat over het karakter van en de positie van een land als Irak, over de exacte rol van de Verenigde Staten en de Europese landen in het conflict en over de rol van de Verenigde Naties.
In het boek "Streep in het zand" van het AntiMilitaristies Onderzoeks Kollektief wordt geanalyseerd dat hoewel Irak de pretenties had een regionale grootmacht te willen worden, de marges waarbinnen dit land kon opereren bepaald werden/worden door met name de Verenigde Staten. Ook wordt vrij precies beschreven hoe de Verenigde Naties gebruikt zijn door de Verenigde Staten voor hun eigen doeleinden. De Verenigde Staten hadden voortdurend het initiatief binnen de Verenigde Naties. Landen die twijfelden of tegen interventie waren, werden stevig onder druk gezet.
Als je alle gegevens op een rijtje zet en zeker ook de nasleep van de oorlog beziet (onder andere de pogingen van de CIA om het onderzoek naar kredieten te verbergen die tot het het laatste moment zijn verleend voor onder andere ontstekingsmechanismen voor kernwapens), kan je tot maar 1 conclusie komen: een botte imperialistische interventie. De landen in de Derde Wereld moesten een waarschuwing krijgen. Dit ondanks alle complicaties over de rol van Irak.
Hierover zal dus binnen heel links de discussie moeten worden gevoerd. Het zogenaamde "reëel bestaande socialisme" mag dan zijn verdwenen, we moeten ons daarmee geen zand in de ogen laten strooien over het karakter van het kapitalisme en ons zeker niet laten wijsmaken dat een begrip als "imperialisme" achterhaald zou zijn. "De Nieuwe Wereldorde" van Bush is niet in het belang van de Derde Wereld. Discussie is nodig dus. Maar waar vindt die plaats, en hoe wordt die georganiseerd?
Frans van der Vlugt (HVP/SAP)
bronnen:
1. Een streep in het zand, AntiMilitaristies OnderzoeksKollektief, uitgeverij Ravijn
2. The Gulf War and the New World Order, Notebook nr. 14/1991, Andre Gunder Frank/Salah Jaber, International Institute for Research and Education.