Niet alleen BNN Donorshow gaat 'te ver'

Bart de Graaff, oprichter van de jongerenomroep BNN, overleed vijf jaar geleden. Hij had meerdere niertransplantaties ondergaan, maar 'stierf op de wachtlijst' voor een volgende niertransplantatie. De omroep herdenkt vrijdag 1 juni haar oprichter met een wervelende donorshow, die echter niet bij iedereen in goede aarde valt. Een verbod is zelfs gevraagd, maar minister Plasterk (in de Kamer met DNA-motief op z'n stropdas) zag daar geen mogelijkheden voor in de Mediawet en de grondwet. Aanleiding voor de roep om deze draconische maatregel is dat de show een nier vergeeft aan de meest aansprekende, leuke of misschien wel sexy nierpatient onder de drie die BNN geslecteerd heeft als kandidaat. Het publiek kan met smsjes de donor adviseren. De donor is een 37 jarige terminaal zieke vrouw met hersenkanker.
In het radioprogramma Standpunt NL viel menigeen over het imago van Nederland in het buitenland:    "Drugs, sex en nu dit weer... ". Het CDA-Kamerlid Atsma vindt dat het programma verboden moet worden. Hij riep de ministers Plasterk (media) en Klink (gezondheidszorg) naar de Kamer om maatregelen te nemen. Zijn partijgenoot Klink wijst erop dat de Wet op de Orgaandonatie een programma als van BNN niet verbiedt.

Levenddonatie?
Wel stelt Klinks woordvoerder dat de hoofdpersoon van de Donorshow niet zomaar zelf kan bepalen naar wie haar nier gaat. Alleen donoren die bij leven een nier afstaan mogen de ontvanger aanwijzen. Bij overledenen gaat de nier naar degene die het langst wacht. Het lijkt hier echter te gaan om een levenddonatie, want uit een donatie na de dood zouden twee nieren kunnen komen en mogelijk meer organen. Donatie bij leven is echter ook aan regels gebonden. Er moet een bepaalde sterke band zijn tussen ontvanger en donor, zoals familie, partner of hechte vriendschapsband. Die is er niet in dit geval.
Er is ook een praktisch aspect. Misschien gaat de hele donatie zelfs wel niet door, zegt Plasterk, van huis uit medisch bioloog. De kanker van de vrouw ('Lisa') zou kunnen worden doorgegeven met de donatie.
Het is opmerkelijk dat in de media, die veelvuldig berichten over de omstreden uitzending, en zelfs bij een woordvoerder van de minister, niet altijd duidelijk is of de vrouw nu bij leven een nier afstaat, of dat het gaat om postmortale donatie. Kennelijk maken media zich daar niet al te druk om. In NRC.next staat bijvoorbeeld in 1 alinea dat het gaat om een nier en een paar zinnen later 'Haar organen wil ze na overlijden graag afstaan'. Gelukkig wordt later in het artikel duidelijk dat het om een donatie bij leven gaat. Op basis daarvan ga ik er verder vanuit dat het om een levend donatie gaat. Het is voor Lisa  een zware ingreep om een nier uit haar te halen, zeker als ze ook al hersenkanker heeft.

BNN stunt?
Wat BNN met de uitzending wil lijkt duidelijk uit wat BNN voorzitter Laurens Drillich zegt: aandacht voor het grote tekort aan organen. Toch kun je je afvragen of BNN niet weer eens aan een stunt toe was. De vraag is nog of het programma echt is, of, zoals inmiddels menigeen bevroedt, een opzetje om het probleem onder de aandacht te brengen. BNN houdt vol dat het programma met de vrouw vrijdag wordt uitgezonden. De Volkskrant kon echter geen enkel ziekenhuis vinden dat de operatie, waarvoor twee operatiekamers tegelijk nodig zijn, gepland heeft staan. Dit doet vermoeden dat, mocht het hele verhaal rond Lisa echt zijn, de operatie in het buitenland of in een prive-kliniek gaat plaatsvinden.
Hoewel BNN zeker een binding met het onderwerp heeft - haar oprichter Bart de Graaf 'stierf op de wachtlijst' wachtend op een nier, staat BNN er nu ook niet om bekend geregeld over orgaandonatie te berichten. Op 9 mei 2007 meldde BNN de Donorshow aan de media, maar dit bleef nagenoeg onopgemerkt. Ruim twee weken later was dat bepaald veranderd nadat de opzet van het programma werd bekend gemaakt. Sindsdien haalt het programma bijna iedere krant en radio- en TVzender, en is zelfs in  buitenlandse media doorgedrongen. Niettemin kan de inzet voor het geruchtmakende programma oprecht gebaseerd zijn op een mengeling van eerbetoon aan 'Bart' en weinig nadenkend enthousiasme om een probleem aan te pakken. In dat laatste staat BNN bepaald niet alleen.

'te ver'
Immers, de felheid waarmee orgaandonatie vaak als morele plicht wordt neergezet, schept een klimaat waarin sommigen oplossingen zoeken die 'te ver gaan', zoals nu wordt gezegd over BNN`s Grote Donorshow. Niet 'te ver' gaat kennelijk wat de politiek voorstelt. Nu het aantal postmortale donoren in 2006 achteruit blijkt te zijn gegaan roept de politiek weer om verandering van het Donorregistratiesysteem. Automatische Donorregistratie (ADR) moet het tovermiddel worden. Iedereen wordt dan geregistreerd als donor tenzij je aangeeft dit niet te willen zijn. Een dergelijke rigoreuze toe-eigening van organen door de transplantatie-sector wordt dan de norm, waartegen je nog wel bezwaar mag maken. Mensen bij het aanvragen van een rijbewijs of paspoort erop wijzen dat ze nog niet geregistreerd staan in het Donorregister gaat kennelijk ook niet te ver, want is reeds een jaar verordonneert aan gemeentebalies.
Patienten die donor willen zijn in sommige gevallen eerder (hersen)dood verklaren, zodat ze orgaandonor kunnen zijn, werd voorgesteld door sommige artsen, meldde het TV programma Netwerk begin dit jaar. (Netwerk dinsdag 30 januari, 'Het grijze gebied tussen dood en overlijden')
Beloning voor donor (willen) zijn is opeens geen taboe meer. De PvdA heeft het plan geopperd om donoren korting op hun paspoort te geven. Ook in mei werd geopperd om mensen die na hun dood organen willen afstaan een korting op de ziektekostenverzekering te geven. Uitvaartondernemer Monuta biedt een korting van 150 euro op de begrafenis of crematie voor mensen die donor zijn geweest, een idee dat gesteund wordt door de Nierstichting. Voorstellen om 'donatie' bij leven te belonen zijn gedaan door het College voor Zorgverzekeringen (zie:
Orgaandonaties bij leven belonen?

Masterplan Orgaandonatie
Officiele instanties nemen de kans waar hun voorstellen voor meer orgaandonatie onder de aandacht te brengen. De Europese Commissie heeft woensdag een plan gepresenteerd om orgaandonatie in de Europese Unie (EU) te bevorderen nadat ze de Grote Donorshow een voorbeeld van 'tamelijk slechte smaak' had genoemd.
De commissie wil onder meer een Europese donorkaart invoeren.
De Nierstichting wil benadrukken dat de wijze waarop BNN het onderwerp van orgaandonatie aan de orde stelt - in een showprogramma - , beslist niet de manier is waarop de Nierstichting dat zou doen. Daarbij tekent de Nierstichting aan dat de uitzending van komende vrijdag geen structurele oplossing betekent voor het probleem van het tekort aan donororganen. De enige manier om het tekort structureel op te lossen is volgens de Nierstichting een actieve opstelling van het Ministerie van VWS om te komen tot een 'Masterplan Orgaandonatie'. De Nierstichting heeft vertegenwoordigers van de Tweede Kamer én het Ministerie van VWS dan ook dringend verzocht zo spoedig mogelijk met voorstellen voor dit masterplan naar buiten te komen. Directeur Beerkens lichte bij Nova een tipje van de sluier van het masterplan op. Hij zei dat de politiek nu eens alle mogelijkheden, ook de onethische, op een rijtje moet zetten en de voors en tegens ervan moet bekijken. Ook dit gaat kennelijk niet 'te ver'.
Een realistisch geluid klonk bij het onderzoeksinstituut Nivel: "Er is geen magische oplossing voor het tekort aan donororganen" zegt onderzoeker Roland Friele van het Nivel. "Zolang we niet ergens in Almere een nierfabriekje hebben staan, moeten we accepteren dat we niet iedereen kunnen helpen." Friele wijst daarmee naar een basale, maar ondergeschoffelde factor.

Belofte
De grootste veroorzaker van het probleem wachtlijst blijft in de meeste discussies namelijk buiten schot: de transplantatie-sector zelf. Die sector doet de impliciete belofte dat er voor iedereen een vervangend orgaan kan en zal klaarliggen wanneer hij het nodig heeft. Echter, het aanbod kan eenvoudigweg de vraag niet bedienen, ook al spreekt de Nierstischting over 'de manier om het tekort structureel op te lossen'. Dit heeft zowel te maken met een afnemend aanbod als met een stijgende vraag. Door het sterk toenemende aantal patiënten met diabetes is vooral de vraag naar nieren groot. Aan de andere kant is Nederland erg goed in donorpreventie, zoals ethicus Erwin Kompanje het placht uit te drukken. Steeds minder verkeersdoden zorgen voor minder aanbod aan organen.
Donatie bij leven vervult een steeds groter deel van het aanbod. Deze mogelijkheid komt extra in de aandacht via de Grote Donorshow (al is niet in ieder bericht erover duidelijk of er nu na of voor de dood gedoneerd wordt).
Nieuw aan de show is dat niet de relatie van de vrouw met de ontvanger hecht is, maar dat daarentegen mogelijk miljoenen mee gaan bepalen wie de ontvanger van de nier wordt. Een rake reactie op de show kwam van ene Jan die op mediacourant.nl zei:
"Het gaat er hier ook niet om dat er 2 zonder nier weg gaan, het gaat erom dat er een doodzieke vrouw van nog maar 37, hier haar nier afstaat aan een jong patientje en dat wij mogen bepalen aan wie. Hoe durven ze ons te laten kiezen welk kind er mag blijven leven en welke twee andere nog maar even geduld moeten hebben.
Maar waarom geven die presentatoren niet hun nieren af aan mensen? Als ze dat nou zouden doen, maar nee we gebruiken wel de nieren van een doodzieke vrouw! SCHOFTEN vind ik ze! Leuk voor Try Before You Die (een programma van BNN, JB): donor zijn! maar dat durven ze niet! Schijtluizen!"

Niet meewerken
De artsenorganisatie KNMG roept artsen op niet mee te werken aan de donorshow van BNN die zij 'smakeloos en niet behulpzaam bij het oplossen van dit klemmende probleem' noemt. De KNMG zegt dat 'gezien de grote medische, psychologische en juridische onzekerheden rond deze casus' de KNMG 'de kans buitengewoon klein acht dat het daadwerkelijk tot een orgaantransplantatie zal komen. Dat maakt dat het programma een weinig realistisch karakter heeft'.
De KNMG betreurt het verder dat de programmamakers de suggestie wekken dat er een eenvoudige oplossing voor het tekort aan donororganen zou bestaan. Uit de diverse evaluaties van de Wet Orgaandonatie blijkt echter dat het orgaantekort een buitengewoon complex probleem is. Er kan niet gesteld worden dat de bereidheid tot orgaandonatie aan het afnemen is, zoals de programmamakers suggereren. Zo is de registratiegraad sinds 2000 met 6,8% gestegen, en het aantal mensen dat positief geregistreerd staat met 8,6%, aldus de KNMG

In de discussie rondom de Grote Donorshow lopen vele dingen door elkaar. Terwijl bijna iedereen het aantal mensen wil verhogen dat zich bereid verklaart postmortale orgaandonor te willen zijn, gaat de gewraakte uitzending van BNN over donatie bij leven. Televisiedemocratisch bepaalt het publiek al sms-end mee wie de nier krijgt. Terwijl voor de een het imago van Nederland te grabbel wordt gegooid, wil Plasterk gelukkig de grondwet handhaven dat de overheid geen uitzendingen verbiedt. BNN heeft het onderwerp - en zichzelf ? op de kaart gezet, maar de vraag blijft of het aantal postmortale donoren werkelijk gaat toenemen.  Zolang echter het dogma dat er voor iedereen een vervangend orgaan moet klaarliggen niet ontmanteld wordt kunnen we nog meer ranzige en veel officieel minder ranzige wervingsactiviteiten verwachten.