Solidariteit veertig jaar

 Op 8 oktober 2022 viert Solidariteit het veertig jaar bestaan. Begonnen als tweemaandelijks blad en vanaf 2004 een tweewekelijks webzine. Of de redactie een halve eeuw Solidariteit zal halen, is niet zo zeker, vandaar de keuze voor veertig jaar. Ze wil er graag bij zijn en met een lezersconferentie de balans opmaken van de mogelijkheden van een strijdbare vakbeweging. Een vakbeweging die zich korte of langere tijd bevrijdt uit de kapitalistische klem die ondernemers en overheid aanleggen. Bijvoorbeeld het poldermodel dat de 'sociale partners' kort na de oprichting van Solidariteit sloten: inleveren voor arbeidstijdverkorting.

De actualiteit van dat polderakkoord is onmiskenbaar.

We kennen een waardevolle traditie van overleg tussen werkgevers en werknemers. Een traditie van collectieve arbeidsovereenkomsten. En een traditie, waarin vakbonden niet gezien worden als een daad van verzet, maar als een constructieve partner voor een fatsoenlijke en eerlijke werkomgeving.

 Meedenken en ingroeien

Dat was een citaat uit een brief van 12 juli 2021, medeondertekend door de voorzitter van de FNV, Tuur Elzinga. Gericht tot de directeur van Amazon in Nederland bij de komst van de nieuwe vestiging in de buurt van Schiphol. Kennelijk een dringend advies aan Amazon om in Nederland de toestanden elders niet in te voeren, zoals uitsluiting van de vakbeweging, buitensporige werkdruk en verregaande gedragscontrole.

Het was dit geciteerde 'meedenken', de suggestie van gemeenschappelijke belangen en de al jaren durende 'ingroei' in een onfatsoenlijk en oneerlijk systeem die de oprichters inspireerden tot Solidariteit. Zo'n twintig actieve leden van verschillende bonden in de kersverse FNV besloten tot een platform ter versterking van de oppositie binnen de vakbeweging. En dat vond niet toevallig plaats in de kantine van de scheepswerf De Schelde in Vlissingen. Daartoe uitgenodigd door de als kritisch bekend staande bedrijfsledengroep van de toenmalige Industriebond FNV met de campagne voor een arbeidsweek van 35 uur, zonder loonverlies, en met nationalisatie van de banken.

Systeembevestiging

Voor een inzicht in de mogelijkheid van een strijdbare vakbeweging is het begrip 'dubbelkarakter' nuttig. Aan de ene kant, een vakbond die als belangenbehartiger van werkenden binnen de grenzen van het systeem handelt – systeembevestiging. Aan de andere kant een vakbond die zich tegen het systeem keert – systeemaanval. Een vakorganisatie is dus zowel een onderdeel van als een oppositie tegen het maatschappelijk systeem. Naarmate ze haar belangenbehartiging meer verbindt aan de grenzen van het kapitalisme, sociaaleconomisch en politiek, neemt haar strijdbaarheid toe. De sprong van het ene naar het andere 'karakter', van aanvaarding naar aanval, van integratie naar oppositie, maakt een vakbond niet vanzelfsprekend. Evenzeer is een bond gedoemd zich te bewegen binnen de marges van ondernemers en overheid om die hier wat meer en daar wat minder op te rekken. Deze mogelijke sprong stond de oprichters voor ogen, zij het in het volle besef dat springen onvermijdelijk met 'vallen en opstaan' samengaat.

Wat die sprong mogelijk maakt of juist tegenhoudt, zal één van de vragen zijn die het forum voorgelegd wordt. Hier alvast een opmerking over de historische ontwikkeling van de vakbeweging die kenmerkend is voor de Nederlandse verhoudingen en een negatieve invloed uitoefende op de mogelijke strijdbaarheid.

Met name de oprichting in 1906 van de voorloper van de FNV, het NVV, die tevens een afwijzing was van het al sinds 1893 bestaande Nationaal Arbeids-Secretariaat (NAS). Een vergelijkbare 'concurrerende omstandigheid' ontstond met de komst van de Eenheids Vakcentrale eerst in het Zuiden van Nederland, 1944, en vanaf 1945 tot 1964 landelijk. Hoe verschillend ze ook waren, ze versterkten de systeembevestiging die het NVV domineerde en waarvan de latere FNV zich slechts incidenteel wist vrij te maken. Andere bonden die al of niet tijdelijk (hebben) bestaan, missen deze werking naar het NVV (of de FNV).

Het NVV noemde zich 'modern' en zette zich af tegen het 'ouderwetse' NAS met zijn decentrale organisatie, gerichtheid op de ledenbasis en op acties waarmee de strijd tegen het kapitalisme volop werd aangegaan. Daar tegenover plaatste het NVV centralisme, overleg en beheersing van de tegenstellingen. Een grondslag die de koers bepaalde en wisselend in tijd en sector de latere FNV profileerde. Strijdbaarheid was niet uitgesloten, maar geen uitgangspunt.

Forum conferentie

Tot slot, terugkerend naar het 'vallen en opstaan' in de sprong naar de strijdbaarheid. De opeenvolgende redacties worstelden daar zo mee dat ze zich soms wanhopig de vraag stelden mogelijk een illusie na te jagen. Daarvan een paar illustraties uit verslagen van de redactievergaderingen:

Over de jaren 1986-1993. Illustratief voor deze periode is misschien wel de stilzwijgende verdwijning in 1989 van de rubriek "Nieuws van het vakbondsfront". Eerder verdrongen elkaar daarin actienieuws en kritische geluiden over bonden en bedrijven. (…). De kwalitatief sterke informatie en analyses, evenals de veelheid van initiatieven en activiteiten, konden dan ook niet verhullen dat Solidariteit aan het begin van de jaren negentig vooral een vertolker was van de malaise in de vakbeweging.

Zomer 1997. Kritiek zonder voedingsbodem verdampt snel. En generaals zonder leger willen we niet zijn, het doel komt pas dichterbij als het vakbondswater borrelt, bruist en in beroering is.

Najaar 2003. We dreigen voor eigen parochie te preken bij hier en daar wat strijdbare leden en bestuurders. Als Solidariteit van middel tot doel wordt, staan we voor de vraag 'als we verder gaan, hoe dan'.

Die laatste vraag prikkelde de oriëntatie van de redactie, sinds 1999, op een eigen website die alle nummers van Solidariteit kon vastleggen en geleidelijk toegankelijk maken; een archief dus. In mei 2004 kondigde ze een lezersconferentie aan met onder meer de voorstellen: overgang van papier naar digitaal – vervanging laatste nummers (121-125) door een boek Om de vereniging van de arbeid (solidariteit.nl/boek).

De zo'n vijftig deelnemers voegden daar aan toe: verbreding van het 'werkterrein' tot buiten de vakbeweging, zonder die los te laten en aandacht aan de actualiteit en de internationale ontwikkelingen in de organisatie van de arbeid en de productie. Dat werd vanaf oktober 2004 de koers: om de veertien dagen ging op zondag een actueel commentaar de wereld in, een jaar later uitgebreid met andere artikelen.

De aangehaalde citaten over de worsteling van de redacties om bij te dragen aan een strijdbare vakbeweging zijn uiteraard selectief. Zo kreeg bijvoorbeeld de vraag 'hoe verder' (1997) ook de volgende bemoediging: Solidariteit is en blijft de luis in de pels die met ervaringen en inhoudelijke argumenten de kritische vakbondsleden steunt en tracht te stimuleren. Niet alleen met ons blad, maar ook met onze vakbondscafés in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam en met deelname aan sociale bewegingen als Keer het Tij en de Euromarsen. En niet te vergeten onze directe betrokkenheid bij de internationale aanklacht tegen ziekmakende arbeid.

Dit is en blijft een belangrijke overweging om het forum als hoofdmoot van de lezersconferentie te concentreren op de mogelijkheid van een strijdbare vakbeweging en de aandacht voor het risico om los van de vakbondspraktijk een illusie te koesteren.

De conferentie van 8 oktober 2022 vindt plaats in De Roode Bioscoop, Haarlemmerplein 7 Amsterdam. Vanaf het Centraal Station in Amsterdam te bereiken via bus 18, 21 of 22, in minder dan tien minuten. Parkeergarage (duur): Willemspoort, Haarlemmer Houttuinen 549, vijf minuten lopen. Aanloop 13.00 uur, inleiding 13.30 uur. Forum met korte pauze van 14.00 tot 16.30 uur, Einde: 17.00 uur. Zie ook: https://www.solidariteit.nl/