Het klimaat wacht niet

Af en toe zakt de moed me in de schoenen. Over de wereld – maar ook over de stapels boeken en kranten in mijn kamer. Ik wil graag alles lezen, op de hoogte zijn. Van het nieuws, van de meningen daarover van mensen die ik waardeer, maar ook de tegengeluiden wil ik horen, om erop te kunnen reageren, om te weten hoe het ervoor staat. Hoe we ervoor staan, met elkaar, in deze wereld. Ook romans wil ik lezen: andere werelden induiken.

Naast de papieren stapels is er nu het hele internet, met één grote wirwar van geluiden en bronnen voor nieuws, opinies, verhalen, en nog veel meer. Fantastisch, wat een mogelijkheden, maar lastig voor wie zich moeilijk kan beperken. Toch is internet niet de oorzaak van mijn wanhoop op dit gebied.

Vroeger, voordat internet deel uitmaakte van mijn dagelijkse routine, kon ik het ook al nauwelijks bijhouden. We gaven kranten en tijdschriften door in onze woongroep, van nrc tot anarchistische en radicaal linkse blaadjes zoals NN (later Ravage), Buiten de Orde, de AS, Konfrontatie en het Utrechtse kraakblaadje Springstof, maar daarnaast ook De Groene en Filosofie Magazine. Vaak streepte ik dingen aan waar ik het niet of juist wel mee eens was. Het waren veel bladen en blaadjes, ik kwam bij een telling ooit tot vijftig, daar zaten dan zowel dag- week- als maand- en kwartaalbladen bij.

Veel bladen van toen zijn verdwenen, hielden op te bestaan of werden opgezegd, andere gingen over op digitaal – digitaal heeft als voordeel dat het geen zichtbare stapels vormt. Toch slorpt de laptop een groot deel van mijn tijd op, en naast de nodige schrijftijd bestaat die tijd grotendeels uit nieuws vergaren, podcasts luisteren en artikelen lezen. Maar daarnaast vormen de papieren stapels zich nog steeds. Al lees ik nog slechts één dagblad en een paar tijdschriften, de weggelegde katerns en nummers vormen steeds weer stapels die hoger en hoger worden, totdat ik de tijd neem ze uitgebreid te lezen, of in een rigoureuze bui ben, en ze na doorbladeren, op wat te bewaren knipsels na, in de oud-papierbak gooi.

Lezen, zorgen dat je op de hoogte bent van gebeurtenissen en van de meningen daarover van anderen, is nuttig, noodzakelijk zelfs. Maar het voelt vaak als aan de kant staan en de dingen maar laten gebeuren. Het is deprimerend, verlammend. Er zijn heel wat mensen die het nieuws niet meer volgen, het is allemaal te erg. De wereld ziet eruit als een kolkende massa – wat te doen om alles rustiger te krijgen? Hoe kunnen we iedereen aan het denken zetten? Alle ellende laten stoppen, de oorlog, de dictators, de verrechtsing, de fabrieken, de handelaren, de beursfanaten?

Lezen is niet genoeg. Schrijven kan helpen, en dan maar hopen dat jouw ideeën door de media (de kleine, liefst ook de grote) worden opgepikt en vervolgens echt gelezen worden en niet op stapels belanden. Maar dat heb je niet in de hand. En ook al lukt je dat, het is niet genoeg. Er moet aan de noodrem getrokken worden. Door acties te voeren bijvoorbeeld, maar dan wel goede acties, doordachte acties – en dan nog weet je niet hoe zo'n actie uitpakt. Ook dat heb je niet in de hand. Een derde manier is: een andere wereld opbouwen, dwars door de andere heen. Die drie strategieën sluiten elkaar niet uit, ze zijn alle drie nodig, en je hoeft het als individu natuurlijk niet alleen te doen. Je kúnt het helemaal niet alleen doen, maar je kunt wel in actie komen.

Er gebeurt op alledrie die gebieden natuurlijk al heel lang heel veel. Met alle valkuilen en misverstanden. Hoe meer schade (al is het slechts aan materiaal) bij een actie, hoe meer aandacht van de pers, maar de meeste aandacht gaat daarbij steevast naar de methode. Het is moeilijk te meten wat het effect is, beter dan niets ongetwijfeld, maar de ideale actie is er een waaraan iedereen massaal mee gaat doen – en misschien moet die elke keer opnieuw uitgevonden worden. Via ideeën de wereld veranderen is nog steeds mijn ideaal, maar ik moet toegeven dat het effect hiervan ook moeilijk meetbaar is en lang niet voldoende tot nu toe. (Overigens gaat het natuurlijk ook bij acties meestal om het veranderen van de publieke opinie, niet om het veroveren van bedrijven of grond.) Een andere wereld opbouwen door collectieven op te zetten, ecowijken, weggeefwinkels enzovoort is een hoopgevende strategie, zolang hier mensen mee bezig zijn die het ideaal duidelijk voor ogen houden. Altijd ligt het gevaar van inkapseling op de loer. En terwijl je je begeeft in je alternatieve wereld gaat de 'grote' wereld schijnbaar onverstoorbaar door.

Op de stapels boeken in mijn kamer liggen weinig alarmerende milieu- en klimaatboeken – die heb ik meestal wél gelezen. Bijvoorbeeld boeken uit de serie van Jan van Arkel: De laatste generatie, Hitte, Zes graden, boeken van meer dan tien jaar geleden, die stuk voor stuk meer dan alarmerend waren. Ze zijn niet meer te koop zag ik – ik heb ze in mijn kast staan, de boodschap is verre van achterhaald, maar lang niet alle cijfers zullen meer kloppen. Cijfers, tabellen, schema's die toen al verontrustend waren zullen nu helemaal de pan uit rijzen. Bij elk boek dacht ik toen: nu zal het toch wel eens doordringen. Het ligt niet aan de schrijvers.

Woorden zijn nodig, maar niet genoeg. Meer dan vijftig jaar geleden verscheen het Rapport van de Club van Rome. Dat heeft indruk gemaakt, maar het was niet genoeg. Net zo min als al die andere boeken, rapporten, verslagen, conferenties, artikelen die de bedoeling hadden mensen wakker te schudden. Waar zit die noodrem eigenlijk?

Niet meedoen, staken, ingrijpen, zoals Greta Thunberg deed, door consequent elke vrijdag te staken, is een voorbeeld van een doeltreffende actie. Wat een invloed heeft zij gehad, en heeft ze nog steeds. Wat zou het mooi geweest zijn als iedereen haar voorbeeld gevolgd had, en natuurlijk: dat kan nog steeds, klimaatstaken!

En toch, ook Greta ging schrijven, en hoe. Het Klimaatboek is indrukwekkend, met steeds een inleidend hoofdstuk van haar en daarna korte maar ultra duidelijke hoofdstukken van wetenschappers, activisten en anderen, over de urgentie om te stoppen met het uit balans brengen van de natuur, met het egoïsme van de welgestelden van deze wereld. Een dik boek, een zwaar boek, in alle opzichten. Het liegt er niet om.

Het ligt bovenop de stapel, ondanks alles stemt het boek niet somber, ik lees er graag in. De rest van de stapel kan wel wachten.