Franse verkiezingen en geo-politiek

Ik schrijf dit stuk op de avond van de 1e ronde van de Franse presidentsverkiezingen. Toch zullen die hier maar zijdelings een rol spelen. Wat ik hier vooral wil is mijn positie bepalen ten opzichte van argumentaties die linkse intellectuelen en in hun kielzog sommige linkse partijen in Frankrijk (en wellicht ook in Nederland) en andere landen er op na houden wat de oorlog in de Ukraine betreft.

In het Franse maandblad ‘Le Monde Diplomatique’, de zeer gedegen spreekbuis van (extreem) links Frankrijk, verscheen in de februari-editie van dit jaar een artikel van de hand van David Teurtrie getiteld “Ukraine, pourquoi la crise”. Uitgebreid en historisch goed gedocumenteerd geeft hij een uitputtende en chronologische opsomming van alle niet nagekomen beloften, niet nagekomen afspraken, woordbreuken en vermorzelde verdragen die het ‘westen’ met het Rusland van Jeltsin en Putin overeengekomen was (het loont de moeite het artikel te lezen).

De teneur van het artikel is als volgt: de Nato, met de Verenigde Staten voorop, wilden Rusland en de Sovjet Unie laten zien en voelen dat ze de koude oorlog smadelijk verloren hadden. Daarbij wilden de Verenigde Staten het onderste uit de kan. Geen enkele afspraak of belofte over niet-uitbreiding van de Nato richting Russische grens is nagekomen. Polen, Hongarije, Tsjechië, de Baltische staten, Roemenië etc etc, allemaal zijn ze door de Nato een voor een opgeslokt. En daardoor kwam de Russische veiligheid dus logischerwijze zwaar onder druk te staan. De portee van de redenering is de volgende: als een winnaar een verliezer zo zwaar laat voelen dat hij verloren heeft, voelt dat als een openlijke vernedering en is het ook niet verwonderlijk dat die op een gegeven moment z’n rechten wil opeisen. Op z’n minst begrijpelijk dus dat Rusland de Ukraine als een soort van noodrem voor zichzelf opeist. En nogmaals, het is onmiskenbaar dat er veel beloften niet zijn nagekomen na de val van het Sovjet-rijk.

Als ik, vanuit een persoonlijke optiek, naar een dergelijke redenering kijk dan probeer ik te bedenken wat dan wel het alternatief geweest zou kunnen zijn voor de denkers van de ‘Monde Diplomatique’. Wat zij anders zouden hebben gedaan dan het ‘opslokken’ door de Nato van de voormalige Oostblokstaten. Want de gedachte dat het anders had gemoeten, dat zweeft wel boven dat artikel. En dat zal niet slechts gaan om het ‘niet breken van beloften’ , omdat dat onbeleefd zou zijn. Ik denk dat de achterliggende gedachte bij de ‘Monde Diplomatique’ en ook bij veel andere linkse mensen in allerlei landen (Die Linke in Duitsland bijvoorbeeld) geweest zal zijn: na de val van de muur was er geen vijand meer. Er is geen Warschau Pact meer, dus is er ook geen reden meer met de Nato door te gaan. Is dat een logische redenering? Dat lijkt zo. Had een dergelijke stap deze crisis voorkomen?

Geopolitiek is in mijn ogen een raar spel. Een land als China denkt qua invloed niet in tientallen jaren, maar in eeuwen, zeg duizenden jaren. Zij zeggen: ons land is eeuwenlang de grootste economische en culturele macht ter wereld geweest, zonder dat het Westen zich ergens van bewust is geweest. Na de eerste en tweede wereldoorlog is er een soort van aflossing geweest door de Verenigde Staten. Dat duurt nu enkele tientallen jaren, maar de Chinese zienswijze zegt dat ze nu langzaamaan de traditionele hegemonie weer gaan overnemen. Wij voelen er hier eigenlijk nog niks van dat dat zo zal gebeuren, maar we ‘weten’ het wel allemaal. We hebben het al jàren over de nieuwe machten, de nieuwe verhoudingen in de wereld, maar het is pas nu, met de oorlog in de Ukraine, dat we reëel met de neus op de feiten gedrukt worden dat de machtsverhoudingen inderdaad aan het veranderen zijn. Rusland (of Putin) eist z’n voormalige invloedssfeer terug. Die invloedssfeer is al heel oud. Niet alleen gebaseerd op het Sovjet-rijk. Maar bestaat al van ver daarvoor, vanaf het tsaristische Rusland. De verlangens van landen als China en Rusland zijn dus al heel oud. En de angsten van de omliggende landen zijn dus evenzeer al zeer oud. En het is om precies dat geopolitieke oud zeer dat landen als Polen, Estland, Letland en Litouwen er niets op tegen hebben gehad om in de Nato opgenomen te worden. Ze hebben er zelf om gevraagd nota bene. Ze zijn niet opgeslokt. Geen enkel van die landen wil terug in de invloedssfeer van Rusland.

Als antwoord op de denkwijze bij de ‘Monde Diplomatique’ zou ik het volgende zeggen. Met het oog op die traditionele geopolitieke imperialistische veroveringsdrang bij Rusland, zou het in mijn ogen van een enorme naïviteit getuigd hebben om na de ‘val van de muur’ de Nato opgedoekt te zien. Zelfs mét het bestaan van de Nato aan z’n grenzen kan Putin de aandrang niet weerstaan zich te willen halen wat hij al jaren wil hebben. Laat staan wat er gebeurd zou zijn als de Nato NIET bestaan zou hebben. En dat wéten de omliggende landen uit eeuwenoude ervaring en daarom wilden ze bij de Nato. En daarom wil de Ukraine ook bij de Nato.

Hoe gedetailleerd de ‘Monde Diplomatique’ (lees: ‘links’ denken) de schuld van het Russische ressentiment bij het hypocriete leugenachtige Westen kan leggen, het manco bij die redenering is dat het blijft steken in een ouderwetse kijk op invloedssferen. Blijkbaar heeft Rusland recht op z’n invloedssfeer en hebben landen zoals Estland Letland en Litouwen niet zelf het recht te horen bij de club waar ze bij willen horen. Dat ze dat recht toch hebben en hebben genomen valt zeer toe te juichen. We zullen hun verlangens en onafhankelijkheid moeten respecteren.

In de Franse verkiezingsstrijd is er een ambivalente houding bij linkse partijen wat het lidmaatschap van de Nato betreft. De diepere oorzaak ligt in de leidende rol die de Verenigde Staten spelen in de Nato. Die zorg is tegenwoordig legitiem. Met het oog op de jongste geschiedenis , dus zeg het presidentschap van Trump, is een keus voor een strikt Europese defensie geen overbodige luxe. En de Ukraine-oorlog verhoogt die noodzaak alleen maar. Maar die lijn volgt niet iedere linkse partij.

Met name ‘La France Insoumise’ van Jean Luc Melenchon (sociaal gezien een prima partij) wil geen Nato-lidmaatschap meer. Men is het er natuurlijk over eens dat de oorlog in de Ukraine een ramp en een schandaal is en veroordelingswaardig, Maar Frankrijk moet zichzelf als land alléén kunnen verdedigen stelt hij. Geen afhankelijkheid van anderen bij bevoorrading, materiaaluitrusting of slagkracht. “Wij willen geen Roemeense kleren in ons leger” stelde Melenchon laatst tijdens een interview op de Franse televisie. Wat mij betreft getuigt een dergelijk standpunt van een ongelooflijk gebrek aan solidariteit in geopolitiek opzicht. Dus naïviteit. Het nationalistisch/gaullistische “ieder voor zich” is een ware kwaal in Frankrijk, dat zelfs een linkse partij als ‘la France Insoumise’ aangevroten heeft. Wat dat betreft moet ik persoonlijk m’n hoed afnemen bij de gelofte van de Nato: “Een aanval op één van ons is de aanval op allen”. Dat is toch solidariteit. Zou ‘président Melenchon ’ de Ukraine met wapens geholpen hebben in z’n autarkische nationalisme? Nationalisme is een vreemd ding. Een splijtzwam en een gevaar tot ver in de toekomst.

Over extreem rechts hoeven we het niet te hebben. Daar is het nationalisme van oudsher al het adagium. Met Marine Le Pen, die in de niet eens illusoire situatie verkeert om tot president van Frankrijk gekozen te worden, staan ons verscheurende tijden te wachten. Ik geloof er niet in dat ze gekozen wordt, maar de mogelijkheid is reëler dan ooit.

Kort en bondig:

-het westen is NIET schuld aan de inval van Rusland in de Ukraine. Althans niet op de manier zoals de linkse denktank die beschrijft. Misschien is het wel schuldig door een te breed opgebouwde afhankelijkheid zoals met Nordstream 1 en 2)

-Het westen heeft er goed aan gedaan de Nato NIET op te heffen. Al het andere zou op naïeve manier korte termijndenken zijn geweest.

-Een autonome Europese defensie is het overdenken waard. Unilaterisme of ‘non alignement’ zoals dat in het Frans heet moet politiek ten alle tijden bestreden worden. Aan nationalisme is geen behoefte wat mij betreft.

En om op de aantijging van mijn zoon te reageren (en wellicht van vele anderen), die mij verwijt te zijn verdwaald in een narratief van het witwassen van Amerikaanse schuld door de VS af te schilderen als brave engelachtige goed bedoelende Nato-leider: uiteraard begrijp ik dat de Verenigde Staten geen simpel onschuldige militair-industriele kolos is en dat ze net als Rusland en China overal ter wereld haar belangen volgt, zoals ze in Vietnam, Chili of Irak de verhoudingen met bloed naar eigen hand heeft proberen te zetten. En het is ook waar dat ze er als grootmacht een bijzonder financieel belang bij heeft. Zij is degene die er aan zal gaan verdienen met haar wapen- olie- en gas-industrie, omdat ze in het gat kan springen dat de Russen nu gelaten hebben. Ik zie de stukken zo al verschijnen binnenkort: “De gigantische winsten van de Amerikaanse wapen- en olie-industrie”. Dat is een reëel gegeven. Zeker. Maar wat is dan het alternatief van wapens leveren op dit moment? Zelfs als de VS nu niet de leider van de Nato was geweest? Niet helpen? Een dictator in alle rust z’n gang laten gaan? En hem het gevoel geven dat hij door onze terughoudendheid kan doen en laten en pakken wat hij wil? Laten gebeuren wat er gebeurt? Ikzelf trek in ieder geval de grens bij een op “Blut und Boden” geïnspireerd imperialisme, zoals dat van Putin. Als activist ben ik geen pacifist geweest. Nu ook niet. Ik heb gekozen. Ik kies voor de Nato. Ik geloof niet in bloemetjesdenken. Ik moet zeggen, het is een harde realistische wereld op dit moment. En zonder de Amerikaanse wapens en Nato was het allemaal veel erger geweest. We mogen hopen dat Rusland niet wint. Maar zonder westerse hulp gaat dat niet lukken.

Vive L’Europe, Vive la Solidarité