Skip to main content
  • 20 januari 2009

De toekomst aan het breekijzer

Ed Hollants

Op donderdag 15 januari was de presentatie van het Witboek Kraken in De Illusie in Den Haag.
Het boek bevat - naast beschouwingen van deskundigen en opiniemakers - een groot scala aan voorbeelden van de vele kraakpanden die Nederland momenteel rijk is.
Het Witboek is een reactie op de zoveelste poging om kraken te verbieden. Met het Witboek wordt vooral aangegeven dat kraken veel positiefs heeft opgeleverd en ook een onmisbare grote rol gespeeld heeft in de vorming van de stad Amsterdam zoals die nu is.  Kraken is ook veelomvattender dan alleen een oplossing bieden voor woningnood.

Kraken is een middel om dakloze mensen aan een woning te helpen. Een woning die leegstaat, waarmee gespeculeerd wordt, of die om andere redenen voorlopig niet officieel in gebruik wordt genomen.
Het lijkt dan ook meer dan logisch, dat door de kraak van een woning, deze in gebruik wordt genomen in plaats van voortdurend leeg blijft staan.
Kraken stelt het eigendomsrecht telkens ter discussie. Eigendomsrecht, waarbij een eigenaar van een ruimte, die al veel meer ruimte bezit dan nodig is om op een normale manier te leven, mag speculeren met die ruimte om zich zo te verrijken. Dit speculatierecht gaat over het algemeen boven het recht op huisvesting voor iedereen. Gebrek aan (goedkope) woningen of de behoefte aan ruimten wordt niet opgelost door (her)verdeling van de beschikbare (woon)ruimte maar doordat de staat geld -dus via belastingen verworven middelen- inzet om het probleem op te lossen. Dit blijk echter niet genoeg te zijn.
Met het kraken wordt gesteld dat het recht van iedereen op basisbehoeften en dus ook op voldoende ruimte, belangrijker is dan het recht om met eigendom te doen of te laten wat je wilt.

Maar kraken is veelal meer dan alleen een woning in gebruik nemen. Elk mens kan alleen overleven met voldoende voedsel en water. Maar er is nog een noodzakelijke voorwaarde: ruimte. Je hebt een ruimte of plek nodig om te leven, te slapen, te werken, maar ook om te vergaderen, je cultureel te uiten, je te ontwikkelen en je te vermaken. Ruimte is niet zomaar voorhanden. Zeker in een dichtbevolkt land als Nederland, met een kapitalistische economie en een rechtssysteem waarvan één van de pijlers is de bescherming van eigendom, is ruimte bijna overal in bezit van iemand en kost het geld om ruimte te verwerven of te gebruiken.

Ook het gebruik van en het verblijf in wat genoemd wordt de openbare ruimte is aan regels gebonden en openbare ruimte is ook steeds meer verhuurd of verkocht voor commerciële doeleinden, zoals bijvoorbeeld ten behoeve van reclame. Er is een sterke toename te zien van regels binnen de openbare ruimte en de ‘controle’ daarop.

Elke vernieuwende stroming in de maatschappij, of die nu binnen kunst is, filosofisch denken,  politiek of een samenlevingsvorm, heeft behoefte aan ruimte om te experimenteren, te groeien, te ontwikkelen. Vernieuwende stromingen zijn vanuit hun aard meestal in strijd met de heersende cultuur, normen, afspraken, wetten, concepten van de samenleving. Ook hebben vernieuwende stromingen over het algemeen geen kapitaal om ruimte te verwerven. Het zijn vaak subculturen aan de rand van de maatschappij. Het middel kraken heeft een grote rol gespeeld om deze vernieuwende stromingen en subculturen in ruimte te voorzien.

Kijken we terug naar de afgelopen 40 tot 50 jaar, dan zien we dat de strijd voor wat nu door iedereen wordt gezien als positieve verworvenheden, zoals de gelijkheid van vrouw en man, homorechten, biologische winkels, pop-tempels, marge-theater, kleine onafhankelijke media, behoud van de historische architectuur, historische bouw en structuur van een stad als Amsterdam, heel wat moeizamer verlopen zouden zijn zonder kraken; zonder het verwerven van fysieke ruimte om deze veranderingen mogelijk te maken.
De voorbeelden zijn talloos en worden in het Witboek deels genoemd.

Het Amsterdams Gemeente bestuur reageert op de nieuwe behoeften door onder andere haar ‘broedplaatsenbeleid’. Een woningbouwvereniging als Stadgenoot is in reactie op de kraakbeweging, voornamelijk door de ervaring met het gelegaliseerde pand Tetterode, begonnen met het solid concept:  oplevering van het casco waarbij de huurder zelf bepaalt hoe de ruimte wordt ingedeeld en welke functie deze krijgt. Dit soort ontwikkelingen kun je als winst zien, maar het zijn geen eindoplossingen. Er ontstaan steeds weer nieuwe behoeften en uitingen die niet te vangen zijn in regels of bestaand beleid.

Kijken we vooruit, dan zal dat in de toekomst niet anders zijn. De toekomst met de klimaatverandering, peakoil, financiële crisis en de aantasting van de geloofwaardigheid van ons politieke systeem, kan wel eens met zich meebrengen dat juist het verwerven van ruimten door kraken, met als doel alternatieven te ontwikkelen, broodnodig zal worden. Alternatieve vormen van wonen en werken, maar ook nieuwe stromingen in kunst en cultuur, het opnieuw opeisen van de openbare ruimte ten behoeve van iedereen. Een deel van de mensen die tot nu toe kraakten, hebben een aantal belangrijke eigenschappen dichterbij kunnen brengen,  alternatieve vormen en oplossingen: het niet binnen bestaande concepten denken, zelfwerkzaamheid, zelfbeheer, creativiteit, beslissingen zelf in de hand nemen.
Democratie terugbrengen naar elke dag en basisnivo. Je kunt het plaatsen onder de noemer autonomie.

De telkens oplaaiende discussie over een kraakverbod is de confrontatie tussen gezagdragers die angst hebben voor vernieuwing, angst voor de zelfstandige, mondige en de actieve burgers. Een statische vorm dus van besturen, rechten en plichten uitdragen,
versus de vernieuwende stromingen, die juist uitgaan van een maatschappij die voortdurend in beweging is en het gezag daarmee juist telkens ter discussie stellen. En ja, dat leidt zo nu en dan tot confrontaties, dat kan ook niet anders. Het is niet zo vreemd dat naast de VVD als een partij die toch vooral opkomt voor de belangen van de ‘bezitters’ vooral het CDA als gezagsgetrouwe confessionele partij voor een verbod van het kraken is. Maar het kraken is van alle tijden en zal met of zonder verbod ook altijd blijven bestaan.