Het klimaat redden kan vandaag nog

Iemand verbaasde zich, stelde keer op keer dezelfde vraag en kreeg daar geen antwoord op. Hier het verhaal dat al te vaak verzwegen werd, in mijn woorden.

Tienduizend jaar geleden bestond 99 procent van de aardebewoners uit wilde dieren. Die resterende ene procent, dat was de hele mensheid. Nu is het bijna omgekeerd: mensen plus de door hen gefokte dieren maken 98 procent uit van de biomassa van zoogdieren, vogels en vissen. Stel het je even voor; wilde, vrij levende dieren slechts twee procent… En als we niet snel ingrijpen blijft er ook van die twee procent weinig over. Misschien nog wat niet voor verdelging vatbare vliegen, wat wormen in de grond, zolang ze nuttig gevonden worden, een enkele slimme muis.

De vrije dieren worden dag in dag uit verdreven uit oerbossen die gekapt worden, uit natuurgebieden die een andere bestemming krijgen, en ze zijn al grotendeels verdreven uit stedelijke gebieden, uit weilanden. En de dieren die spontaan terugkomen zoals de vossen en de wolven, kunnen maar beter oppassen: de jagers staan klaar. Waarom? Om de veeboeren te beschermen tegen deze concurrenten. Dat wil zeggen, de vleesindustrie te beschermen, dat wil zeggen: de vleesetende consument.

Nog zo wat getallen. In 1812 waren er 1 miljard mensen, in 1912 waren er 1,5 miljard en een eeuw later, in 2012 waren er maar liefst 7 miljard – ongekend veel, ja, maar dat is helemaal het probleem niet. Er schijnt genoeg voedsel op de wereld te zijn voor 14 of 15 miljard mensen. Mits die mensen plantaardig zouden eten. Het probleem is het kweken, fokken en vangen van dieren. Veeteelt is de nummer één van de oorzaken van de door mensen veroorzaakte klimaatverandering. Met vlag en wimpel op een schuit gevuld met drek.

Al Gore ‘vergat’ deze impact van vleesteelt te noemen in zijn film ‘An Inconvenient Truth’ (2007), evenals die van visvangst – of vond hij deze waarheid zelf een beetje te confronterend? Ik vermoed dat laatste. Ik vrees dat hij graag zijn ei wilde blijven bakken, de slagroom op zijn appeltaart niet kon missen en zijn biefstukje wilde blijven eten, liefst met onbezwaard gemoed. Zoals vele vele anderen dat willen.

De echte ongemakkelijke waarheid is deze. Uit een studie van de VN bleek dat veeteelt voor 18 procent van de broeikasgassen verantwoordelijk was, meer dan het totale vracht- en personenvervoer (vliegverkeer inbegrepen) wereldwijd, dat stond voor ‘slechts’ 11 procent. Uit later onderzoek bleek dat het niet om 18 maar om 51 procent ging. Meer dan de helft. En niet alleen wat betreft de broeikasgassen zijn veeteelt en visvangst desastreus, ook het grondstoffengebruik van die sectoren is enorm. Eénderde van al het zoetwater van de planeet en zo’n 45 procent van het land gaan er aan op. De veeteelt is verantwoordelijk voor 91 procent van de verwoesting van het Amazonegebied en samen met visvangst een van de belangrijkste oorzaken van het uitsterven van diersoorten, van nu al hele dead zones in de oceanen…

En ga zo maar door. Koeien laten methaanwinden, ze eten zo’n 65 kilo graan of gras per dag en hun poep is omvangrijk. De berg poep van alle koeien wereldwijd is per dag 130 keer zoveel als die van de hele mensheid. Methaangas is als broeikasgas nog veel schadelijker dan CO2. Het watergebruik bij fracking door de olie-industrie is verbijsterend, dat schijnt in de VS jaarlijks 100 miljard liter te zijn, maar… het water dat de veeteelt in diezelfde VS verbruikt is een veelvoud daarvan: 34 biljoen liter water. Een biljoen is, voor wie het even vergeten was, een 1 met twaalf nullen.

De Amerikaan Kip Anderson had een zorgeloze jeugd en begon zonder grote zorgen aan zijn volwassen leven, totdat hij de film van Al Gore zag. Hij schrok zich rot en besefte dat de aarde in gevaar was. Of meer: het voortbestaan van de mensheid. Hij ging fietsen in plaats van autorijden, scheidde zijn afval, bracht spaarlampen aan en ging over tot kort douchen om water te besparen. Maar de wereld ging door alsof er niets gebeurd was, en op een dag las hij een berichtje op facebook. Het watergebruik thuis bleek maar 5 procent uit te maken van de persoonlijke waterfootprint; 55 procent daarvan bleek te zijn gerelateerd aan de veeteelt. Zelfs als hij strikt alle adviezen opvolgde die de overheid gaf bespaarde hij hooguit 175 liter water per dag, terwijl voor één hamburger al 2500 liter water nodig is.

Hij is onthutst en in de war. Op websites van milieubewegingen zoekt hij tevergeefs naar meer informatie over de impact van veeteelt op milieu en klimaat. Van zijn onderzoek maakt hij een film: ‘Cowspiracy’. Boordevol informatie, maar ook met humor. We zien hem zijn vragen stellen en zien woordvoerders van de overheid en van verschillende grote milieu-organisaties (waaronder Greenpeace) in verlegenheid raken. Nergens worden de gegevens die hij aanhaalt over de vernietigende rol van veeteelt en visvangst ontkend. Aarzelend wordt er geknikt, waarna er meestal wordt weggekeken. Sommigen willen niet gefilmd worden. Sommigen verbreken het contact.

Gesprekken met kritische journalisten en activisten verlopen heel anders, zij komen met informatie, ervaringen, analyses. Zelfs als ‘we’ morgen op zouden houden met olie en gas uit te grond te halen (wat natuurlijk geweldig zou zijn) zouden we nog uitkomen op een veel te hoge voetafdruk, door de visvangst en het fokken van vee. In feite hebben wij de aarde gestolen van de wilde dieren, zegt een van de activisten. We bevinden ons, zegt een ander, in de grootste massa-uitsterving sinds 65 miljoen jaar. Waarom de grote milieu-organisaties hier niet over schrijven? Is dat om dezelfde redenen als politici, die bepaalde feiten ‘onder de pet’ houden om zich niet impopulair te maken?

Die kans is groot. Natuurbeschermings- en milieu-organisaties zijn voor hun voortbestaan afhankelijk van donaties van hun leden, leden die niet blij zullen zijn met de boodschap dat overgaan op een plantaardig dieet het enige is dat erop zit. Sterker nog, de mensen die er werken willen graag zelf hun biefstukje blijven eten. Hun glaasje melk drinken. Hun broodje brie. De vlees-, vis- en zuivelconsumptie wordt over het algemeen gezien als een gegeven. Hooguit worden biologisch vlees en ‘duurzame vis’ aangeraden. Een zijpad, geen oplossing, noch voor de dieren, noch voor het milieu. Van de regen in de drup.

Gaat dit om persoonlijke keuzes? Om gedrags- of mentaliteitsverandering? Niet alleen. Het is sowieso geen vrijblijvende zaak of je wel of niet aan die 51 procent meewerkt. Het is geen kwestie van smaak maar een politieke en morele keuze. Activisme kan ronduit gevaarlijk zijn. Een woordvoerster van een Braziliaanse milieu-organisatie is voorzichtig, alsof ze door dit te vertellen zelf gevaar loopt. De belangen van de vleesindustrie zijn enorm groot, vertelt ze, en deze industrie heeft niet alleen dode dieren op haar geweten. Veel van die mensen die hun mond open deden, en die zich verzetten (tegen het kappen van oerwoud voor het laten grazen van vee, voor het planten van sojabonen voor veevoer) zijn inmiddels vermoord. De laatste twintig jaar waren dat er in Brazilië elfhonderd… Ook in de VS blijken milieu- en dierenactivisten als grote bedreiging te worden gezien. Ook hier zijn de financiële belangen enorm. Stel dat iedereen zo gaat denken als deze activisten, dan kan de hele vlees- en visindustrie inpakken. De FBI schijnt deze activisten dan ook als grootste binnenlandse terroristische bedreiging te zien.

Tot besluit bezoekt Tip Anderson nog een paar biologische veeboeren, maar hij komt al snel tot de conclusie dat dat voor het milieu weinig uitmaakt. Sterker nog, de aarde is nu al veel te klein om alle koeien die gebruikt worden om de mensheid te voeden buiten te laten lopen. Niet alleen oerwouden zouden gekapt moeten worden, maar ook alle grote steden zouden in weilanden moeten veranderen, en de woestijnen en berglandschappen, en dan nog zouden we ruimte te kort komen. Wat duurzaam door elk mens aan dierlijks genuttigd zou kunnen worden is een kwart glaasje melk – per week. Of een equivalent daarvan aan andere dierlijke producten. De moeite niet.

Maar ondertussen is Tip er ook achter gekomen dat hij sowieso nooit zelf dieren zou willen en kunnen doden, en dat hij dat ook een ander niet voor hem zou willen laten doen. De kip die geen eieren legde en die hij had willen laten slachten brengt hij naar een opvangplek voor boerderijdieren waar dieren in relatieve vrijheid kunnen leven en niet eindigen op de slachtbank. Aan het eind van de film doet Howard Lyman zijn zegje. Lyman is een voormalige veeboer die tot inkeer kwam en veganist werd. ‘Houd jezelf niet voor de gek,’ zegt hij, ‘met alleen maar matigen, zoals een vleesloze maandag, draag je de rest van de week volop bij aan dierenleed én aan het verwoesten van de aarde. Je kunt geen milieu-activist zijn en tegelijk dierlijke producten blijven eten.’

De film ‘Cowspiracy’ staat in z’n geheel op youtube, maar dan natuurlijk in het Engels en dus met (lastig) andere termen voor maten en gewichten. Zie http://www.cowspiracy.com voor de trailer en voor meer informatie. De film is er te bestellen (vertaald in 18 talen, w.o. Nederlands), of via https://www.veganisme.org/shop/index.php?route=product/product&path=59&product_id=103